Bài 12. Thành ngữ

KIỂM TRA BÀI CŨ
1. Thế nào là từ đồng âm? Khi sử dụng từ đồng âm cần lưu ý đến điều gì?
2. Hãy đặt câu có cặp từ đồng âm sau?
bò (động từ) – bò (danh từ)
ĐÁP ÁN:
Từ đồng âm là những từ phát âm giống nhau nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau.

Khi sử dụng từ đồng âm, chúng ta cần chú ý đến ngữ cảnh để tránh hiểu sai nghĩa của từ theo nghĩa nước đôi do hiện tượng đồng âm gây ra.
2. Kiến bò vào đĩa thịt bò.
Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống ghềnh.
Lên núi xuống rừng.
Leo thác lội ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác cao xuống ghềnh sâu.
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
Thay thế một vài từ trong cụm từ bằng từ khác.
Thêm một vài từ ngữ khác vào cụm từ.
Thay đổi vị trí các từ trong cụm từ.
THÀNH NGỮ
Cụm từ cố định
Nêu ý nghĩa của cụm từ lên thác xuống ghềnh
 Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn, nguy hiểm.
Ý nghĩa hoàn chỉnh
Đứng núi này trông núi nọ
Tìm những biến thể của các thành ngữ sau :
 Đứng núi này trông núi khác
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:
 Đứng núi này trông núi kia
Nước đổ lá khoai
 Nước đổ lá môn
 Nước đổ đầu vịt
Lòng lang dạ thú
 Lòng lang dạ sói
Thành ngữ lên thác xuống ghềnh sử dụng biện pháp nghệ thuật gì?
Biện pháp ẩn dụ.
Trong trường hợp này nghĩa thành ngữ được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa nào?
Thông qua phép chuyển nghĩa ẩn dụ.
Nhanh như chớp
R?t nhanh , ch? trong kho?nh kh?c. ( Nhu ỏnh ch?p loộ lờn r?i t?t ngay)
Nghĩa
của
thành ngữ
Được hiểu thông
qua phép chuyển
nghĩa( So sánh)
Tại sao lại nói nhanh như chớp?
Nghĩa của thành ngữ trên
là gì?
So sánh
Nghĩa
của
thành ngữ
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Mưa to gió lớn
Trời mưa rất to kèm theo gió lớn và sấm chớp.
Nghĩa
của
thành ngữ
Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (Ẩn dụ, so sánh)
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh …
1.Tham sống sợ chết
2.Ếch ngồi đáy giếng
3.Lòng lang dạ thú
6. Mẹ goá, con côi
4.Lên thác xuống ghềnh
5.Mưa to, gió lớn
Hiểu theo nghĩa đen
Hiểu theo nghĩa chuyển
Hãy sắp xếp các thành ngữ sau đúng theo tương ứng hai nhóm.
b.“Tôn sư trọng đạo” là câu thành ngữ nói lên lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên.
Xác định vai trò ngữ pháp của các thành ngữ:
Vi ngữ
Chủ ngữ
Phụ ngữ
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ , vị ngữ trong câu hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ…
So sánh hai cách nói sau:
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
bấy nay.
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay.
Câu hỏi thảo luận
Phân tích cái hay của việc dùng các thành ngữ trong hai câu trên?
=>Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
III.Luyện tập
1. Bài tập 1.
a. -Sơn hào hải vị
=>Thức ăn quý được lựa chọn Trên rừng, dưới biển.
-Nem công chả phượng
=> Món ăn quý hiếm, sang trọng được ví như thịt các loài chim quý.
b. -Khỏe như voi
- Tứ cố vô thân
=> Rất khỏe - khỏe như con voi.
=> Không có ai thân thích, ruột thịt.
C. Da mồi tóc sương
=> Người già, tóc đã bạc, da đã nỗi những tàn nhang như hạt đồi mồi.
Bài tập 2. Dựa vào bức tranh, hãy kể lai chuyện ếch ngồi đáy giếng theo thành ngữ : Ếch ngồi đáy giếng”.
Tóm tắt truyện
Ếch ngồi đáy giếng
3.Bài tập 3 (SGK/145)
1.Lời …… tiếng nói
2. Một nắng hai ……...
3. Ngày …… tháng tốt
4. No cơm ấm ……
5. Bách ……. bách thắng
6. Sinh ….. lập nghiệp
ăn
sương
lành
áo
chiến
cơ
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu.
Nhìn hình đoán thành ngữ
….........
............
Chuột sa chĩnh gạo
Gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Nhìn hình đoán thành ngữ
Rừng vàng biển bạc
 Rừng và biển đem lại nguồn tài nguyên thiên nhiên vô vùng quý báu.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Hướng dẫn học ở nhà:
Sưu tầm ít nhất mười thành ngữ chưa được giới thiệu trong các bài học và giải thích các thành ngữ ấy.
- Xem trước bài: Điệp ngữ.