Bài 12. Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học

Nguyên văn bài ca dao.

Đêm qua ra đứng bờ ao
Trông cá cá lặn, trông sao sao mờ.
Buồn trông con nhện chăng tơ
Nhện ơi nhện hỡi, nhện chờ mối ai?
Buồn trông chênh chếch sao Mai
Sao ơi sao hỡi nhớ ai sao mờ ?
Đêm đêm tưởng dải Ngân Hà
Chuôi sao Tinh Đẩu đã ba năm tròn.
Đá mòn nhưng dạ chẳng mòn
Tào Khê nước chảy vẫn còn trơ trơ.
+ Đoạn 1: Đêm qua ra đứng bờ ao
Trông cá cá lặn, trông sao sao mờ.
Cảnh minh hoạ trong bài học có bóng một người đội khăn, mắc áo dài chắp tay sau lưng, quay mặt trông trời; đứng bên cái cầu rửa ở bờ ao tối mờ mờ.
Có lúc tôi đã nghĩ đây là một người quen thật của tôi, có thể là họ hàng ruột thịt kiếm ăn ở một phương xa đang hướng về cố hương.
-> tưởng tưởng và liên tưởng

Đoạn 2: Buồn trông con nhện chăng tơ
Nhện ơi, nhện hỡi nhện chờ mối ai?
Tôi chỉ lơ mơ nghe thầy giáo giảng các nghĩa, các ý so sánh hình tượng. Tất cả tâm trí và mắt nhìn của tôi càng như dính vào cái mạng nhện tơ rung rung trước gió với một con nhện lơ lửng giữa khoảng không đang giơ giơ càng, vừa ra vẻ nghển trông, vừa ra vẻ vờn đón, ngạc nhiên và thất vọng. Tiếng gió khuya vu vu. Và chính bóng người chỉ nhìn thấy đầu đội khăn, tay chắp sau lưng mà không thấy mặt kia, đang nấc lên mà gọi trời, gọi sao, gọi nhện.
=> tưởng tượng cảnh ngóng trông và tiếng kêu, tiếng nấc của người trông ngóng.

Đoạn 3: Đêm đêm tưởng dải Ngân Hà
Chuôi sao Tinh Đẩu đã ba năm tròn.
Thì ra cái vùng sao như cát, như thuỷ tinh vãi kia ở trong tranh minh hoạ là dải Ngân Hà? A! Sông Ngân! Sông Ngân! Thế là con sông điển tích mà tôi được biết bấy lâu, hằng năm cứ đến tháng bảy thì có một đôi vợ chồng tên là Ngưu Lang, Chức Nữ được quá giang gặp nhau, và chỉ được gặp nhau có một ngày thôi ấy, lại chính là con sông có một người không có tên nhưng tôi thấy lại quen quen và thân thương, đang ngước mặt lên trông ngắm mà nhớ thương, mà mong đợi. Mong đợi và nhớ thương không tả rõ là ai, là đâu, là gì, mà sao vẫn thấy có một người, có một nơi, có một tình, có một cảnh, vừa man mác, vừa bâng khuâng, vừa da diết vô cùng.

-> Cảm nghĩ về sông Ngân Hà, con sông chia cắt, con sông nhớ thương đối với Ngưu Lang, Chức Nữ.

Đoạn 4: Đá mòn mà dạ chẳng mòn
Tào Khê nước chảy vẫn còn trơ trơ
Lại con sông Tào Khê này nữa! Hơn bốn mươi năm sau đấy, tôi đã được tới đứng trên bờ phù sa của nó mà trông trời mây sông nước rồi cả sao khuya. Sông Tào Khê vắt qua huyện Quế Võ tỉnh Hà Bắc, thông ra sông Cầu, nhỏ hẹp thôi, nhưng cũng chảy xiết lòng người, khiến những ai kia đã phải nghẹn ngào:
Đá mòn nhưng dạ chẳng mòn
mà nói với sông:
- Ôi Tào Khê! Nước Tào Khê làm đá mòn đấy! Nhưng dòng nước Tào Khê không bao giờ cạn chính là lòng chung thuỷ của ta!
Vì nhớ mà buồn, một bài không phải học kĩ mà cũng thuộc lòng ngay, cả nhiều bạn tôi xưa cũng thấy như thế.

-> Cảm nghĩ về sông Tào Khê:

+ Đoạn 1: Tưởng tượng hình ảnh một người đàn ông đội khăn, mặc áo dài, chắp tay sau lưng, quay mặt trông trời; đứng bên cầu rửa ở bờ ao tối mờ mờ.
- Liên tưởng tới người quen đang nhớ quê.
+ Đoạn 2: Tưởng tượng cảnh ngóng trông và tiếng kêu, tiếng nấc của người trông ngóng.
+ Đoạn 3: Cảm nghĩ về sông Ngân Hà, con sông chia cắt, con sông nhớ thương đối với Ngưu Lang, Chức Nữ.
+ Đoạn 4: Cảm nghĩ về hai câu cuối, về sông Tào Khê:

=> Những liên tưởng, tưởng tượng, suy ngẫm của tác giả đều do bài ca dao gợi lên và nó gắn với từng lời, từng câu của tác phẩm.
.
Bố cục :
+ Thân bài: từ đầu đến “của ta”: Những cảm xúc suy nghĩ do tác phẩm gợi ra.
+ Kết bài: còn lại: Ấn tượng chung về tác phẩm.

+ Mở bài: Giới thiệu tác phẩm và hoàn cảnh tiếp xúc với tác phẩm
Bài tập 1 (SGK/trang 148): Phát biểu cảm nghĩ về bài thơ “Cảnh khuya”
1. Mở bài:
- Giới thiệu về tác giả và hoàn cảnh ra đời bài thơ.
- Ấn tượng chung: Cảnh đẹp trong đêm khuya ở rừng Việt Bắc và phong thái ung dung của Bác.
2. Thân bài:
- Vẻ đẹp của thiên nhiên núi rừng Việt Bắc:
+ Cách so sánh độc đáo tiếng suối với tiếng hát làm cho tiếng suối gần gũi với con người hơn.
+ Điệp từ “lồng” tạo nên vẻ lung linh huyền ảo của bức tranh đêm trăng rừng tuyệt đẹp.
- Hai từ “chưa ngủ” điệp lại bộc lộ chiều sâu nội tâm của tác giả:
+ Sự rung động, niềm say mê trước vẻ đẹp như tranh của cảnh rừng Việt Bắc.
+ Bác chưa ngủ vì lo nghĩ đến vận mệnh của đất nước.
- Sự hoà hợp thống nhất giữa nhà thơ và người chiến sĩ trong con người Bác.
3. Kết bài:
- Khẳng định lại tình cảm của người viết.
Bài tập 2 (SGK/ tr.148):
Lập dàn ý bài “Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê”.
a. Mở bài: Giới thiệu tác giả, tác phẩm và cảm xúc chung về bài thơ.
b. Thân bài:
- Cảm nghĩ về một vị đại thần 86 tuổi từ kinh đô về quê hương sau cả một đời xa quê.
- Cảm nghĩ về những tâm sự của nhà thơ trong buổi đầu đặt chân trên mảnh đất quê hương.
c. Kết bài: Suy nghĩ của em về tình quê hương mà bài thơ đem lại.
Hướng dẫn học bài ở nhà:
- Làm hoàn chỉnh đề văn trên.
- Lập dàn ý cho bài : Ngẫu nhiên viết trong buổi mới về quê. Viết bài hoàn chỉnh bài văn.
- Soạn bài: Tiếng gà trưa
- Chuẩn bị tiết luyện nói: Phát biểu cảm nghĩ về một tác phẩm văn học. Chú ý đề văn trong sách giáo khoa