Bài 12. Thành ngữ

nhiệt liệt chào mừng
Các thầy cô đến dự giờ môn Ngữ Văn V?I lớp
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay

(Ca dao)
Ví dụ 1:

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống ghềnh.
Lên núi xuống rừng.
Leo thác lội ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác cao xuống ghềnh sâu.
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
Ví dụ 1:
Cấu tạo cố định
Biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
- Lên thác xuống ghềnh:
Cơ cực,vất vả,lênh đênh,phiêu bạt
ẩn dụ
- Nhanh như chớp:

R?t nhanh, ch? trong kho?nh kh?c. (Nhu ỏnh ch?p loộ lờn r?i t?t ngay)
So sánh
Ví dụ 1:

- Ru?t d? ngo�i da:

L�nh tớnh, khụng d? b?ng.
Nói quá
- Mưa to gió lớn :
Mưa rất to kèm theo gió, sấm chớp.
Nghĩa đen
Ghi nhớ
-Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
- Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh…
Tìm những biến thể của thành ngữ sau ?
Đứng núi này trông núi nọ
Ba chìm bảy nổi
Đứng núi nọ trông núi kia
Đứng núi này trông núi khác
Bảy nổi ba chìm
 Lưu ý:
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng tính cố định của thành ngữ cũng chỉ là tương đối.
LUẬT CHƠI
L?p chia th�nh 3 nhóm
Trong vòng 3 phỳt, 3 nhóm viết ra các th�nh ng? không có trong SGK,gi?i nghia cỏc th�nh ng? dú.
- Đội viết được nhiều đáp án đúng và nhanh nhất sẽ là đội thắng cuộc.
- Bảy nổi ba chìm -> vị ngữ.
- Tắt lửa tối đèn -> phụ ngữ của danh từ “khi”.
- Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
(Hồ Xuân Hương)
Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là
anh đào giúp em một cái ngách sang nhà
anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa
nào bắt nạt thì em chạy sang…
(Tô Hoài)
Ví dụ 2:
“Tôn sư trọng đạo” là một truyền
thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
- Bạn Huân chạy “chậm như rùa”.
- Tôn sư trọng đạo -> chủ ngữ
- Chậm như rùa -> phụ ngữ của động từ “chạy”
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
có nghĩa tương đương

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, nổi trôi
gặp nhiều nguy hiểm bấy nay.
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Câu có sử dụng thành ngữ hay hơn,ý nghĩa cô đọng, hàm súc,gợi liên tưởng cho người đọc người nghe,tính hình tượng,tính biểu cảm cao.
Ghi nhớ
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ…
- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
Ví dụ :
Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa.
b). Thập tử nhất sinh.
Thành ngữ dùng để biểu thị một khái niệm, một sự vật, hiện tượng
nào đó trong thực tế. Chức năng của nó tương đương với chức năng
của từ hoặc cụm từ.
Tục ngữ nêu lên một nhận định, một kinh nghiệm về thực tiễn,
một lời khuyên bảo về cách sống, lối sống. Chức năng của nó tương
đương với chức năng của mệnh đề hoặc câu.
Thành ngữ
Tục ngữ

Bài 1: Xác định và giải thích ý nghĩa thành ngữ trong các câu sau?
a. Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì.
c. Chốc đà mười mấy năm trời
Còn ra khi đã da mồi tóc sương.
(Bánh chưng, bánh giầy)
(Truyện Kiều)
 Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy trên rừng, dưới biển.
 Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp.
(Những món ăn của vua chúa ngày xưa)
a. Sơn hào hải vị:
Nem công chả phượng:
c. Da mồi tóc sương:
 Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.
Thầy bói xem voi
Ếch ngồi đáy giếng
Con Rồng cháu Tiên
Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đáy giếng, Thầy bói xem voi.
Bài tập 2:
Giải thích thành ngữ: Ếch ngồi đáy giếng

Nhằm phê phán những kẻ hiểu biết
hạn hẹp mà huênh hoang, kiêu ngạo.
“Ếch ngồi đáy giếng”:
Lời … tiếng nói
Một nắng hai…
Ngày lành tháng…
No cơm ấm…
Bách … bách thắng
Sinh... lập nghiệp

ăn
sương
tốt
cật
chiến
cơ
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Bài tập 3:
18
- Ăn trắng mặc trơn: Giàu có, sung sướng
- Gà trống nuôi con: Đàn ông vợ chết, nuôi con.
- Ván đã đóng thuyền: Chuyện đã lỡ rồi
- Đèn tàn trước gió: Sắp chết
- Mò kim đáy bể: Việc làm khó khăn
- Lấy trứng chọi đá: Hai bên không cân sức
- Thọc gậy bánh xe: Phá đám người khác
- Khỉ ho cò gáy: Nơi xa xôi vắng vẻ
- Đứng mũi chịu sào: Đứng ra gánh vác có trách nhiệm chính
Sưu tầm và giải nghĩa 10 thành ngữ chưa có trong SGK :
Bài tập 4:
NHÌN HÌNH ĐOÁN THÀNH NGỮ.
Sinh nở bình an, mẹ con đều khỏe mạnh. Sự trọn vẹn, tốt đẹp.
Mẹ tròn con vuông:
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu.
= >Thay đổi địa vị thất thường, đột ngột
Lúc vinh hiển, lúc thất thế.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Lên voi xuống chó.
=> Nói về những kẻ vô trách nhiệm trước
những việc làm của mình
NHÌN HÌNH ĐOÁN THÀNH NGỮ
ĐEM CON BỎ CHỢ
? Khụng an kh?p, khụng k?t h?p nh?p nh�ng,th?ng nh?t.
Nhìn hình đoán thành ngữ
-Tr?ng dỏnh xuụi kốn th?i ngu?c
SƠ ĐỒ TƯ DUY