Bài 12. Cảnh khuya

Kiểm tra bài cũ
Đọc bài thơ “Bài ca nhà tranh bị gió thu phá” của đỗ Phủ. Và cho biết tâm trạng của tác giả như thế nào?
Tuần 12.Tiết 45. Văn bản
( HỒ CHÍ MINH )
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả:

Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )
Tìm hiểu chung
1. Tác giả:
Người chiến sĩ cách mạng, anh hùng dân tộc, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam.
- Là nhà văn, nhà thơ lớn của Việt Nam.
- Là danh nhân văn hóa thế giới.

Hồ Chí Minh (1890-1969)
Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )
Tìm hiểu chung
1. Tác giả:
Những tác phẩm chính:
* T�c gia van h?c.
Văn chính luận : Bản án chế độ thực dân Pháp, Tuyên ngôn Độc lập, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến …
Truyện ký : Varen và Phan Bội Châu, Vi hành …
Thơ : Nhật kí trong tù, Thơ Hồ Chí Minh …
Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )

I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
2. Văn bản


a. Hoàn cảnh sáng tác:

Chiến khu Việt Bắc:
- Cảnh khuya (1947).
- Rằm tháng Giêng (1948).
Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )

I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản


a. Hoàn cảnh sáng tác:
b. Thể thơ.


CẢNH KHUYA
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
1947
(Hồ Chí Minh)
Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )


RẰM THÁNG GIÊNG
(Nguyên tiêu)
Phiên âm
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên;
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.
1948
(Hồ Chí Minh)

Dịch nghĩa:
Đêm nay,đêm rằm tháng giêng,trăng đúng lúc tròn nhất
Sông xuân, nước xuân tiếp giáp với trời xuân;
Nơi sâu thẳm mịt mù khói sóng bàn việc quân,
Nửa đêm quay về trăng đầy thuyền.


Dịch thơ:
Rằm xuân lồng lộng trăng soi,
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.

(Xuân Thuỷ dịch)


I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản


a. Hoàn cảnh sáng tác:
b. Thể thơ.
Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )


*Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt.



+ Bài Cảnh khuya: nhịp thơ có chút thay đổi ở câu 1 và câu 4 (câu 1 nhịp 3/4 ; câu 4 nhịp 2/5).

+ Bài Rằm tháng giêng:
So với phiên âm, bài dịch thơ có điểm khác:
Phiên âm: Thất ngôn tứ tuyệt
- Thể thơ của bản dịch: lục bát
- Có thêm vào nhiều từ khá hay: lồng lộng, bát ngát, ngân...
-Trong câu 2 thiếu một từ “ xuân”

I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản


a. Hoàn cảnh sáng tác:
b. Thể thơ.
Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )
II. Đọc - hiểu văn bản.


CẢNH KHUYA
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
1947
(Hồ Chí Minh)
1.Cảnh khuya:

I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản


a. Hoàn cảnh sáng tác:
b. Thể thơ.
c. Phương thức biểu đạt:

Tự sự, miêu tả và biểu cảm.
( HỒ CHÍ MINH )
II. Đọc- hiểu văn bản.

Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
cảnh gần gũi với
con người, trẻ trung, sống động.
- So sánh: tiếng suối-tiếng hát →

I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản


a. Hoàn cảnh sáng tác:
b. Thể thơ.
c. Ptbđ

( HỒ CHÍ MINH )

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.

a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
- So sánh: tiếng suối - tiếng hát
- Điệp từ “lồng”
cảnh gần gũi với con người, trẻ trung, sống động.
→ lồng lộng, nhiều đường nét, hình khối, giao hoà,giao cảm.
Có nhạc, có họa tạo một bức tranh lung linh, huyền ảo, thơ mộng.

II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:

I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
a. Hoàn cảnh sáng tác:
b. Thể thơ.
c. Ptbđ


( HỒ CHÍ MINH )


Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.


I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
a. Hoàn cảnh sáng tác:
b. Thể thơ.
c. Ptbđ
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:

a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
Tả cảnh trăng khuya nơi núi rừng Việt Bắc ở đây lúc này có tiếng suối trong như tiếng hát, ánh trăng chiếu xuống (lồng) cây cổ thụ, bóng lồng hoa…..
b. Hình ảnh con người.
Hai câu thơ sau: thể hiện một con người tinh tế, cảm nhận vẻ đẹp đêm trăng trong rừng Việt Bắc bằng cả tâm hồn, đồng thời vẫn canh cánh bên lòng nỗi niềm lo cho nước, cho cách mạng.
( HỒ CHÍ MINH )



Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.


I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
b. Hình ảnh con người.


Hai câu thơ sau: thể hiện một con người tinh tế, cảm nhận vẻ đẹp đêm trăng trong rừng Việt Bắc bằng cả tâm hồn, đồng thời vẫn canh cánh bên lòng nỗi niềm lo cho nước, cho cách mạng.
c. Nghệ thuật
- Viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.
- Có nhiều hình ảnh thơ lung linh, kì ảo.
- Sử dụng phép tu từ so sánh: tiếng suối như tiếng hát; điệp từ: tiếng…tiếng…;lồng…lồng…; chưa ngủ - chưa ngủ có tác dụng miêu tả chân thực âm thanh, hình ảnh trong đêm rừng.
- Sáng tạo về nhịp điệu ở câu 1, 4.
( HỒ CHÍ MINH )

-Không ngủ được ( Hồ Chí Minh )
-Đêm nay Bác không ngủ ( Minh Huệ )




I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
b. Hình ảnh con người.
c. Nghệ thuật
- Viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.
- Có nhiều hình ảnh thơ lung linh, kì ảo.
- Sử dụng phép tu từ so sánh: tiếng suối như tiếng hát; điệp từ: tiếng…tiếng…;lồng…lồng…; chưa ngủ - chưa ngủ có tác dụng miêu tả chân thực âm thanh, hình ảnh trong đêm rừng.
- Sáng tạo về nhịp điệu ở câu 1, 4.
d. Ý nghĩa văn bản
Bài thơ thể hiện một đặc điểm nổi bật của thơ Hồ Chí Minh: sự gắn bó, hòa hợp giữa thiên nhiên và con người.
( HỒ CHÍ MINH )

? Hơn năm, bảy thế kỉ trước cũng có những nhà thơ, nhà văn trung đại không ngủ vì lo cho dân cho nước. Đó là những nhà thơ, nhà văn nào? Em hãy đọc một số câu thơ, câu văn tiêu biểu của các tác giả đó?


I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
b. Hình ảnh con người.
c. Nghệ thuật
d. Ý nghĩa văn bản
Bài thơ thể hiện một đặc điểm nổi bật của thơ Hồ Chí Minh: sự gắn bó, hòa hợp giữa thiên nhiên và con người.
2. Rằm tháng giêng
a. Cảnh đẹp đêm trăng rằm.
Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )

“ Ngẫm thù lớn há đội trời chung
Căm giặc nước thề không cùng sống.
…Những trằn trọc trong cơn mộng mị
Chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồi ”
( Bình Ngô Đại Cáo - Nguyễn Trãi )

“ … Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa. Chỉ căm tức rằng chưa xả thịt, lột da, nuốt gan, uóng máu quân thù. Dẩu cho trăm thân này phơi ngoài nộ cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa ta cũng có cam lòng ”
( Hịch Tướng Sĩ - Trần Quốc Tuấn )

I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
b. Hình ảnh con người.
c. Nghệ thuật
d. Ý nghĩa văn bản
2. Rằm tháng giêng
a. Cảnh đẹp đêm trăng rằm.
Tiết 45 (giảng văn)
( HỒ CHÍ MINH )


RẰM THÁNG GIÊNG
(Nguyên tiêu)
Phiên âm
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên;
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.

1948
(Hồ Chí Minh)

Dịch thơ:
Rằm xuân lồng lộng trăng soi,
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.

(Xuân Thuỷ dịch)


I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
b. Hình ảnh con người.
c. Nghệ thuật
d. Ý nghĩa văn bản
2. Rằm tháng giêng
a. Cảnh đẹp đêm trăng rằm.
Cảnh bầu trời, dòng sông hiện lên lồng lộng, sáng tỏ, tràn ngập ánh trăng đêm rằm tháng giêng.
Không gian cao rộng, bát ngát, sắc xuân hòa quyện trong từng sự vật, trong dòng nước, trong màu trời → tràn đầy ánh sáng và sức sống.


( HỒ CHÍ MINH )
Thảo luận ? Đặt trong đề tài thơ kháng chiến của Bác, em hiểu như thế nào về chi tiết “ bàn quân sự”? Chi tiết đó gợi lên một không khí như thế nào?
b. Hiện thực về cuộc kháng chiến chống Pháp.

I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
b. Hình ảnh con người.
c. Nghệ thuật
d. Ý nghĩa văn bản
2. Rằm tháng giêng
a. Cảnh đẹp đêm trăng rằm.
Cảnh bầu trời, dòng sông hiện lên lồng lộng, sáng tỏ, tràn ngập ánh trăng đêm rằm tháng giêng.
Không gian cao rộng, bát ngát, sắc xuân hòa quyện trong từng sự vật, trong dòng nước, trong màu trời → tràn đầy ánh sáng và sức sống.

( HỒ CHÍ MINH )


RẰM THÁNG GIÊNG
(Nguyên tiêu)
Phiên âm
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên;
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.

1948
(Hồ Chí Minh)

Dịch thơ:
Rằm xuân lồng lộng trăng soi,
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.

(Xuân Thuỷ dịch)


I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh núi rừng Việt Bắc:
b. Hình ảnh con người.
c. Nghệ thuật
d. Ý nghĩa văn bản
2. Rằm tháng giêng
a. Cảnh đẹp đêm trăng rằm.
b. Hiện thực về cuộc kháng chiến chống Pháp.
- Hình ảnh Bác Hồ và các vị lãnh đạo Đảng và nhà nước ta đang “bàn việc quân” tại chiến khu Việt Bắc.
- Ánh trăng trong sáng dịu dàng hòa vào lòng người ung dung bình thản, tự tin vào cuộc kháng chiến
c. Nghệ thuật
- Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt bằng chữ Hán; dịch thơ là thể lục bát.
- Sử dụng điệp từ: xuân có hiệu quả.
- Lựa chọn từ ngữ gợi hình, biểu cảm.
( HỒ CHÍ MINH )
?Qua hai bài thơ này, em học tập được gì về phong cách và lối sống cuả Bác ?
d. Ý nghĩa văn bản
Rằm tháng giêng toát lên vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ – chiến sĩ Hồ Chí Minh trước vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Bắc ở giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp còn nhiều gian khổ.

I. Giới thiệu.
1. Tác giả
2. Văn bản
II. Đọc- hiểu văn bản.
1.Cảnh khuya:
2. Rằm tháng giêng
a. Cảnh đẹp đêm trăng rằm.
b. Hiện thực về cuộc kháng chiến chống Pháp.
c. Nghệ thuật
- Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt bằng chữ Hán; dịch thơ là thể lục bát.
- Sử dụng điệp từ: xuân có hiệu quả.
- Lựa chọn từ ngữ gợi hình, biểu cảm.
( HỒ CHÍ MINH )
Câu1: 2 bài thơ “Cảnh khuya”, “Rằm tháng giêng” được viết theo phương thức biểu đạt nào?
a.Tự sự, biểu cảm. b.Biểu cảm.
c.Nghị luận. d. Miêu tả, biểu cảm.

Câu 3: Hai bài thơ được viết theo thể loại thơ nào?
a.Lục bát
b.Song thất lục bát
c.Thất ngôn bát cú
d. Thất ngôn tứ tuyệt
1. Trắc nghiệm:

d
d
( HỒ CHÍ MINH )
2 .Bài tập 2:
Hai bài thơ lộng lẫy ánh trăng và lòng người phấn chấn ra đời giữa lúc kháng chiến gian khổ. Điều đó cho ta thấy vẻ đẹp nào trong tâm hồn và phong cách sống của Bác?
-Tâm hồn nhạy cảm và trân trọng những vẽ đẹp của tạo hoá, đặc biệt là ánh trăng
-Phong cách sống lạc quan, giàu chất nghệ sĩ.










( HỒ CHÍ MINH )
Hướng dẫn về nhà
1. Học thuộc 2 bài thơ “Cảnh khuya”, “Rằm tháng giêng”.
2. Nắm chắc những nét khái quát về nội dung và nghệ thuật của hai bài thơ.
3. Tìm những câu thơ và bài thơ của Bác viết về trăng
4. Chuẩn bị bài: “Thành ngữ”

- Bút pháp cổ điển, hiện đại.
- Phong thái ung dung.
- Tâm hồn thi sĩ và tinh thần chiến sĩ.
III - Tổng kết