Bài 12. Thành ngữ

20-11
GV thực hiện: Trịnh Thu Dung
Thành ngữ
Lớp 7D Thi dua d?y t?t - h?c t?t
Ch�o m?ng "Ng�y nh� giỏo Vi?t Nam"
Trường THCS Yên Đồng
Kiểm tra bài cũ
? Hãy nhắc lại khái niệm từ đồng âm?
Đáp án:

*Khái niệm: Từ đồng âm là Những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau.
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Nhận xét về cấu tạo của cụm từ “lên thác
xuống ghềnh” trong câu ca dao?
Lên
thác
xuống
ghềnh

*Không thể nói là:
-Vượt bờ xuống ghềnh
- Lên thác xuống sông
Vì không hợp lý, ý nghĩa câu văn trở nên nhạt nhẽo, kết cấu lỏng lẻo, phá vỡ luật bằng trắc trong thơ lục bát.
*Không thể chêm xen từ khác vào:
- Lên thác rồi lại xuống ghềnh
Vì sẽ làm phá vỡ kết cấu 6-8 của thơ lục bát,làm câu rườm rà .
*Không thể hoán đổi vị trí thành:
- Xuống ghềnh lên thác
- Xuống thác lên ghềnh
Vì đây là trật tự cố định, hoán đổi sẽ làm câu lủng củng, không rõ nghĩa.
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Nhận xét về cấu tạo của cụm từ “lên thác
xuống ghềnh” trong câu ca dao?
Thành
ngữ
Lên
thác
xuống
ghềnh
Trải qua nhiều vất vả,cực khổ, gian nan, nguy hiểm
- Cụm từ có
cấu tạo
cố định
- Biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh
CấU TạO CủA THàNH NGữ
Nhóm 1:
Nhóm 2:
1. Nhanh như chớp
Nghĩa:…………………………………
Nói như vậy vì:………………………….
- Biện pháp tu từ:………………………..
2. Năm châu bốn biển
2. Lòng lang dạ thú
Mưa to, gió lớn

Là rất nhanh ,chỉ trong khoảnh khắc
Người có tâm địa độc ác
Trời mưa rất to, kèm theo gió lớn và sấm chớp
Nghĩa của thành ngữ bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó
Nghĩa của thành ngữ được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (ẩn dụ , so sánh…..)
Nghĩa:……………………………………
Nói như vậy vì:………………………….
- Biện pháp tu từ:………………………..
Nghĩa:……………………………………
Nói như vậy vì:………………………….
- Biện pháp tu từ:………………………..
Nghĩa:……………………………………
Nói như vậy vì:………………………….
- Biện pháp tu từ:………………………..
Là khắp mọi nơi trên thế giới
Ánh chớp loé lên rất nhanh
So sánh
Lòng, dạ là chỉ con người; lang là sói, thú là ác.
Ẩn dụ
Mưa mà to thì ắt sẽ có gió lớn
Trên thế giới có tất cả là 5 châu 4 biển
Không có
Không có
Câu hỏi thảo luận nhóm:
? Giải thích nghĩa của các thành ngữ trong 2 nhóm sau? Tại sao lại nói các thành ngữ ấy như vậy? Nêu biện pháp tu từ được sử dụng và so sánh về cơ sở cắt nghĩa của các thành ngữ trong 2 nhóm này?
- Cơ sở cắt nghĩa:…………………..........
……………………………………………...
………………………………………………
……………………………………………...
Cơ sở cắt nghĩa:…………………………
…………………………………………….
…………………………………………….
………………………………………….
So sánh
Ẩn dụ
Nói quá
Tìm các thành ngữ
Nghĩa
của
thành ngữ
Được hiểu thông qua 1 số phép chuyển nghĩa như:Ẩn dụ, so sánh,…
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Ghi nhớ 1
- Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
- Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ,so sánh,…
1. Đứng núi này trông núi nọ
2. Ba chìm bảy nổi
Bài tập 1:
Tìm những biến thể của các Thành ngữ sau ?
Đứng núi nọ trông núi kia
Đứng núi này trông núi khác
B?y n?i ba chỡm
. Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng tính cố định của thành ngữ cũng chỉ là tương đối.
3. Luu ý:
3. Sông cạn đá mòn
Sông có thể cạn, đá có thể mòn
Bài tập 2:
?Tìm nhanh thành ngữ trong 2 ví dụ sau? Nhận xét về sự khác nhau giữa
các thành ngữ trong 2 ví dụ đó?
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường

Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai…
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường

Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai…
2. Bách niên giai lão từng mong

Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi…
2. Bách niên giai lão từng mong

Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi…
Thành ngữ Hán Việt
Thành ngữ
Thuần Việt
.
.Trong Tiếng Việt có 1 khối lượng lớn thành ngữ Hán Việt được cấu tạo bởi các yếu tố Hán Việt.
3. Luu ý:
Giải thích nghĩa của thành ngữ “Bách niên giai lão” ?
-Bách:
trăm
là với nhau,cùng với nhau, hoà hợp với nhau.
già
năm
-Niên:
-Giai:
-Lão:
Nghĩa hàm ẩn của thành ngữ:
“Là sống hoà hợp với nhau đến già.”
Thầy bói xem voi
Ếch ngồi đáy giếng
Con Rồng cháu Tiên
Nhìn hình đoán thành ngữ? Hãy giải thích nghĩa và đặt câu với các thành ngữ vừa tìm được? ( HS thảo luận nhóm bài tập này với nhau )
1
2
3
Nghĩa là: chỉ nòi giống cao quý, thiêng liêng,
đáng tự hào của dân tộc Việt Nam.
Đặt câu: Chúng ta đều là dòng dõi con Rồng cháu Tiên cả.
Nghĩa là: chỉ sự nhận thức phiến diện,nói mò, chỉ thấy
bộ phận mà không thấy toàn thể.
Đặt câu: Cứ đánh giá bạn bè theo cái kiểu Thầy bói xem voi đó thì chẳng chơi với ai được đâu.
Nghĩa là: chỉ những người hiểu biết hạn hẹp mà huênh hoang, khoác lác tự cao.
Đặt câu: Tranh cãi làm gì với cái thằng Ếch ngồi đáy giếng ấy.
3. Luu ý:
. Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng tính cố định của thành ngữ cũng chỉ là tương đối.
.Trong Tiếng Việt có 1 khối lượng lớn thành ngữ Hán Việt được cấu tạo bởi các yếu tố Hán Việt.
- Oan thị Màu
- Oan thị Kính
- Cưỡi ngựa xem hoa
- Nước mắt cá sấu…
. Một số thành ngữ được hình thành từ những câu
chuyện dân gian, câu chuyện lịch sử.
c.“Tôn sư trọng đạo:” là câu thành ngữ nói lên lòng kính trọng, tôn vinh nghề thầy giáo.
a.Thõn em v?a tr?ng l?i v?a trũn
B?y n?i ba chỡm v?i nu?c non. - ( H? Xuõn Huong )
? Xỏc d?nh vai trũ ng? phỏp c?a cỏc th�nh ng? in d?m trong nh?ng cõu sau?
b. Anh đã nghĩ […] phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt
thì em chạy sang… - ( Tô Hoài )
Vị ngữ
Chủ ngữ
Phụ ngữ
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ , vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ, …
DT
Nghĩa là long đong, phiêu bạt
Nghĩa là khó khăn, hoạn nạn
? So sánh hai cách nói sau:
Cách 1
Cách 2
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Long đong, phiêu bạt với nước non
A đã nghĩ […] phòng khi tắt lửa tối đèn […] thì em chạy sang.
A đã nghĩ […] phòng khi khó khăn, hoạn nạn […] thì em chạy sang.
Câu hỏi thảo luận:
Phân tích cái hay của việc dùng các thành ngữ trong hai câu trên?
=>Sử dụng thành ngữ làm cho câu văn hàm súc, cô đọng, có tính hình tượng, biểu cảm cao, gợi liên tưởng cho người đọc, người nghe.
Ghi nhớ 2
- Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ,…
- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
Bài tập trắc nghiệm:
Trong các văn bản đã học sau, văn bản nào có sử dụng thành ngữ :
Sau phút chia ly
Qua đèo Ngang
Bánh trôi nước
Bạn đến chơi nhà

Luyện tập

-> Những món ăn ngon quý hiếm được lấy từ trên rừng,dưới biển.
-> Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp.
( Những món ăn của vua chúa ngày xưa )
a. Sơn hào hải vị
Nem công chả phượng
b. Khoẻ như voi:
Tứ cố vô thân:
-> Rất khoẻ.
-> Mồ côi, không anh em họ hàng, nghèo khổ.
c. Da mồi tóc sương:
-> Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm…
Bách … bách thắng
Sinh... lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Bài tập bổ sung
….........
............
Chuột sa chĩnh gạo
Gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Bài tập 1: Nhìn hình đoán thành ngữ
Trống đánh xuôi, kèn thổi ngược
? Khụng an kh?p, khụng k?t h?p nh?p nh�ng,th?ng nh?t.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Lên voi xuống chó
Thay d?i d?a v? th?t thu?ng, d?t ng?t
Lỳc vinh hi?n, lỳc th?t th?.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Ném tiền qua cửa sổ
Tiêu pha lãng phí,hoang tàn, ngông cuồng
Nhìn
hình
đoán
thành
ngữ
Bài tập 2: ? Tìm thành ngữ v� tục ngữ trong các ví dụ sau. Từ đó hãy chỉ ra sự khác nhau giữa thành ngữ và tục ngữ?
Rột nhu c?t
Nh?t thỡ, nhỡ th?c
T?c d?t, t?c v�ng
Thành
ngữ
Tục
ngữ
Chỏy nh� ra m?t chu?t
Dặn dò về nhà
Hãy sưu tầm thêm ít nhất mười thành ngữ chưa được giới thiệu trong sách giáo khoa và giải nghĩa các thành ngữ ấy.
H?c b�i v� l�m h?t b�i t?p cũn l?i trong SGK
T?p vi?t do?n van cú s? d?ng th�nh ng?

1. Các thành ngữ có dùng hình ảnh ẩn dụ là:
? Hình ảnh Con chuột : Chuột sa hu nếp, ướt như chuột lột, cháy nhà mới ra mặt chuột, đầu voi đuôi chuột, chuột chạy cùng sào.
? Hình ảnh Con voi : Lên voi xuống chó, trăm voi không được bát nước xáo, đựoc voi đòi tiên, rước voi giày mồ.
2. Các thành ngữ có dùng hình ảnh so sánh là:
Lúng túng như gà mắc tóc, lừ đừ như ông từ vào đền, đen như cột nhà cháy, chậm như rùa.
3. Các thành ngữ có dùng lối nói quá là:
Ruột để ngoài da, rán sành ra mỡ, vắt chày ra nước, bán trời
không văn tự, ăn tươi nuốt sống, đi guốc trong bụng .
? Tư liệu tham khảo:
(Tỡm d?c cu?n "Th�nh ng? h?c Ti?ng Vi?t" c?a Ho�ng Van H�nh)
Thân mến
chào các thầy cô giáo và các em !
GV thực hiện: Trịnh Thu Dung