Bài 12. Cảnh khuya


Kiểm tra bài cũ
Nhận xét về
thể thơ của các
văn bản trên?
Thể thơ
thất ngôn tứ tuyệt

Trình bày những hiểu biết của em về Bác Hồ kính yêu?


Hai bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào?

Bài 12 - Tiết 45: Văn bản
Cảnh khuya. Rằm tháng giêng.
( Hồ Chí Minh).

I. Đọc - Chú thích.
1, Tác giả.
-Hồ Chí Minh ( 1890 - 1969 ).
2. Tác phẩm.
a, Hoàn cảnh ra đời
Việt Bắc
Rằm tháng giêng.
(Nguyên tiêu)
Phiên âm
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên;
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.
Dịch nghĩa
Đêm nay, đêm rằm tháng giêng, trăng đúng lúc tròn nhất
Sông xuân, nước xuân tiếp giáp với trời xuân;
Nơi sâu thẳm mịt mù khói sóng bàn việc quân,
Nửa đêm quay về trăng đầy thuyền.
Dịch thơ
Rằm xuân lồng lộng trăng soi
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.
Cảnh khuya
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ/ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ / người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.

Em hiểu "cổ thụ" là gì ?
Em hiểu "nguyên tiêu" là gì ?
Cảnh khuya

Tiếng suối trong như tiếng hát
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước

Nguyên tiêu
( Rằm tháng giêng).
Phiên âm
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn

xa,
hoa.
nhà.
viên,
thuyền.
thiên;
Xác định vần của từng bài thơ?
II. Tìm hiểu văn bản.
Bài thơ "Cảnh khuya" và "Rằm tháng giêng" có điểm gì chung về cấu trúc tác phẩm và phương thức biểu đạt ?
1. Bài " Cảnh khuya"
* Hai câu đầu:
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Hai câu thơ đầu miêu tả cảnh thiên nhiên ở đâu? Vào thời điểm nào? Với những nét cảnh gì?
Chỉ ra những biện pháp nghệ thuật tác giả sử dụng để miêu tả cảnh rừng Việt Bắc đêm trăng?

Em đã học bài thơ nào miêu tả tiếng suối?

Cách so sánh như thế giúp em cảm nhận tiếng suối trong thơ Bác có vẻ đẹp gì mới mẻ?

Nghệ thuật tạo hình và điệp từ " lồng" trong câu thơ thứ hai giúp em hình dung ra khung cảnh như thế nào?
II. Tìm hiểu văn bản.
Thứ năm ngày 29 tháng 11 năm 2007
Bài 12 - Tiết 45: Văn bản
Cảnh khuya . Rằm tháng giêng.
( Hồ Chí Minh).
I. Đọc - Chú thích.
1, Tác giả.
2. Tác phẩm:
II. Tìm hiểu văn bản.
1. Bài " Cảnh khuya"
* Hai câu đầu:
* Hai câu cuối:
- Cảnh Trăng ngàn Việt Bắc lung linh, huyền ảo, hoà hợp, hữu tình.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
Em hãy làm rõ vai trò của câu thơ thứ 3 - câu chuyển của bài thơ này.

Từ đó em nhận ra vẻ đẹp nào trong tâm hồn Bác?


Đọc đến câu thơ thứ 3, em hiểu Bác Hồ "chưa ngủ" là vì sao ?

Thứ năm ngày 29 tháng 11 năm 2007
Bài 12 - Tiết 45: Văn bản
Cảnh khuya . Rằm tháng giêng.
( Hồ Chí Minh).
I. Đọc - Chú thích.
1, Tác giả.
II. Tìm hiểu văn bản.
1. Bài " Cảnh khuya"
2. Tác phẩm:
* Hai câu đầu:
* Hai câu cuối:
- Cảnh Trăng ngàn Việt Bắc lung linh, huyền ảo, hoà hợp, hữu tình.
- Cảm nhận cảnh vật tinh tế, tài tình.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.


Hãy phát hiện biện pháp nghệ thuật ở cuối câu 3 đầu câu 4 ?

Điệp ngữ " chưa ngủ" và cả câu thơ cuối bài có những tác dụng nghệ thuật gì ?
Vì sao Bác lại lo lắng
đến thế?

Điều đó thể hiện tình cảm gì của Bác với đất nước, với nhân dân?
Bài " Cảnh khuya" gợi em nhớ đến bài thơ nào đã được học ở lớp 6 cũng viết về Bác ?
Thứ năm ngày 29 tháng 11 năm 2007
Bài 12 - Tiết 45: Văn bản
Cảnh khuya . Rằm tháng giêng.
( Hồ Chí Minh).
I. Đọc - Chú thích.

II. Tìm hiểu văn bản.
* Hai câu đầu:
* Hai câu cuối:
- Cảnh Trăng ngàn Việt Bắc lung linh, huyền ảo, hoà hợp, hữu tình.
- Cảm nhận cảnh vật tinh tế, tài tình.
1. Bài 1: " Cảnh khuya"
- Thao thức lo cho vận mệnh của dân tộc.
2. Bài 2: "Rằm tháng giêng"
* Hai câu đầu:
Thứ năm ngày 29 tháng 11 năm 2007
Bài 12 - Tiết 45: Văn bản
Cảnh khuya . Rằm tháng giêng.
( Hồ Chí Minh).
I. Đọc - Chú thích.

1. Bài 1: " Cảnh khuya"
2. Bài 2: "Rằm tháng giêng"
Nguyên tiêu
( Rằm tháng giêng).
Phiên âm
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên;
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên

Rằm xuân lồng lộng trăng soi
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;


Hãy chỉ ra những hình ảnh và nhận xét nghệ thuật miêu tả những hình ảnh đó trong câu 1 và 2?

Từng câu thơ đã gợi trước mắt em không gian, cảnh vật ra sao?

So sánh bản dịch thơ với bản phiên âm, các em thấy những yếu tố nào chưa được dịch ? Những từ nào được Xuân Thuỷ thêm vào ?
Thứ năm ngày 29 tháng 11 năm 2007
Bài 12 - Tiết 45: Văn bản
Cảnh khuya . Rằm tháng giêng.
( Hồ Chí Minh).
I. Đọc - Chú thích.

II. Tìm hiểu văn bản.
1. Bài 1: " Cảnh khuya"
* Hai câu đầu:
Thứ năm ngày 29 tháng 11 năm 2007
Bài 12 - Tiết 45: Văn bản
Cảnh khuya . Rằm tháng giêng.
( Hồ Chí Minh).
I. Đọc - Chú thích.

2. Bài 2: "Rằm tháng giêng"
- Cảnh đêm rằm tháng giêng khoáng đạt, vằng vặc ánh trăng, tràn ngập sức xuân.
Cảnh thiên nhiên
Hình ảnh Bác.
II. Tìm hiểu văn bản.
* Bài " Cảnh khuya":
- Cảnh Trăng ngàn Việt Bắc lung linh, huyền ảo, hoà hợp, hữu tình.
* Bài "Rằm tháng giêng":
- Cảnh đêm rằm tháng giêng khoáng đạt, vằng vặc ánh trăng, tràn ngập sức xuân.
- Cảm nhận cảnh vật tinh tế, tài tình.
- Thao thức lo cho vận mệnh của dân tộc.
Trên nền không gian tràn ngập sức xuân, nổi bật lên hình ảnh nào ?
Em hiểu gì về công việc của Bác ?
Trong việc họp bàn phong thái của người thế nào ?
II. Tìm hiểu văn bản.
Cảnh thiên nhiên
Hình ảnh Bác.
* Bài " Cảnh khuya":
- Cảnh Trăng ngàn Việt Bắc lung linh, huyền ảo, hoà hợp, hữu tình.
- Cảm nhận tinh tế, tài tình.
- Thao thức lo cho vận mệnh của dân tộc.
* Bài "Rằm tháng giêng":
- Cảnh đêm rằm tháng giêng khoáng đạt, vằng vặc ánh trăng, tràn ngập sức xuân.
- Ung dung, vững vàng lãnh đạo kháng chiến.
Rằm tháng giêng.
Phiên âm
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thủy tiếp xuân thiên;
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.
Dịch thơ
Rằm xuân lồng lộng trăng soi
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.

Trong câu thơ cuối em thích nhất hình ảnh nào?
So với bản phiên âm, câu cuối bản dịch thơ có thêm những từ nào?

Hình ảnh "trăng ngân đâỳ thuyền" mang ý nghĩa biểu tượng. Đó là ý nghĩa gì ?

Tâm trạng của Bác lúc ấy ra sao ?
Cảnh thiên nhiên
Hình ảnh Bác.
II. Tìm hiểu văn bản.
* Bài " Cảnh khuya":
- Cảnh Trăng ngàn Việt Bắc lung linh, huyền ảo, hoà hợp, hữu tình.
* Bài "Rằm tháng giêng":
- Lạc quan, tin tưởng vào ngày thắng lợi.
- Thao thức lo cho vận mệnh của dân tộc.
- Cảm nhận tinh tế, tài tình.
- Cảnh đêm rằm tháng giêng khoáng đạt, vằng vặc ánh trăng, tràn ngập sức xuân.
- Ung dung, vững vàng lãnh đạo kháng chiến.
Vì sao " Rằm tháng giêng" lại có âm hưởng lạc quan đến thế ?
Cảnh thiên nhiên
Hình ảnh Bác.
II. Tìm hiểu văn bản.
* Bài " Cảnh khuya":
- Cảnh Trăng ngàn Việt Bắc lung linh, huyền ảo, hoà hợp, hữu tình.
* Bài "Rằm tháng giêng":
- Lạc quan, tin tưởng vào ngày thắng lợi.
- Thao thức lo cho vận mệnh của dân tộc.
- Cảm nhận tinh tế, tài tình.
- Cảnh đêm rằm tháng giêng khoáng đạt, vằng vặc ánh trăng, tràn ngập sức xuân.
- Ung dung, vững vàng lãnh đạo kháng chiến.
Tổng kết:
Hoạt động nhóm (thời gian: 3 phút)
Về nghệ thuật, hai bài thơ có điểm gì chung và có nét gì riêng ? Hãy lựa chọn chữ cái đầu các dữ liệu sau:
a, Được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, sử dụng thi liệu thơ Đường, vừa cổ điển vừa hiện đại.
b, Cấu trúc tác phẩm: Tả cảnh, tả tâm trạng.
c, Nghệ thuật sử dụng hình ảnh và từ ngữ giàu chất tạo hình, cái thực và cái ảo đan xen, hài hoà.
d, Có sáng tạo về cách ngắt nhịp, điệp ngữ chuyển tiếp.
e, Trong thơ có hoạ có nhạc, hàm súc.
g, Nghệ thuật tả khái quát không gian cảnh vật.
Nhóm 1: Tìm điểm chung.
Nhóm 2: Những nét riêng
của từng bài.

Tổng kết:

a, Được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, sử dụng thi liệu thơ Đường, vừa cổ điển vừa hiện đại.
c, Nghệ thuật sử dụng hình ảnh và từ ngữ giàu chất tạo hình, cái thực và cái ảo đan xen, hài hoà.
d, Cấu trúc tác phẩm: Tả cảnh, tả tâm trạng.
e, Trong thơ có hoạ có nhạc, hàm súc.
Những nét riêng về nghệ thuật của từng bài thơ.
Những điểm chung về nghệ thuật của hai bài thơ.
g, Nghệ thuật tả khái quát không gian, cảnh vật.
b, Có sáng tạo về cách ngắt nhịp, điệp ngữ chuyển tiếp.

Rằm tháng giêng
Cảnh khuya
Tổng kết:


Hai bài thơ toát lên phong thái và những vẻ đẹp gì trong tâm hồn Bác ?


Qua hai bài thơ, em thấy Việt Bắc là nơi như thế nào ?
Qua hai bài thơ toát lên những vẻ đẹp trong tâm hồn Bác:
Tình yêu thiên nhiên tha thiết, tư chất cất cách nghệ sĩ tuyệt vời.
Lòng yêu nước thiết tha, sâu nặng, hết lòng vì nước vì dân.
Phong thái ung dung, sự tài ba của nhà lãnh đạo kháng chiến.
Niềm lạc quan cách mạng, tin tưởng vào thắng lợi của cuộc kháng chiến.
Nhà lãnh đạo cách mạng và nhà thơ lớn thống nhất hoà hợp trong con người Hồ Chí Minh.

Cảnh thiên nhiên
Tâm trạng của nhân vật trữ tình
II. Tìm hiểu văn bản.
* Bài " Cảnh khuya":
- Cảnh Trăng ngàn Việt Bắc đẹp lung linh, huyền ảo, hoà hợp, hữu tình.
* Bài "Rằm tháng giêng":
Tổng kết: 1, Nghệ thuật.
2, Nội dung.
* Ghi nhớ: ( SGK - 143)
III. Luyện tập
- Cảm nhận tinh tế, tài tình.
- Thao thức lo cho vận mệnh của dân tộc.
- Lạc quan, tin tưởng vào ngày thắng lợi.
- Cảnh đêm rằm tháng giêng khoáng đạt, vằng vặc ánh trăng, tràn ngập sức xuân.
- Ung dung, vững vàng lãnh đạo kháng chiến.
Bài tập 1:
Hai bài thơ đã gợi cho em những cảm nghĩ gì về Bác và
thơ Bác?

Bài tập 2: Điền những cụm từ miêu tả trăng: trăng theo, trăng xưa, trăng vào cửa sổ, trăng nhòm, vào những câu thơ sau và cho biết tên các bài thơ đó.
1, Dòng sông lặng ngắt như tờ
Sao đưa thuyền chạy thuyền chờ .....
( Đi thuyền trên sông Đáy).
2, ... .... . .. đòi thơ,
Việc quân đang bận xin chờ hôm sau.
( Tin thắng trận).
3, Kháng chiến thành công ta trở lại
.... hạc cũ với xuân này.
( Cảnh rừng Việt Bắc).
3, Việc quân việc nước bàn xong
Gối khuya ngon giấc bên song .......
( Đối trăng).
trăng theo
Trăng xưa
trăng nhòm
Trăng vào cửa sổ