Bài 12. Thành ngữ

Giỏo viờn: Nguy?n D?i Ho�ng
Tru?ng: THCS Bỡnh Tõn
CHÀO MỪNG QUÍ THẦY CÔ ĐẾN DỰ TIẾT HỌC CỦA LỚP CHÚNG EM
Nhanh
Chậm
sóc
như
như
rùa
Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống ghềnh.
Lên núi xuống rừng.
Leo thác lội ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác cao xuống ghềnh sâu.
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
Thay thế một vài từ trong cụm từ bằng từ khác?
Thêm một vài từ ngữ khác vào cụm từ?
Thay đổi vị trí các từ trong cụm từ?
THÀNH NGỮ
Cụm từ cố định

Nêu ý nghĩa của cụm từ lên thác xuống ghềnh
 Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn, nguy hiểm.
Ý nghĩa hoàn chỉnh

Tìm biến thể của các thành ngữ sau?
1. Đứng núi này trông núi nọ
Đứng núi này trông núi khác
Đứng núi này trông núi kia
2. Nước đổ lá khoai
Nước đổ lá môn
Nước đổ đầu vịt
3. Lòng lang dạ thú
Lòng lang dạ sói
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:

Nghĩa
của
thành ngữ
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Mưa to gió lớn
Trời mưa rất to kèm theo gió lớn và sấm chớp.
Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Lên thác xuống ghềnh
 Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn.
nghĩa chuyển (nghĩa bóng)
 ẩn dụ
Nhanh như chớp
R?t nhanh , ch? trong kho?nh kh?c. ( Nhu ỏnh ch?p loộ lờn r?i t?t ngay)
Nghĩa
của
thành ngữ
Được hiểu thông
qua phép chuyển
nghĩa( So sánh)

Tại sao lại nói nhanh như chớp?
Nghĩa của thành ngữ trên
là gì?
So sánh
Mưa to gió lớn
Lên thác xuống ghềnh
 nghĩa chuyển (nghĩa bóng)
 ẩn dụ
 Bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó
Nhanh như chớp
 so sánh
Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (Ẩn dụ, so sánh)
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Nghĩa
của
thành ngữ
Đi guốc trong bụng
→ Hiểu hết, biết tỏng mọi suy nghĩ và tâm địa của người khác .
 Nói quá
=> Miệng nói từ bi, thương người mà lòng thì nham hiểm, độc địa .
VD : Khẩu Phật tâm xà
- Khẩu :
- Phật :
- Tâm :
- Xà :
Miệng
Ông phật
Lòng
Rắn
Thành ngữ ngữ Hán Việt
Thời Pháp thuộc, có bọn người chuyên tổ chức trò chơi có thưởng.
Chủ trò dùng ba que nhỏ , trong đó có một chiếc que
xỏ vào chiếc lá rồi chìa ra cho mọi người xem , sau đó che đi.
Nếu ai rút trúng chiếc que có lá đó sẽ trúng thưởng,
nếu không sẽ bị mất toàn bộ số tiền đặt cược.
Bọn chủ trò bằng mọi cách lừa đảo đánh tráo khiến người chơi
bao gìơ cũng bị thua cuộc. Vì thế người ta mới gọi bọn chủ trò là
bọn ba que xỏ lá, sau người ta dùng cụm từ này để chỉ tất cả
những hạng người lừa lọc bịp bợm .

Thành ngữ ba que xỏ lá ra đời như thế !

(Từ điển thành ngữ - NXB Văn hoá)
-Những hạng người lừa lọc, bịp bợm, đểu cáng
 Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy trên rừng, dưới biển.
Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp.
=> Những món ăn của vua chúa ngày xưa
a. Sơn hào hải vị:
Nem công chả phượng:
b. Khoẻ như voi:
Tứ cố vô thân:
 Rất khoẻ.
 Mồ côi, không anh em họ hàng, nghèo khổ.
c. Da mồi tóc sương:
 Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.
CN
VN
a. phê phán những kẻ hiểu biết cạn hẹp mà huênh hoang.
CN
e. Cô ấy đẹp .
phụ ngữ
d. Nó nói .
CN
phụ ngữ
Danh từ
Động từ
Tính từ
CN
Ếch ngồi đáy giếng
b. Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
(Hồ Xuân Hương)
Bảy nổi ba chìm
c. Chúng ta đều là dòng dõi .
con Rồng cháu Tiên
CN
một tấc đến trời
nghiêng nước nghiêng thành
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ,...
 Sử dụng thành ngữ làm cho sự diễn đạt ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng và có giá trị biểu cảm cao .
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ.


- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đấy giếng, Thầy bói xem voi.
Tóm tắt truyện
Ếch ngồi đáy giếng
Lời … tiếng nói
Một nắng hai …
Ngày lành tháng…
No cơm ấm…
Bách … bách thắng
Sinh... lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Chân cứng đá ….…
Máu chảy … mềm
mềm
ruột
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …

2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …

Rừng vàng biển bạc
 Rừng và biển đem lại nguồn tái nguyên thiên nhiên vô vùng quý báu.
Trống đánh xuôi, kèn thổi ngược
? Không ăn khớp, không có sự kết hợp hài hoà, thống nhất.
Ném tiền qua cửa sổ
?Tiêu pha lãng phí , hoang tàng , ngông cuồng
Tấc đất cắm dùi
Tấc đất, tất vàng
Nuôi dưỡng kẻ xấu , rắp tâm phản lại mình mà không biết
(ví như người dại dột nuôi ong trong ống tay áo thì sẽ có lúc bị ong đốt)
Ong tay áo là 1 loại ong
có màu đen, thường làm tổ trên cành cây,
tổ ong thụng xuống như hình dáng cái tay áo nên được đặt tên
là ong tay áo . Người Việt xưa khi thấy ong tay áo làm tổ thì thường
hun khói để đuổi đivì cho rằng loại ong đen này thường đem đến điều
chẳng lành. Còn ong vàng làm tổ có hình như cái đài sen trông rất đẹp
và được coi là điềm lành nên không bị mọi người xua đuổi.
( Nguyễn Xuân Hoà - Ngôn ngữ và đời sống - số 1-2004 )