Bài 11. Từ đồng âm

- Cây súng (một loại vũ khí)
- Cây súng (một loại cây có hoa sống dưới nước)
Câu đố vui
Hai cây cùng có một tên
Cây xòe mặt nước cây lên chiến trường
Cây này bảo vệ quê hương
Cây kia hoa nở ngát thơm mặt hồ
Là cây gì?
Ví dụ:
a) Con ngựa đang đứng bỗng lồng lên.
b) Mua được con chim, bạn tôi nhốt ngay vào lồng.
HĐCĐ (khoảng 5’) trả lời các câu hỏi sau:
(1) Giải thích nghĩa của mỗi từ lồng trong các câu trên ?
(2) Nghĩa của các từ lồng trên có liên quan gì với nhau không ?
- lồng(a): chỉ hoạt động (của con thú) chạy cất cao vó lên, với một sức mạnh đột ngột rất khó kìm giữ do quá hoảng sợ.
- Nghĩa của các từ “lồng” không liên quan gì với nhau
- lồng (b): đồ vật thường đan thưa bằng tre, nứa, sắt hoặc đóng bằng gỗ… để nhốt chim, gà, ngan…
- Con chim cuốc thường sống ở ngoài cánh đồng.
- Tôi rất yêu tổ quốc Việt Nam.
- Nhà em có ba cái cuốc.
Ví dụ:
a) Con ngựa đang đứng bỗng lồng lên.
b) Mua được con chim, bạn tôi nhốt ngay vào lồng.
- lồng(a): chỉ hoạt động (của con thú) chạy cất cao vó lên, với một sức mạnh đột ngột rất khó kìm giữ do quá hoảng sợ.
- lồng (b): đồ vật thường đan thưa bằng tre, nứa, sắt hoặc đóng bằng gỗ… để nhốt chim, gà, ngan…
=> Căn cứ vào ngữ cảnh của lời nói và các từ ngữ khác trong câu.
"Tháng tám, thu cao, gió thét gi�,
Cuộn mất ba lớp tranh nh� ta.
Tranh bay sang sông rải khắp bờ,
Mảnh cao treo tót ngọn rừng xa,
Mảnh thấp quay lộn v�o mương sa.
Trẻ con thôn nam khinh ta gi� không sức,
Nỡ nhè trước mặt xô cướp giật,
C?p tranh đi tuốt v�o lũy tre
Môi khô miệng cháy g�o chẳng được,
Quay về, chống gậy lòng ấm ức !"

(Trích "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá")
"Tháng tám, thu cao, gió thét gi�,
Cuộn mất ba lớp tranh nh� ta.
Tranh bay sang sông rải khắp bờ,
Mảnh cao treo tót ngọn rừng xa,
Mảnh thấp quay lộn v�o mương sa.
Trẻ con thôn nam khinh ta gi� không sức,
Nỡ nhè trước mặt xô cướp giật,
C?p tranh đi tuốt v�o lũy tre
Môi khô miệng cháy g�o chẳng được,
Quay về, chống gậy lòng ấm ức !"

(Trích "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá")
Tìm từ đồng âm với mỗi từ sau đây: Thu, cao, ba, tranh, sang, nam, sức, nhè, tuốt, môi ?
a) Tìm các nghĩa khác nhau của danh từ cổ và giải thích mối liên quan giữa các nghĩa đó ?
b) Tìm từ đồng âm với danh từ cổ và cho biết nghĩa của từ đó ?
- Cổ (nghĩa gốc): bộ phận của cơ thể nối đầu với thân của người hoặc động vật ( bé ôm choàng cổ mẹ,...)
- Cổ: bộ phận của áo yếm hoặc giày, bao quanh cổ hoặc cổ chân cổ tay (cổ áo, cổ giày, cổ tay,...)
- Cổ: phần eo lại ở gần phần đầu của một số đồ vật, bộ phận nối liền giữa thân và miệng (cổ chai, cổ lọ,...)
- Từ đồng âm: cổ kính – cổ (TT): xưa, cũ
Đặt câu với mỗi cặp từ đồng âm sau (ở mỗi câu phải có cả hai từ đồng âm):
- bàn (danh từ) - bàn (động từ)
- năm (danh từ) - năm (số từ)
- sâu (động từ) - sâu (tính từ)
Quanh chiếc bàn, mọi người đang bàn bạc sôi nổi.
DT ĐT
Những con sâu đang đục sâu vào thân cây.
DT TT
Năm nay em tôi vừa tròn năm tuổi.
DT ST
Ngày xưa, có anh chàng mượn của người hàng xóm một cái vạc đồng. Ít lâu sau, anh ta trả cho người hàng xóm hai con cò, nói là vạc đã bị mất nên đền hai con cò này. Người hàng xóm đi kiện. Quan gọi hai người đến xử. Người hàng xóm thưa: “Bẩm quan, con cho hắn mượn vạc, hắn không trả”. Anh chàng nói: “Bẩm quan, con đã đền cho anh ta cò”.
- Nhưng vạc của con là vạc thật.
- Dễ cò của tôi là cò giả đấy phỏng? - Anh chàng trả lời.
- Bẩm quan, vạc của con là vạc đồng.
- Dễ cò của tôi là cò nhà đấy phỏng?
Anh chàng trong câu chuyện đã sử dụng biện pháp gì để không phải trả lại cái vạc cho người hàng xóm? Nếu em là viên quan xử kiện, em sẽ làm thế nào để phân rõ phải, trái?
Bà già đi chợ Cầu Đông
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói gieo quẻ nói rằng
Lợi thì có lợi nhưng răng chẳng còn
(Ca dao)
Chỉ ra từ đồng âm trong câu ca dao ? Việc sử dụng từ đồng âm trong bài ca dao nhằm mục đích gì ?
- Lợi1 (TT): có lợi, có ích mà con người thu được nhiều hơn mà con người phải bỏ ra.
- Lợi2,3 (DT) là phần thịt bao giữ xung quanh chân răng.
=> Chế giễu bà già đã nhiều tuổi rồi mà còn đòi lấy chồng.
Con đường - Gói đường
Em bé bò – Con bò
Khẩu súng- Hoa súng
Lá cờ - Cờ vua
Đồng tiền - Tượng đồng
Hòn đá – Đá bóng
Bài tập 2( SGK.Trang136)
a) Tìm các nghĩa khác nhau của danh từ “Cổ”
- Cổ: Bộ phận nối liền thân và đầu của người hoặc động vật
- Cổ tay: Phần giữa bàn tay với cánh tay
- Cổ chai: Phần giữa miệng chai và thân chai.
*Nghĩa gốc:
* Nghĩa chuyển:
Đều có một nét nghĩa chung nhau làm cơ sở: Dựa trên cơ sở vị trí ở giữa của hai phần nào đó.
b) Tìm từ đồng âm với danh từ “cổ”
- Cổ đại:
Thời xưa nhất trong lịch sử.
- Cổ phần:
Phần vốn góp vào tổ chức để kinh doanh.
* Mối liên quan giữa nghĩa gốc và nghĩa chuyển