Bài 12. Thành ngữ

Sở Giáo dục và Đào tạo Phú Yên
Trường PTDTNT Sơn Hòa
Nhiệt liệt chào mừng quý thầy cô về dự hội giảng
MÔN NGỮ VĂN 7
Giáo viên : DIỆP THỊ THANH THÚY
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
lên thác xuống ghềnh
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống sông.
Leo thác lội ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác cao xuống ghềnh sâu.
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
 Cấu tạo của cụm từ “lên thác xuống ghềnh” cố định.
Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
Đứng núi này trông núi nọ
 Đứng núi này trông núi khác
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:
 Đứng núi này trông núi kia
Nước đổ lá khoai
 Nước đổ đầu vịt
Lòng lang dạ thú
 Lòng lang dạ sói

Mưa to gió lớn:

- Năm châu bốn biển:


Lên thác xuống ghềnh:

- Nhanh như chớp:
Khắp thế giới có năm châu lục và bốn đại dương (biển).
→ Bắt nguồn từ nghĩa đen của các yếu tố tạo nên nó .
Trời mưa rất to kèm theo gió lớn và sấm chớp.
→ Bắt nguồn từ nghĩa đen của các yếu tố tạo nên nó .
Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn, nguy hiểm.
→ Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (ẩn dụ).
Rất nhanh, chỉ trong khoảnh khắc. (Như ánh chớp loé lên
rồi tắt ngay)
→ Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (So sánh)

Giải thích nghĩa các thành ngữ sau:
Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (Ẩn dụ, so sánh)
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Nghĩa của thành ngữ
Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh …
Xét về cấu tạo
b.“Tôn sư trọng đạo” là câu thành ngữ nói lên lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên.
VN 2
CN
Phụ ngữ (CDT)
Xác định vai trò ngữ pháp của thành ngữ sau:
CN
VN
VN 1
DT
- Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ…
* So sánh hai cách nói sau:
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay.
=> Sử dụng thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa, tối đèn có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang…
Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi khó khăn, hoạn nạn có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang…
- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
- Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ…
- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
a/ Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì.
(Bánh chưng, bánh giầy)
b/ Một hôm, có người hàng rượu tên là Lí Thông đi qua đó.Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng: “Người này khỏe như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu”. Lí Thông lân la gợi chuyện, rồi gạ cùng Thạch Sanh kết nghĩa anh em.Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
(Thạch Sanh)
c/ Chốc đà mười mấy năm trời,
Còn ra khi đã da mồi tóc sương.
( Truyện Kiều)
 Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy trên rừng, dưới biển.
 Những món ăn ngon. Những món ăn của vua chuá ngày xưa.
a. - Sơn hào hải vị:
- Nem công chả phượng:
b. - Khoẻ như voi:
- Tứ cố vô thân:
 Rất khoẻ.
Mồ côi, đơn độc, không có họ hàng, người thân,
nghèo khổ.
c. Da mồi tóc sương:
 Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.
Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy
trên rừng, dưới biển.
 Những món ăn ngon. Những món ăn của vua chúa ngày xưa.
a. - Sơn hào hải vị:
- Nem công chả phượng:
b. - Khoẻ như voi:
- Tứ cố vô thân:
 Rất khoẻ.
Mồ côi, đơn độc, không có họ hàng, người thân, nghèo khổ.
c. Da mồi tóc sương:
 Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.
Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đấy giếng, Thầy bói xem voi.
Con Rồng cháu Tiên
Thầy bói xem voi
Ếch ngồi đáy giếng
Lời … tiếng nói
Một nắng hai ….
Ngày lành tháng….
No cơm ấm ….
Bách …. bách thắng
Sinh …. lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Chân cứng đá …
Máu chảy … mềm
mềm
ruột
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu.
Bài tập 4: Nhìn hình đoán thành ngữ và giải thích nghĩa các thành ngữ đó.
Gạo
Chuột sa chĩnh gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Hướng dẫn học bài:
a) Bài vừa học:
- Thuộc 2 ghi nhớ:
- Làm bài tập 2, 4/145.
b) Bài sắp học:
- Trả bài kiểm tra văn, tiếng Việt
Tìm nhanh thành ngữ
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …
Thành ngữ Hán Việt