Bài 12. Thành ngữ

Lớp: 7A
Môn: Ngữ Văn
Nhiệt liệt chào mừng quý thầy cô đến dự giờ lớp!
GV: Vũ Thị Minh
Trường THCS Tiên Cưưường.
Đầu >< đuôi
Kiểm tra bài cũ
Xem hình - đoán các cặp từ trái nghĩa
Nhắm >< mở
Khóc >< C­ười
Nhanh >< chậm
Đầu voi đuôi chuột
Mắt nhắm mắt mở
Kẻ khóc người cười
N­ước mắt ngắn nước mắt dài
Nhanh như sóc
Chậm như rùa
Tiết 48
Thành ngữ
Ngữ liệu

Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay.
lên thác xuống ghềnh
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống sông.
Leo thác lội ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác cao xuống ghềnh sâu.
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
 Cấu tạo của cụm từ “lên thác xuống ghềnh” cố định.
? Chỉ ra nghĩa của các thành ngữ sau và nêu cách hiểu nghĩa của thành ngữ ở mỗi nhóm.
* Nhóm 1:
- Mưa to gió lớn:
- Năm châu bốn biển:
* Nhóm 2:
Lên thác xuống ghềnh:

- Nhanh như chớp:
Khắp thế giới có năm châu lục và bốn đại dương (biển).
→ Bắt nguồn từ nghĩa đen của các yếu tố tạo nên nó .
Trời mưa rất to kèm theo gió lớn và sấm chớp.
→ Bắt nguồn từ nghĩa đen của các yếu tố tạo nên nó .
Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn, nguy hiểm.
→ Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (ẩn dụ).
Rất nhanh, chỉ trong khoảnh khắc. (Như ánh chớp loé lên rồi
tắt ngay)→Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (So sánh)

Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (Ẩn dụ, so sánh)
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Nghĩa của thành ngữ
Đứng núi này trông núi nọ
Biến thể của các thành ngữ :
 Đứng núi này trông núi khác
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:
 Đứng núi này trông núi kia
Nước đổ lá khoai
 Nước đổ đầu vịt
Lòng lang dạ thú
 Lòng lang dạ sói
Hãy giải thích nghĩa của thành ngữ Khẩu phật tâm xà
- Khẩu :
Miệng
- Phật:
Tượng bằng gỗ hoặc đất nung để trong chùa
tượng trưng cho lòng từ bi, độ lượng.
- Tâm :
Lòng
- Xà :
rắn
 Miệng nói lời từ bi, thương người nhưng trong lòng lại nham hiểm, độc ác.
Thành ngữ Hán Việt
Một số thành ngữ Hán Việt thường dùng :
An cư lạc nghiệp
Ác giả ác báo
Đồng cam cộng khổ
Mã đáo thành công
Nhân vô thập toàn
Thập tử nhất sinh
Trường sinh bất lão
- Tri âm tri kỉ …
*Ngữ liệu:(SGK/144)
a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non.
(Hồ Xuân Hương)
b. Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang…
(Tô Hoài)
CN
Phụ ngữ trong cụm danh từ
khi
c.No cơm ấm áo là mơ ước của mọi người.
VN
VN2
CN
VN1
DT
d. Bạn Hằng đi chậm như rùa.
chậm nhưu rùa.
đi
Phụ ngữ trong cụm động từ
ĐT
* So sánh hai cách nói sau:
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
bấy nay.
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay.
=>Sử dụng thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
Tìm thành ngữ trong các ví dụ sau :
Di m?t ng�y d�ng h?c m?t s�ng khụn.
Đẹp như tiên
Nh?m m?t xuụi tay
T?c d?t, t?c v�ng.
Chớp đông nhay nháy gà gáy thì mưa.
Di gu?c trong b?ng
Thành
ngữ
Tục
ngữ
Luyện tập
Bài 1.Tìm và giải thích nghĩa các thành ngữ trong những câu sau:
a/ Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì.
(Bánh chưng, bánh giầy)
b/ Một hôm, có người hàng rượu tên là Lí Thông đi qua đó.Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng: “Người này khỏe như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu”. Lí Thông lân la gợi chuyện, rồi gạ cùng Thạch Sanh kết nghĩa anh em.Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
(Thạch Sanh)
c/ Chốc đà mười mấy năm trời,
Còn ra khi đã da mồi tóc sương.
( Truyện Kiều)
a. Đến ngày lễ Tiên Vuương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phưuợng tới, chẳng thiếu thứ gì.
b. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có ngưuời săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
c. Ch?c d� mu?i m?y nam tr?i
Còn ra khi đã da mồi tóc sưuơng
a. Đến ngày lễ Tiên Vuương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phuượng tới, chẳng thiếu thứ gì.
a. Đến ngày lễ Tiên Vưuơng, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phuượng tới, chẳng thiếu thứ gì.
-Sơn hào hải vị: Là những món ăn ngon quý hiếm được lấy trên rừng,dưới biển.
Nem công chả phượng: Là những món ăn ngon,quý được trình bày đẹp.(Những món ăn của vua chúa ngày xưa)
b. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có nguười săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
b. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có nguười săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
-Tứ cố vô thân:là mồ côi,không anh em họ hàng thân thích,nghèo khổ.
c. Ch?c d� mu?i m?y nam tr?i
Còn ra khi đã da mồi tóc sương
c. Chốc đà mười mấy năm trời
Còn ra khi đã da mồi tóc suương.
-Da mồi tóc sương: Chỉ người già ,tóc đã bạc,da đã nổi đồi mồi.
Thầy bói xem voi
Ếch ngồi đáy giếng
Con Rồng cháu Tiên
Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đấy giếng, Thầy bói xem voi.
Ếch
ngồi
đáy
giếng
Tóm tắt truyện
Ếch ngồi đáy giếng
Ếch ngồi đáy giếng: hiểu biết ít, tầm nhìn bị hạn chế, do điều kiện tiếp xúc hạn hẹp.
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm…
Bách … bách thắng
Sinh... lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Chân cứng đá …
Máu chảy … mềm
mềm
ruột
Tìm nhanh thành ngữ
Học sinh chơi trò chơi tiếp sức
Bài tập 4: Nhìn hình đoán thành ngữ và giải thích nghĩa các thành ngữ đó.
Gạo
Chuột sa chĩnh gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Trò chơi : Xem hình đoán thành ngữ:
Lên voi xuống chó
Thay đổi địa vị thất thuường đột ngột ,
lúc vinh hiển , lúc thất thế
Mặt dơi tai chuột :
-
Khuôn mặt xấu xí, khó coi
Ném tiền qua cửa sổ
:Tiêu tiền một cách vô ích.
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu.
Rừng vàng biển bạc
 Rừng và biển đem lại nguồn tái nguyên thiên nhiên vô vùng quý báu.
Đặt 3 câu với 3 thành ngữ vừa tìm được.
SƠ ĐỒ TƯ DUY
Huướng dẫn về nhà
Học bài
Tìm 10 thành ngữ Hán Việt quen thuộc - giải thích ý nghĩa
3. Xem trước bài”Cách làm bài văn
biểu cảm về một tác phẩm văn học”
Chúc quý thầy cô mạnh khỏe, hạnh phúc!
Tiết học kết thúc !
Chúc các em học sinh chăm ngoan, học giỏi!
Chào tạm biệt!
Tìm nhanh thành ngữ
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …
Thành ngữ Hán Việt