Bài 12. Thành ngữ

Giáo viên : L� TH? B?O VI
Năm học: 2012-2013
CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ
CHÀO ĐÓN CÁC EM HỌC SINH ĐẾN VỚI TIẾT HỌC
Kiểm tra bài cũ
Câu 1: Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau.
Câu 2: Ruồi đậu trên mâm xôi đậu.
ĐÁP ÁN
Câu 1: Thế nào là từ đồng âm?
Câu 2: Hãy đặt một câu với cặp từ đồng âm sau đây:
đậu (động từ) - đậu (danh từ)
Xem hình, đoán từ trái nghĩa và thành ngữ
Mắt nhắm mắt mở.
nhắm
mở
Kẻ khóc người cười.
khóc
cười
Tiết 48:
THÀNH NGỮ
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống ghềnh.
Leo thác lội ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác cao xuống ghềnh sâu.
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
Thay thế một vài từ trong cụm từ bằng từ khác.
Thêm một vài từ ngữ khác vào cụm từ.
Thay đổi vị trí các từ trong cụm từ.
Cụm từ có cấu tạo cố định
Thành ngữ là gì?
? Lên thác xuống ghềnh có nghĩa là gì?
- Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
Đứng núi này trông núi nọ
Tìm những biến thể của các thành ngữ sau :
 Đứng núi này trông núi khác
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:
 Đứng núi này trông núi kia
Nước đổ lá khoai
 Nước đổ lá môn
 Nước đổ đầu vịt
vợ mất chồng, con mất cha
(hiểu trực tiếp từ nghĩa đen)
- mẹ góa con côi:
? mẹ góa con côi có nghĩa là gì?
Lên thác xuống ghềnh:
- (1) Chỉ sự lên xuống ở hai địa thế hết sức khó khăn.
- (2) Chỉ sự gian lao, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm.
Nghĩa đen

Ẩn dụ
nghĩa chuyển (nghĩa bóng)
? Lên thác xuống ghềnh có nghĩa là gì?
Nhanh như chớp
h�nh d?ng ch?p nhoỏng, mau l?
( Nhu ỏnh ch?p loộ lờn r?i t?t ngay)
Được hiểu thông
qua phép chuyển
nghĩa( So sánh)
Em hiểu nhanh như chớp
có nghĩa là gì?
Được hiểu thông qua phép
tu từ nào ?
? Nghĩa thành ngữ có thể được bắt nguồn từ đâu ?
- Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh…,
1.Tham sống sợ chết
2.Ếch ngồi đáy giếng
3.Lòng lang dạ thú
6. Mẹ goá, con côi
4.Lên thác xuống ghềnh
5.Mưa to, gió lớn
Hiểu theo nghĩa đen
Hiểu theo nghĩa chuyển
Hãy giải thích nghĩa của thành ngữ Khẩu phật tâm xà?
Khẩu: miệng
Phật: ông Phật
Tâm: lòng
Xà: rắn
Miệng nói lời từ bi, thương người nhưng trong lòng lại nham hiểm, độc địa.
Thành ngữ Hán Việt
? Muốn hiểu nghĩa của thành ngữ Hán Việt ta phải làm thế nào?
=> Muốn hiểu nghĩa của thành ngữ Hán Việt thì phải nghĩa hiểu từng yếu tố Hán Việt trong thành ngữ
? Thành ngữ có thể đảm nhiệm vai trò ngữ pháp gì trong câu?
a) “Tôn sư trọng đạo” là câu thành ngữ nói lên
lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên.
b) Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Vị ngữ
Chủ ngữ
c) Anh đã nghĩ… phòng khi tắt lửa, tối đèn thì em chạy sang…..
Phụ ngữ
? Xác định vai trò ngữ pháp của các thành ngữ trong các câu sau:
- Thành ngữ làm CN, VN, phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ…
d) Máu rơi thịt nát tan tành
Ai ai trông thấy hồn kinh phách rời
Phụ ngữ
So sánh hai cách nói sau:
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
bấy nay.
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay.
Câu hỏi thảo luận
Phân tích cái hay của việc dùng các thành ngữ trong hai câu trên?
-> Sử dụngThành ngữ làm cho câu văn ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao, gợi liên tưởng cho người đọc, người nghe.
? Thành ngữ có tác dụng gì?
- Tác dụng: ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
a.“Tôn sư trọng đạo” là câu thành ngữ nói lên
lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên.
b) Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Vị ngữ
Chủ ngữ
c) Anh đã nghĩ… phòng khi tắt lửa, tối đèn thì em chạy sang…..
Phụ ngữ
d) Máu rơi thịt nát tan tành
Ai ai trông thấy hồn kinh phách rời
Phụ ngữ
1.Lời ăn tiếng nói
2. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
3. Không thầy đố mày làm nên
4. Khỏe như voi
Thành ngữ
Tục ngữ
Cho các ví dụ sau:
- Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa
- Tháng bảy kiến bò chỉ lo lại lụt
? Thành ngữ và tục ngữ khác nhau như thế nào?
* Bài tập vận dụng
 Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy trên rừng, dưới biển.
 Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp.
( Những món ăn của vua chuá ngày xưa )
a. Sơn hào hải vị:
Nem công chả phượng:
b. Khoẻ như voi:
Tứ cố vô thân:
 Rất khoẻ.
 Mồ côi, không anh em họ hàng thân thích, nghèo khổ.
c. Da mồi tóc sương:
 Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.
Thầy bói xem voi
Ếch ngồi đáy giếng
Con Rồng cháu Tiên
Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đáy giếng, Thầy bói xem voi.
Con Rồng cháu Tiên
Thầy bói xem voi
Ếch
ngồi
đáy
giếng
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm
Bách bách thắng
Sinh lập nghiệp
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Chân cứng đá
Máu chảy mềm
mềm
ruột
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
Bài tập bổ sung:

Nhìn hình đoán thành ngữ
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Rừng vàng biển bạc
 Rừng và biển đem lại nguồn tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý báu.
Nhìn hình đoán thành ngữ
….........
............
Chuột sa chĩnh gạo
Gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Nhìn hình đoán thành ngữ
Nhìn hình đoán thành ngữ
Ăn cháo đá bát.
 Sự bội bạc, phản bội, vong ơn.
=> Nói về những kẻ vô trách nhiệm trướ c
những việc làm của mình
Đem con bỏ chợ
Nhìn hình đoán thành ngữ
Trống đánh xuôi, kèn thổi ngược
? Khụng an kh?p, khụng k?t h?p nh?p nh�ng, th?ng nh?t.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Lên voi xuống chó
Thay d?i d?a v? th?t thu?ng, d?t ng?t
Lỳc vinh hi?n, lỳc th?t th?.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Ném tiền qua cửa sổ
Tiêu pha lãng phí, hoang tàn, ngông cuồng
Nhìn hình đoán thành ngữ
Trò chơi tiếp sức
LUẬT CHƠI
- L?p chia l�m 2 d?i,
Trong vũng 1 phỳt, th�nh viờn 2 d?i ch?y ti?p s?c vi?t th�nh ng? v�o ch? tr?ng dỳng b?ng c?a d?i mỡnh.
? Chỳ ý: M?i l?n lờn ch? du?c vi?t ho�n ch?nh 1 th�nh ng?.
D?i vi?t du?c nhi?u th�nh ng? dỳng v� nhanh nh?t s? l� d?i th?ng cu?c.
60
59
58
57
56
55
54
53
52
51
50
49
48
47
46
45
44
43
42
41
40
39
38
37
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Hết giờ
Hướ ng dẫn tự học

Học thuộc lòng phần ghi nhớ.

Hoàn thành các bài tập, viết đoạn văn có sử dụng thành ngữ.

- Xem lại đề kiểm tra tiếng Việt và kiểm tra Văn
KÍNH CHÀO CÁC THẦY CÔ GIÁO
VÀ CÁC EM HỌC SINH
Lời chào thân thiện nhất

* Giáo viên thực hiện: Lê Thị Bảo Vi *