Bài 11. Các yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản biểu cảm

KIỂM TRA BÀI CŨ
Nhắc lại các kiến thức đã học :
Thế nào là tự sự ; miêu tả ?
- Tự sự là phương thức trình bày một chuỗi sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết cục có ý nghĩa.
- Miêu tả là loại văn nhằm giúp người đọc, người nghe hình dung được những đặc điểm, tính chất nổi bật của một sự vật, sự việc, con người, phong cảnh,… làm những cái đó như hiện ra trước mắt người đọc, người nghe.
Tiết 44: Các yếu tố tự sự , miêu tả trong văn bản biểu cảm
Tháng tám, thu cao, gió thét già,
Cuộn mất ba lớp tranh nhà ta.
Tranh bay sang sông rải khắp bờ,
Mảnh cao treo tót ngọn rừng xa,
Mảnh thấp quay lộn vào mương sa.

Trẻ con thôn nam khinh ta già không sức,
Nỡ nhè trước mặt xô cướp giật,
Cắp tranh đi tuốt vào luỹ tre
Môi khô miệng cháy gào chẳng được,
Quay về, chống gậy lòng ấm ức!
Giây lát, gió lặng mây tối mực,
Trời thu mìn mịt đêm đen đặc.
Mền vài lâu năm lạnh tựa sắt,
Con thơ nằm xấu nết đạp lót nát
Đầu giường nhà dột chẳng chừa đâu
Dày hạt mưa, mưa, mưa chẳng dứt.
Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê
Đêm dài ướt át sao cho trót?

Ước được nhà rộng muôn ngàn gian,
Che khắp thiên hạ kẻ sĩ đều hân hoan,
Gió mưa chẳng núng vững vàng như thạch bàn!
Than ôi! Bao giờ nhà ấy sừng sững dựng trước mắt,
Riêng lều ta nát, chịu chết rét cũng được!

(Đỗ Phủ, Khương Hữu Dụng dịch, trong Thơ Đỗ Phủ, NXB Văn học, Hà Nội, 1962)
BÀI CA NHÀ TRANH BỊ GIÓ THU PHÁ
( Mao ốc vị thu phong sở phá ca)
Tháng tám, thu cao, gió thét già,
Cuộn mất ba lớp tranh nhà ta.
Tranh bay sang sông rải khắp bờ,
Mảnh cao treo tót ngọn rừng xa,
Mảnh thấp quay lộn vào mương sa.

Trẻ con thôn nam khinh ta già không sức,
Nỡ nhè trước mặt xô cướp giật,
Cắp tranh đi tuốt vào luỹ tre
Môi khô miệng cháy gào chẳng được,
Quay về, chống gậy lòng ấm ức!
Giây lát, gió lặng mây tối mực,
Trời thu mìn mịt đêm đen đặc.
Mền vài lâu năm lạnh tựa sắt,
Con nằm xấu nết đạp lót nát
Đầu giường nhà dột chẳng chừa đâu
Dày hạt mưa, mưa, mưa chẳng dứt.
Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê
Đêm dài ướt át sao cho trót?

Ước được nhà rộng muôn ngàn gian,
Che khắp thiên hạ kẻ sĩ đều hân hoan,
Gió mưa chẳng núng vững vàng như thạch bàn!
Than ôi! Bao giờ nhà ấy sừng sững dựng trước mắt,
Riêng lều ta nát, chịu chết rét cũng được!
BÀI CA NHÀ TRANH BỊ GIÓ THU PHÁ
( Mao ốc vị thu phong sở phá ca)
Ý nghĩa:
1. - Tái hiện tình cảnh khổ cực của nhà thơ: nhà tranh bị gió thu thổi bay mái, trẻ con cướp tranh chạy, mưa suốt đêm, nhà dột, nhà thơ ướt lạnh, lo lắng không ngủ được.
- Khái quát về hiện thực cuộc sống của người nghèo khổ.
2. Thông qua việc tái hiện cảnh nghèo khổ, nhà thơ bộc lộ cảm xúc:
Sự thấm thía cảnh sống nghèo khổ của bản thân và những người nghèo.
Mơ ước về ngôi nhà rộng vững chắc muôn ngàn gian để che mưa nắng cho những người nghèo khổ.
Niềm vui của bản thân trước sự hân hoan của người nghèo khổ khi có nhà.
Bài 3. Chỉ ra yếu tố tư sự và miêu tả trong đoạn văn, nêu tác dụng của các yếu tố đó. Nhận xét mức độ chi phối tình cảm đối với việc sử dụng các yếu tố tự sự và biểu cảm trong đoạn văn.
Những ngón chân của bố khum khum, lúc nào cũng như bám vào đất để khỏi trơn ngã. Người ta nói “đấy là bàn chân vất vả”. Gan bàn chân bao giờ cũng xám xịt và lỗ rỗ, bao giờ cũng khuyết một miếng, không đầy đặn như gan bàn chân người khác. Mu bàn chân mốc trắng, bong da từng bãi, lại có nốt lấm tấm. Đêm nào bố cũng ngâm nước nóng hoà muối, gãi lấy gãi để rồi xỏ vào đôi guốc mộc. Khi ngủ bố rên, rên vì đau mình, nhưng cũng rên vì nhức chân. Rượu tê thấp không tài nào xoa bóp khỏi.
Bố đi chân đất. Bố đi ngang dọc đông tây đâu đâu con không hiểu. Con chỉ thấy ngày nào bố cũng ngâm chân xuống nước, xuống bùn để câu quăng. Bố tất bật đi từ khi sương còn đẫm ngọn cây ngọn cỏ. Khi bố về cũng là lúc cây cỏ đẫm sương đêm. Cái thúng câu bao lần chà đi sát lại bằng sắn thuyền. Cái ống câu nhắn mòn, cái cần câu bóng dấu tay cầm… Con chỉ biết cái hòm đồ nghề cắt tóc sực mùi dầu máy tra tông-đơ, cái nghế xếp bao lần thay vải, nó theo bố đi xa lắm.
Bố ơi! Bố chữa làm sao được lành lặn đôi bàn chân ấy: đôi bàn chân dầm sương dãi nắng đã thành bệnh.
( Duy Khán, tuổi thơ im lặng)
Những ngón chân của bố khum khum, lúc nào cũng như bám vào đất để khỏi trơn ngã. Người ta nói “đấy là bàn chân vất vả”. Gan bàn chân bao giờ cũng xám xịt và lỗ rỗ, bao giờ cũng khuyết một miếng, không đầy đặn như gan bàn chân người khác. Mu bàn chân mốc trắng, bong da từng bãi, lại có nốt lấm tấm. Đêm nào bố cũng ngâm nước nóng hoà muối, gãi lấy gãi để rồi xỏ vào đôi guốc mộc. Khi ngủ bố rên, rên vì đau mình, nhưng cũng rên vì nhức chân. Rượu tê thấp không tài nào xoa bóp khỏi.
Bố đi chân đất. Bố đi ngang dọc đông tây đâu đâu con không hiểu. Con chỉ thấy ngày nào bố cũng ngâm chân xuống nước, xuống bùn để câu quăng. Bố tất bật đi từ khi sương còn đẫm ngọn cây ngọn cỏ. Khi bố về cũng là lúc cây cỏ đẫm sương đêm. Cái thúng câu bao lần chà đi sát lại bằng sắn thuyền. Cái ống câu nhắn mòn, cái cần câu bóng dấu tay cầm… Con chỉ biết cái hòm đồ nghề cắt tóc sực mùi dầu máy tra tông-đơ, cái ghế xếp bao lần thay vải, nó theo bố đi xa lắm.
Bố ơi! Bố chữa làm sao được lành lặn đôi bàn chân ấy: đôi bàn chân dầm sương dãi nắng đã thành bệnh.
( Duy Khán, Tuổi thơ im lặng)
Những ngón chân của bố khum khum, lúc nào cũng như bám vào đất để khỏi
trơn ngã. Người ta nói “đấy là bàn chân vất vả”. Gan bàn chân bao giờ cũng
xám xịt và lỗ rỗ, bao giờ cũng khuyết một miếng, không đầy đặn như gan bàn chân người khác. Mu bàn chân mốc trắng, bong da từng bãi, lại có nốt lấm tấm. Đêm nào bố cũng ngâm nước nóng hoà muối, gãi lấy gãi để rồi xỏ vào đôi guốc mộc. Khi ngủ bố rên, rên vì đau mình, nhưng cũng rên vì nhức chân. Rượu tê thấp không tài nào xoa bóp khỏi.
Bố đi chân đất. Bố đi ngang dọc đông tây đâu đâu con không hiểu. Con chỉ thấy ngày nào bố cũng ngâm chân xuống nước, xuống bùn để câu quăng. Bố tất bật đi từ khi sương còn đẫm ngọn cây ngọn cỏ. Khi bố về cũng là lúc cây cỏ đẫm sương đêm. Cái thúng câu bao lần chà đi sát lại bằng sắn thuyền. Cái ống câu nhắn mòn, cái cần câu bóng dấu tay cầm… Con chỉ biết cái hòm đồ nghề cắt tóc sực mùi dầu máy tra tông-đơ, cái ghế xếp bao lần thay vải, nó theo bố đi xa lắm.
Bố ơi! Bố chữa làm sao được lành lặn đôi bàn chân ấy: đôi bàn chân dầm sương dãi nắng đã thành bệnh.
- Tác dụng của yếu tố tự sự và miêu tả: tái hiện hình ảnh đôi bàn chân của bố, việc bố ngâm chân nước muối, sự vất vả đi sớm về khuya, dầm sương dãi nắng của bố để từ đó bộc lộ cảm xúc thương bố.
- Nhận xét sự chi phối của tình cảm đối với các yếu tố tự sự và miêu tả: Xuất phát từ tình cảm thương bố, người viết đã miêu tả và kể trong niềm hồi tưởng. Cách tự sự và miêu tả đó giúp bộc lộ và khơi gợi cảm xúc sâu sắc.
II. LUYỆN TẬP
Bài 1.
Kể lại nội dung bài thơ: Bài ca nhà tranh bị gió thu phá của Đỗ Phủ bằng một đoạn văn xuôi biểu cảm ?
+ Tả cảnh gió mùa thu ra sao ?
+ Kể lại diễn biến sự việc nhà tranh của Đỗ Phủ bị tốc mái.
+ Kể lại hành động của những đứa trẻ và tâm trạng uất ức của tác giả.
+ Tả cảnh mưa dột và cảnh sống cực khổ của tác giả.
+ Kể lại mơ ước của nhà thơ.
Dựa vào các trình tự sau:
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
- Học phần ghi nhớ: nắm được tác dụng của các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn biểu cảm. Làm bài tập 2
Hướng dẫn làm bài tập 2
Tìm yếu tố tự sự và miêu tả.
Xác định tình cảm, cảm xúc của người viết.
Dùng lời văn của mình viết lại văn bản “Kẹo mầm” thành một bài văn biểu cảm.
- Soạn văn bản: Cảnh khuya ; Rằm tháng giêng.