Bài 12. Thành ngữ

? Từ đồng âm là gì? Đặt câu có sử dụng 2 từ đồng âm?
ĐÁP ÁN:
Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau.

Danh từ
Danh từ
Số từ
Động từ
VD 1: Năm nay em vừa tròn năm tuổi.

VD 2: Ta cïng ngåi vµo bµn ®Ó bµn viÖc.
Lên thác xuống ghềnh
- Đi lên thác bước xuống ghềnh
Chêm xen:
Thay đổi vị trí:
- Lên xuống thác ghềnh
- Xuống ghềnh lên thác
- Lên ghềnh xuống thác
- Xuống thác lên ghềnh
- Vào thác ra ghềnh
- Lên núi xuống hồ
Thay từ khác:
Cấu tạo: cố định (không nên thêm bớt từ,
thay bằng từ khác hay thay đổi trật tự từ)
Thác: ch? dũng nu?c ch?y
vu?t qua 1 vỏch dỏ cao n?m
ch?n ngang lũng sụng, su?i.
Ghềnh: chỗ lòng sông bị thu
hẹp và nông, có đá lởm chởm
nằm chắn ngang làm dòng
nước dồn lại và chảy xiết.
Lên thác xuống ghềnh
Trải qua nhiều nỗi vất
vả, gian nan, nguy hiểm
Nghĩa được hiểu thông
qua phép chuyển nghĩa
(ẩn dụ)
Nhanh như chớp
R?t nhanh, ch? trong kho?nh kh?c (Nhu ỏnh ch?p loộ lờn r?i t?t ngay)
Nghĩa được hiểu thông
qua phép chuyển nghĩa
(So sánh)
Đi guốc trong bụng
Biết hết, hiểu hết mọi ý đồ, ý định của người khác.
Nghĩa được hiểu thông
qua phép chuyển nghĩa
(Nói quá)
Mưa to gió lớn
Trời mưa rất to kèm theo
gió lớn và sấm chớp.
Nghĩa bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ
tạo nên nó.
- Lên thác xuống ghềnh
- Nhanh như chớp
Cấu tạo
Nội dung
Cố định
Hoàn chỉnh
Thành ngữ
Tên gọi
Ghi nhớ
- Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoµn chØnh.
- Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như
ẩn dụ, so sánh…

Hoạt động nhóm (2 phút)
Kết hợp các từ ngữ sau đây thành c¸c thµnh ng÷: voi, d­íi, chân, mì, ®u«i, ®e, trên, r¸n, lấm, sµnh, tay, búa, bùn, ra, chuét, ®Çu.

Chân lấm tay bùn
R¸n sµnh ra mì
§Çu voi ®u«i chuét
Trªn ®e d­íi bóa

Tuy thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng một số ít thành ngữ vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
Những biến thể của 1 số thành ngữ
1. Đứng núi này trông núi nọ
2. Ba chìm bảy nổi
- Đứng núi nọ trông núi kia
- Đứng núi này trông núi khác
- Bảy nổi ba chìm
* Chú ý:
3. Tắt lửa tối đèn
- Tối lửa tắt đèn
- Tối đèn tắt lửa

Xác định vai trò ngữ pháp
của thành ngữ trong các câu sau:
Vị ngữ
Phụ ngữ
Anh đã nghĩ thương em như thế hay là
anh đào giúp cho em một cái nghách sang
nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa

nào đến bắt nạt thì em chạy sang…
a. Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Chủ ngữ
b. Tre già măng mọc lµ một quy luật tất yếu.
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Long đong, lËn ®Ën, gian tru©n,
khæ së với nước non.
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
bấy nay.
Anh ®· nghÜ th­¬ng em nh­ thÕ thì hay lµ anh ®µo gióp cho em mét c¸i ng¸ch sang bªn nhµ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nµo b¾t n¹t thì em ch¹y sang...
Anh ®· nghÜ th­¬ng em nh­ thÕ thì hay lµ anh ®µo gióp cho em mét c¸i ng¸ch sang bªn nhµ anh, phßng khi khã ho¹n n¹n cã ®øa nµo b¾t n¹t thì em ch¹y sang...
khăn,
So sánh 2 cách nói sau:
Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
Ghi nhớ
- Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay
làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ…
- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
a. Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì.
(B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy)
b. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
(Th¹ch Sanh)
c. Chốc đà mười mấy năm trời,
Còn ra khi đã da mồi tóc sương. (TruyÖn KiÒu)
Bài 1: Tìm và giải thích nghĩa của các thành ngữ
trong các câu sau:
 Những món ngon được lấy từ trên rừng, dưới biển.
 Những món ăn ngon, quý hiếm được trình bày đẹp.
(Những món ăn của vua chúa ngày xưa )
a.
- Sơn hào hải vị:
- Nem công chả phượng:
b.
- Khỏe như voi:
- Tứ cố vô thân:
 Rất khỏe.
 Đơn độc, không họ hàng thân thích, không nơi nương tựa.
c. Da mồi tóc sương:
 Chỉ sù già nua, èm yÕu.
Truyện:
"ếch
ngồi
đáy
giếng"
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm …
Bách … bách thắng
Sinh ... lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Bài 3: Di?n thờm y?u t? d? th�nh ng? du?c tr?n v?n:
Chân cứng đá …
Một tấc lên …
Khẩu phật tâm …
Máu chảy … mềm
Ném tiền qua …
Nghèo rớt mồng …
mềm
giời
xà
ruột
cửa sổ
tơi
NHÌN HÌNH ĐOÁN THÀNH NGỮ
* Mẹ tròn con vuông:
Sinh nở bình an, mẹ con đều khỏe mạnh.
Sự trọn vẹn, tốt đẹp.
* Bảy nổi ba chìm:
NHÌN HÌNH ĐOÁN THÀNH NGỮ
 vất vả, lận đận, long đong.
NHÌN HÌNH ĐOÁN THÀNH NGỮ
* Treo đầu dê bán thịt chó:
 BÞp bîm gi¶ danh, gi¶ hiÖu c¸i tèt ®Ñp ®Ó lµm ®iÒu xÊu xa.
NHÌN HÌNH ĐOÁN THÀNH NGỮ
Đem con bỏ chợ
? Vụ trỏch nhi?m, giỳp d? n?a ch?ng thỡ b? m?c,
gõy nờn tỡnh c?nh bo vo, khụng bi?t b?u vớu v�o dõu.
* Nước mắt cá sấu:
Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ
của những kẻ xấu.
NHÌN HÌNH ĐOÁN THÀNH NGỮ
Tham sống sợ chết
Ruột để ngoài da
Ếch ngồi đáy giếng
Nam chõu, b?n b?
Mẹ goá, con côi
Lên thác xuống ghềnh
Mưa to, gió lớn
Rán sành ra mỡ
Hiểu theo nghĩa đen
Hiểu theo nghĩa chuyển