Bài 12. Thành ngữ

Môn: Ngữ Văn
Nhiệt liệt chào mừng quý thầy cô đến dự giờ
Giáo viên giảng dạy:
Nguyễn Thị Tâm
Kiểm tra bài cũ:
nhắm – mở
 Mắt nhắm mắt mở.
Đầu - đuôi
Đầu voi đuôi chuột
Ngắn - dài
Nước mắt ngắn nước mắt dài
Ví dụ:

Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay.
lên thác xuống ghềnh

lên thác xuống ghềnh
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Lên thác xuống ghềnh
Vượt thác qua ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác ghềnh
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
Thay thế một vài từ trong cụm từ bằng từ khác.
Thêm, bớt một vài từ ngữ vào cụm từ.
Thay đổi vị trí các từ trong cụm từ.
Lên thác xuống ghềnh
- Thác: là chỗ dòng nước chảy vượt qua một vách đá cao nằm chắn ngang lòng sông rồi đổ xuống.
- Ghềnh: chỗ lòng sông bị thu hẹp, có đá lớm chởm chắn ngang làm dòng nước đổ dồn lại chảy xiết.
Thác, ghềnh: là những hình ảnh ẩn dụ để chỉ sự nguy hiểm khó khăn.
Kết luận
Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa trọn vẹn.

Đứng núi này trông núi nọ
Tìm những biến thể của thành ngữ sau :
 Đứng núi này trông núi khác
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:
 Đứng núi này trông núi kia
- Các chiến sĩ của ta nhanh như chớp lao mình qua hàng rào dây thép gai.
- Lúc mưa to gió lớn chúng ta không nên đi ra ngoài đường.
Kết luận
Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh…
1.Tham sống sợ chết
2.Ếch ngồi đáy giếng
3.Lòng lang dạ thú
6. Mẹ goá, con côi
4.Lên thác xuống ghềnh
5.Mưa to, gió lớn
Hiểu theo nghĩa đen
Hiểu theo nghĩa chuyển
Dựa vào đặc điểm thành ngữ xác định thành ngữ trong những khổ thơ sau
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương

2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
THÀNH NGỮ HÁN VIỆT
Bách niên giai lão
bách: trăm
niên: năm
giai: cùng
lão: già
Lời chúc hạnh phúc bền lâu, chung sống cùng nhau đến trọn đời.
Xác định thành ngữ và vai trò ngữ pháp của các thành ngữ:
Vi ngữ
Phụ ngữ
c. Rừng vàng biển bạc là của nhân dân ta, do nhân dân
d. Nó nói một tấc đến giời.
Bảy nổi ba chìm
tắt lửa tối đèn
DT
Rừng vàng biển bạc
Chủ ngữ
ta làm chủ.
một tấc đến giời
ĐT
Phụ ngữ
Kết luận

Thành ngữ có thể làm chủ ngữ , vị ngữ trong câu hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ…
So sánh hai cách nói sau:
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
bấy nay.
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay.
Kết luận
Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
Luyện tập
 Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy trên rừng, dưới biển.
 Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp.

a. Sơn hào hải vị:
Nem công chả phượng:
b.Tứ cố vô thân:
 Mồ côi, không anh em họ hàng, nghèo khổ.
Tìm và giải thích nghĩa của thành ngữ trong những câu sau đây:
a. Đến ngày lễ Tiên Vương các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới chẳng thiếu thứ gì.
b. Sớm mồ côi cha mẹ tứ cố vô thân nay có người chăm sóc đên mình Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm…
Bách … bách thắng
Sinh... lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Chân cứng đá …
Máu chảy … mềm
Trò chơi tiếp sức
Luật chơi:
Hai đội cùng cử người đầu bàn lên bảng ghi lại đáp án của đội mình. Lần lượt từ người đầu bàn đầu tiên đến người đầu bàn cuối cùng.
Khi người đầu bàn thứ nhất ghi xong, nhanh chóng về vị trí chuyền bút cho người đầu bàn thứ 2 người đầu bàn thứ 2 mới được lên tiếp, cứ như vậy cho đến hết thời gian.
Trong thời gian 1 phút, đội nào tìm được nhiều đáp án đúng sẽ là đội chiến thắng
60
50
40
30
20
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
Hết giờ
Thầy bói xem voi
Ếch ngồi đáy giếng
Con Rồng cháu Tiên
Tóm tắt truyện
Ếch ngồi đáy giếng
Nhìn hình... đoán thành ngữ
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu.
Rừng vàng biển bạc
 Rừng và biển đem lại nguồn tái nguyên thiên nhiên vô vùng quý báu.
….........
............
Chuột sa chĩnh gạo
Gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Ăn cháo đá bát.
 Sự bội bạc, phản bội, vong ơn.
 Lời chúc phúc sinh nở dễ dàng, an toàn , thuận lợi, mẹ con đều khoẻ mạnh.
Mẹ tròn con vuông
tròn
vuông
Dặn dò
- Học thuộc phần ghi nhớ, xem kĩ bài giảng.
- Sưu tầm tiếp các thành ngữ theo yêu cầu bài tập 4- SGK/ 145.
Chuẩn bị bài “Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học” SGK/ 146.
+ Đọc trước phần tìm hiểu.
+ Trả lời các câu hỏi của phần tìm hiểu.
+ Học thuộc lại các bài thơ: Tĩnh dạ tứ, Hồi hương ngẫu thư, Cảnh khuya, Rằm tháng giêng  nắm nội dung và nghệ thuật từng bài.
Tiết học đến đây là kết thúc.
Kính chúc quý thầy cô và các em học sinh dồi dào sức khoẻ!