Bài 12. Thành ngữ

Câu I. Điền tiếp vào dấu …để được một khái niệm đúng, và phân tích từ đồng âm trong ví dụ?
Từ đồng âm là
những từ giống nhau về âm thanh nhưng khác
nhau về nghĩa
Ví dụ: Những đôi mắt thức đến
sáng
T T
Sáng .
D T
Câu II. Câu “ Lan đem cá về kho” có mấy nghĩa?
Qua đó em nhận xét gì về cách sử dụng từ đồng âm?
Câu “ Lan đem cá về kho.” có hai nghĩa:
Đem cá về kho (nơi chứa đựng).
Đem cá về chế biến ( Cho mắm muối… đun lên ).
=> Khi giao tiếp cần phải nói rõ ràng, chú ý ngữ cảnh, tránh hiểu sai nghĩa của từ.
Kiểm tra bài cũ
. . .
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống ghềnh.
Lên núi xuống rừng.
Leo thác lội ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
thác cao xuống ghềnh sâu.
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
THÀNH NGỮ
Cụm từ có cấu tạo cố định
 Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn, nguy hiểm.
Biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh
Ví dụ
Khoẻ như lực sĩ
Nhanh như cắt
Chậm như sên
Xem hình, đoán thành ngữ
Kẻ cười, người khóc
4
Nhanh như sóc
a. Đứng núi này trông núi nọ
Bài tập .Tìm những biến thể của các thành ngữ sau :
 Đứng núi này trông núi khác
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Đứng núi này trông núi kia
b. Nước đổ lá khoai
 Nước đổ lá môn
 Nước đổ đầu vịt
c. Lòng lang dạ thú
 Lòng lang dạ sói
1.Lời ăn tiếng nói
2. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây .
3. Không thầy đố mày làm nên.
4. Khỏe như voi
Thành ngữ
Tục ngữ
* Bài tập vận dụng : Nhận xét cách sắp xếp thành ngữ và tục ngữ trong trường hợp sau :
Lên thác xuống ghềnh
Năm châu bốn biển
Khắp thế giới có năm châu lục và bốn đại dương (biển).
Bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó.
Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh …
- Chỉ sự gian lao vất vả khó khăn nguy hiểm.
Nhanh như chớp
Rất nhanh , chỉ trong khoảnh khắc. ( Như ánh chớp loé lên rồi tắt ngay)
Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa( So sánh)
 Nghĩa chuyển ( nghĩa bóng).
Ẩn dụ
Mưa to, gió lớn
Trời mưa rất to kèm theo gió lớn .
Bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó.
Quan sát 2 nhóm thành ngữ sau:
Bài tập . Hãy giải thích nghĩa của thành ngữ Khẩu phật tâm xà?
Khẩu: Miệng
Phật: Ông phật
Tâm: Lòng
Xà: rắn
Miệng nói lời từ bi, thương người nhưng trong lòng lại nham hiểm, độc địa.
Thành ngữ Hán Việt
=> Muốn hiểu nghĩa của thành ngữ Hán Việt thì phải hiểu từng yếu tố Hán Việt trong thành ngữ.
….........
............
Chuột sa chĩnh gạo
Gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Nhìn hình đoán thành ngữ
Được voi đòi tiên
 Lòng tham không có giới hạn, ngày càng quá đáng
được
đòi
Nhìn hình đoán thành ngữ
Ăn cháo đá bát.
 Sự bội bạc, phản bội, vong ơn.
B�i t?p . Xỏc d?nh th�nh ng? c?a cỏc vớ d? sau :
a. Ba quân đông mặt pháp trường
Thanh thiên bạch nhật rõ ràng cho coi. (Nguyễn Du)
b. Yêu nhau bốc bải giần sàng
Ghét nhau đũa ngọc mâm vàng bỏ đi. (Ca dao)
c. Tính nó ruột để ngoài da để ý làm gì.
d. Máu rơi thịt nát tan tành
Ai ai trông thấy hồn kinh phách rời . (Nguyễn Du)
12
B�i t?p . Xỏc d?nh vai trũ ng? phỏp c?a cỏc th�nh ng?:
a. Ba quân đông mặt pháp trường
Thanh thiên bạch nhật rõ ràng cho coi. (Nguyễn Du)
Chủ ngữ
b. Yêu nhau bốc bải giần sàng
Ghét nhau đũa ngọc mâm vàng bỏ đi. (Ca dao)
Vị ngữ
c. Tính nó ruột để ngoài da để ý làm gì.
Phụ ngữ cho cụm danh từ
d. Máu rơi thịt nát tan tành
Ai ai trông thấy hồn kinh phách rời . (Nguyễn Du)
Phụ ngữ cho cụm động từ
13
14
So sánh hai cách nói sau, cách nói nào hay hơn. Vì sao?
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Vất vả lận đận với nước non.
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Nước non lận đận một mình
Thân cò trôi nổi phiêu bạt bấy nay.
- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
THẢO LUẬN NHÓM
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm
Bách bách thắng
Sinh lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
...
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Bài 1. §iÒn thªm yÕu tè ®Ó ®­îc thµnh ng÷ trän ven
Chân cứng đá
Một tấc lên
Bán trời không
Máu chảy mềm
Ném tiền qua
Đánh bùn sang
mềm
. . .
giời
. . .
văn tự
. . .
ruột
. . .
cửa sổ
. . .
ao
. . .
Nhóm1: Tìm thành ngữ với nghĩa chỉ sự may mắn, tình cờ ngẫu nhiên
Nhóm2: Tìm thành ngữ với nghĩa chỉ sự tráo trở bội bạc
Nhóm3: Tìm thành ngữ với nghĩa chỉ một việc làm phí công vô ích.
Nhóm4: Tìm thành ngữ với nghĩa chỉ sự đùm bọc, giúp đỡ, che chở.
Mèo mù vớ cá rán.
Chết đuối vớ được cọc.
Buồn ngủ gặp chiếu manh.
Tham vàng bỏ ngãi.
Ăn cháo đá bát.
Khỏi vòng cong đuôi.
Dã Tràng xe cát.
Nước đổ đầu vịt.
Nắm muối bỏ bể.
Chị ngã em nâng.
Môi hở răng lạnh.
Tương thân tương ái.
* Bài tập 3: Tìm và giải thích nghĩa của thành ngữ:
a. Đến ngày lễ Tiên Vương. Các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì. (Bánh chưng, bánh giầy)
b. Một hôm, có người hàng rượu tên là Lí Thông đi qua đó. Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng: “ Người này khỏe như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu”. Lí Thông lân la gợi chuyện, rồi gạ cùng Thạch Sanh kết nghĩa anh em. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời. (Thạch Sanh)
c. Chốc đà mười mấy năm trời,
Còn ra khi đã da mồi tóc sương.
(Truyện Kiều)
a. - Sơn hào hải vị: những món ăn ngon, quý hiếm được lấy từ trên rừng,dưới biển.
- Nem công chả phượng: những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp.
b. Khỏe như voi: rất khỏe.
- Tứ cố vô thân: mồ côi, không có ai thân thiết, ruột thịt.
c Da mồi tóc sương: chỉ người già, tóc đã bạc, gia đã nổi đồi mồi.
19
Hướng dẫn về nhà
Nắm được thế nào là thành ngữ; tác dụng của thành ngữ và cách sử dụng thành ngữ.
Sưu tầm thêm ít nhất 10 thành ngữ chưa được giới thiệu trong các bài học và giải thích.
- Chuẩn bị bài: Điệp ngữ
20
THƯƠNG VỢ
Quanh năm buôn bán ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không!


Tú Xương
Một duyên hai nợ
Năm nắng mười mưa
Tìm nhanh thành ngữ
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …
Thành ngữ Hán Việt
Thành ngữ Thuần Việt
Chân thành cám ơn :
các thầy cô giáo và các em học sinh
đã về dự tiết học hôm nay .
Tóm tắt truyện
Ếch ngồi đáy giếng