Bài 12. Thành ngữ

Nhiệt liệt chào mừng
CÁC THẦY GIÁO, CÔ GIÁO
ĐẾN DỰ GIỜ THĂM LỚP
GV: Đỗ Thị Minh Ngọc
Đầu - đuôi
Kiểm tra bài cũ
xem hình đoán từ trái nghĩa
nhắm – mở
Khóc – cười
Tìm các cụm từ có các cặp từ trái nghĩa
Đầu voi duôi chuột
Mắt nhắm mắt mở
Kẻ cười- người khóc
Tìm các cụm từ có các cặp từ trái nghĩa
THÀNH NGỮ
Tiết 48
I. Thế nào là thành ngữ
1. Ví dụ
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
a. Cấu tạo
lên thác xuống ghềnh

Lên thác xuống ghềnh
lên
thác
xuống
ghềnh
Biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
- Có
cấu tạo
cố định
Thành
ngữ
Trải qua nhiều vất vả, gian nan, nguy hiểm
Thế nào là thành ngữ
Thế nào là thành ngữ
Đầu
voi
đuôi
chuột
Đuôi chuột đầu voi
Tai voi ria chuột

Đầu sư tử đuôi thằn lằn


To như đầu voi, bé như đuôi chuột
Không thể
thay đổi
thêm bớt,
đảo vị trí
các từ
- Cụm từ có
cấu tạo
cố định
Sự việc lúc khởi đầu có vẻ to tát quy mô
nhưng khi kết thúc lại không ra gì
- Biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh
Thành
ngữ
THÀNH NGỮ
Tiết 47
I. Thế nào là thành ngữ
1. Ví dụ
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
a. Cấu tạo
lên thác xuống ghềnh
Có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh ;

Đứng núi này trông núi nọ
Ba chìm bảy nổi
Tìm những biến thể của Thành ngữ sau ?
Đứng núi nọ trông núi kia
Đứng núi này trông núi khác
B?y n?i ba chỡm
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định (thành ngữ có dị bản).
* Luu ý:
Sông cạn đá mòn
Sông có thể cạn, đá có thể mòn
THÀNH NGỮ
Tiết 47
I. Thế nào là thành ngữ
1. Ví dụ
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
a. Cấu tạo
lên thác xuống ghềnh
Có cấu tạo cố định, biểu thị một ý
nghĩa hoàn chỉnh
b. Nghĩa

Nghĩa
của
thành ngữ
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Mưa to, gió lớn
Tr?i mua r?t to kốm theo giú l?n v� s?m ch?p.
Nhanh như chớp
R?t nhanh , ch? trong kho?nh kh?c ( Nhu ỏnh ch?p loộ lờn r?i t?t ngay)
Nghĩa
của
thành ngữ
Được hiểu thông
qua phép chuyển
nghĩa( So sánh)
Tình trạng bị kìm kẹp, chèn ép từ các phía, không có lối thoát .
Nghĩa
của
thành ngữ
Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (Ẩn dụ)
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ so sánh …
Trên đe dưới búa
Tham sống sợ chết
Ruột để ngoài da
Ếch ngồi đáy giếng
Nam chõu, b?n b?
Mẹ goá, con côi
Lên thác xuống ghềnh
Mưa to, gió lớn
Rán sành ra mỡ
Hiểu theo nghĩa đen
Hiểu theo nghĩa chuyển
THÀNH NGỮ
Tiết 47
I. Thế nào là thành ngữ
1. Ví dụ
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
a. Cấu tạo
lên thác xuống ghềnh
Có cấu tạo cố định, biểu thị một ý
nghĩa hoàn chỉnh
b. Nghĩa
- Nghĩa đen:
+ Nhanh như chớp: Hành động mau lẹ
- Nghiã chuyển
+ Trên đe dưới búa
-> Ẩn dụ
-> So sánh
-> Miêu tả
+ Tay bế tay bồng
+ Vắt cổ chày ra nước
-> Nói quá
 Nghĩa được bắt nguồn từ nghĩa đen
hoặc thông qua các phép chuyển nghĩa
b. Ghi nhớ

+ Mưa to,gió lớn
Ghi nhớ
-Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa trọn vẹn.
- Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen Của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh…
THÀNH NGỮ
Tiết 47
I. Thế nào là thành ngữ
1. Ví dụ
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
a. Cấu tạo
lên thác xuống ghềnh
Có cấu tạo cố định, biểu thị một ý
nghĩa hoàn chỉnh
b. Nghĩa
- Nghĩa đen:
+ Nhanh như chớp: Hành động mau lẹ
- Nghiã chuyển
+ Trên đe dưới búa
-> Ẩn dụ
-> So sánh
-> Miêu tả
+ Tay bế tay bồng
+ Vắt cổ chày ra nước
-> Nói quá
 Nghĩa được bắt nguồn từ nghĩa đen
hoặc thông qua các phép chuyển nghĩa
II. Sử dụng thành ngữ
b. Ghi nhớ
SGK/102
a. Ví dụ

+ Mưa to,gió lớn
b.“Tôn sư trọng đạo:” là câu thành ngữ nói lên lòng kính trọng, tôn vinh nghề thầy giáo.
a.Thõn em v?a tr?ng l?i v?a trũn
B?y n?i ba chỡm v?i nu?c non
-
Xỏc d?nh vai trũ ng? phỏp c?a cỏc th�nh ng?:
c. Anh đã nghĩ… phòng khi tắt lửa, tối đèn
thì em chạy sang…
Vi ngữ
Chủ ngữ
Phụ ngữ
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ , vị ngữ trong câu hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ, cụm tính từ…
THÀNH NGỮ
Tiết 47
I. Thế nào là thành ngữ
1. Ví dụ
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
a. Cấu tạo
lên thác xuống ghềnh
Có cấu tạo cố định, biểu thị một ý
nghĩa hoàn chỉnh
b. Nghĩa
- Nghĩa đen:
+ Nhanh như chớp: Hành động mau lẹ
- Nghiã chuyển
+ Trên đe dưới búa
-> Ẩn dụ
-> So sánh
-> Miêu tả
+ Tay bế tay bồng
+ Vắt cổ chày ra nước
-> Nói quá
 Nghĩa được bắt nguồn từ nghĩa đen
hoặc thông qua các phép chuyển nghĩa
II. Sử dụng thành ngữ
a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Vi ngữ
b. “Tôn sư trong đạo” là câu thành

ngữ nói lên lòng kính trọng, tôn vinh
Của nhân dân ta với các thầy cô giáo.
chủ ngữ
c. Anh đã nghĩ… phòng khi tắt lửa,tối đèn thì em chạy sang…
phụ ngữ
 làm chủ ngữ, vị ngữ hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ…
b. Ghi nhớ
SGK/144
a. Ví dụ

+ Mưa to,gió lớn
So sánh hai cách nói sau:
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Vất vả lận đận với nước non
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
bấy nay.
Nước non lận đận một mình
Thân cò trôi nổi phiêu bạt bấy nay
Câu hỏi thảo luận
Phân tích cái hay của việc dùng các thành ngữ trong hai câu trên?
=>Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
THÀNH NGỮ
Tiết 47
I. Thế nào là thành ngữ
1. Ví dụ
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
a. Cấu tạo
lên thác xuống ghềnh
Có cấu tạo cố định, biểu thị một ý
nghĩa hoàn chỉnh
b. Nghĩa
- Nghĩa đen:
+ Nhanh như chớp: Hành động mau lẹ
- Nghiã chuyển
+ Trên đe dưới búa
-> Ẩn dụ
-> So sánh
-> Miêu tả
+ Tay bế tay bồng
+ Vắt cổ chày ra nước
-> Nói quá
 Nghĩa được bắt nguồn từ nghĩa đen
hoặc thông qua các phép chuyển nghĩa
II. Sử dụng thành ngữ
a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Vi ngữ
b. “Tôn sư trong đạo” là câu thành

ngữ nói lên lòng kính trọng, tôn vinh
của nhân dân ta với các thầy cô giáo.
chủ ngữ
c. Anh đã nghĩ… phòng khi tắt lửa,tối đèn thì em chạy sang…
phụ ngữ
 làm chủ ngữ, vị ngữ hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ…
b. Ghi nhớ
SGK/144
 Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc có
tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
2. Ghi nhớ
a. Ví dụ

+ Mưa to,gió lớn
Ghi nhớ
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ…
- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
THÀNH NGỮ
Tiết 47
I. Thế nào là thành ngữ
1. Ví dụ
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
a. Cấu tạo
lên thác xuống ghềnh
Có cấu tạo cố định, biểu thị một ý
nghĩa hoàn chỉnh
b. Nghĩa
- Nghĩa đen:
+ Nhanh như chớp: Hành động mau lẹ
- Nghiã chuyển
+ Trên đe dưới búa
-> Ẩn dụ
-> So sánh
-> Miêu tả
+ Tay bế tay bồng
+ Vắt cổ chày ra nước
-> Nói quá
 Nghĩa được bắt nguồn từ nghĩa đen
hoặc thông qua các phép chuyển nghĩa
II. Sử dụng thành ngữ
a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Vi ngữ
b. “Tôn sư trong đạo” là câu thành

ngữ nói lên lòng kính trọng, tôn vinh
Của nhân dân ta với các thầy cô giáo.
chủ ngữ
c. Anh đã nghĩ… phòng khi tắt lửa,tối đèn thì em chạy sang…
phụ ngữ
 làm chủ ngữ, vị ngữ hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ…
b. Ghi nhớ
SGK/144
 Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc có
tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
2. Ghi nhớ
a. Ví dụ
SGK/102

III Luyện tâp
+ Mưa to,gió lớn
Tìm thành ngữ trong các ví dụ sau :
Rột thỏng tu, n?ng du thỏng tỏm .
Rột nhu c?t .
T?c d?t c?m dựi
T?c d?t, t?c v�ng
Chớp đông nhay nháy, gà gáy thì mưa.
Nhanh như cắt .
Thành
ngữ
Tục
ngữ
Luyện tập
-> Những món ăn ngon quý hiếm được lấy từ trên rừng,dưới biển
-> Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp
( Những món ăn của vua chuá ngày xưa )
a. Sơn hào hải vị
Nem công chả phượng
b. Khoẻ như voi:
Tứ cố vô thân:
Rất khoẻ
Mồ côi, không anh em họ hàng, nghèo khổ
c. Da mồi tóc sương:
Chỉ người già, tóc đã bảc, da đã nổi đồi mồi
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm…
Bách … bách thắng
Sinh... lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Chân cứng đá …
Một tấc lên…
Bán trời không…
Máu chảy … mềm
Ném tiền qua …
Đánh bùn sang …
mềm
giời
văn tự
ruột
cửa sổ
ao
Thầy bói xem voi
Ếch ngồi đáy giếng
Con Rồng cháu Tiên
Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đấy giếng, Thầy bói xem voi.
Tìm nhanh thành ngữ
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …
Thành ngữ Hán Việt
….........
............
Chuột sa chĩnh gạo
Gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Nhìn hình đoán thành ngữ
Ném tiền qua cửa sổ
Tiêu pha lãng phí,hoang tàn, ngông cuồng
Nhìn
hình
đoán
thành
ngữ
Trống đánh xuôi, kèn thổi ngược
? Khụng an kh?p, khụng k?t h?p nh?p nh�ng,th?ng nh?t.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Lên voi xuống chó
Thay d?i d?a v? th?t thu?ng, d?t ng?t
Lỳc vinh hi?n, lỳc th?t th?.
Nhìn hình đoán thành ngữ
Sinh nở dễ dàng, an toàn ,thuận lợi,
mẹ con đểu khoẻ mạnh
Mẹ tròn con vuông
Nhìn hình đoán thành ngữ
Dặn dò
- Học thuộc phần ghi nhớ, xem kĩ bài giảng.
- Sưu tầm tiếp các thành ngữ theo yêu cầu bài tập 4- SGK/ 145.
Chuẩn bị bài “Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học” SGK/ 146.
+ Đọc trước phần tìm hiểu.
+ Trả lời các câu hỏi của phần tìm hiểu.
+ Học thuộc lại các bài thơ: Tĩnh dạ tứ, Hồi hương ngẫu thư, Cảnh khuya, Rằm tháng giêng  nắm nội dung và nghệ thuật từng bài.
So sánh
Ẩn dụ
Nói quá
Tìm các thành ngữ

về dự tiết học ngày hôm nay
Chân thành cảm ơn quý thầy cô, các em học sinh