Bài 10. Từ trái nghĩa

KIỂM TRA BÀI CŨ
Câu 1:Đọc thuộc bài thơ: “Hồi hương ngẫu thư”
( phiên âm và dịch thơ)
Tác giả ?
Phiên âm
Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi,
Hương âm vô cải, mấn mao tồi.
Nhi đồng tương kiến, bất tương thức,
Tiếu vấn: Khách tòng hà xứ lai?
Hạ Tri Chương
Dịch thơ:
Khi đi trẻ, lúc về già
Giọng quê vẫn thế, tóc đà khác bao
Trẻ con nhìn lạ không chào
Hỏi rằng: khách ở chốn nào lại chơi?

Dịch thơ:
Trẻ đi, già trở lại nhà
Giọng quê không đổi, sương pha mái đầu
Gặp nhau mà chẳng biết nhau
Trẻ cười hỏi “khách từ đâu đến làng?”

Phạm Sĩ Vĩ dịch

Trần Trọng San dịch

2
Câu 2: Bài thơ được viết theo thể thơ
gì ở phần phiên âm và hai bản dịch thơ ?.
Nêu nội dung chính của bài thơ?
-Phần phiên âm được viết theo thể “Thất ngôn tứ tuyệt”

-Phần dịch thơ được viết theo thể “Lục bát”

-Nội dung chính của bài thơ:

“Bài thơ biểu hiện một cách chân thật và sâu sắc, hóm hỉnh và ngậm ngùi tình yêu thương thắm thiết của một người sống xa quê lâu ngày trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân trở về quê cũ”.
3
TUẦN : 10
TIẾT: 39
I. THẾ NÀO LÀ TỪ TRÁI NGHĨA?
4
TỪ TRÁI NGHĨA
1. Ví dụ1:
Hồi hương ngẫu thư

Trẻ đi, già trở lại nhà,
Giọng quê không đổi, sương pha mái đầu
Gặp nhau mà chẳng biết nhau
Trẻ cười hỏi: “khách từ đâu đến làng?”
-Hạ Tri Chương-
Trần Trọng San dịch
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh

Đầu giường ánh trăng rọi
Ngỡ mặt đất phủ sương
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng
Cúi đầu nhớ cố hương
-Lý Bạch-
Tương Như dịch
Tìm những cặp từ trái nghĩa trong hai bản dịch thơ trên.
Ngẩng
Cúi
Trẻ
đi
* “ngẩng” và “cúi”
* “trẻ” và “già”
“đi” và “trở lại”


1.1 Các cặp từ trái nghĩa trong hai bản dịch thơ:
I.Thế nào là từ trái nghĩa:
già
trở lại
5
TiẾT 39: TỪ TRÁI NGHĨA
-Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau.
I.Thế nào là từ trái nghĩa:
6
1. Ví dụ2:
rau già
rau non
cau già
cau non
><
><
Tìm từ trái nghĩa với từ “già” trong trường hợp “rau già”,
“cau già”, “người già”
:
7
người già
><
người trẻ
- Người già không thể trái nghĩa với người non.
Cau già, rau già không thể trái nghĩa với cau trẻ, rau trẻ.
 từ trái nghĩa phải cùng một cơ sở chung
“già” - người già: nghĩa gốc
“ già” – cau già, rau già: nghĩa chuyển.
 từ nhiều nghĩa
-Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau,
xét trên một cơ sở chung nào đó.

10
-Một từ nhiều nghĩa có thể thuộc nhiều
cặp từ trái nghĩa khác nhau.
Ghi nhớ sgk/128
-Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau, xét trên một cơ sở chung nào đó.

-Một từ nhiều nghĩa có thể thuộc nhiều cặp từ trái nghĩa khác nhau.
11
BT2-(SGK/129).Tìm những từ trái nghĩa với những từ in đậm trong các cụm từ sau đây:
tươi
yếu
xấu
cá ươn
(khô)
cá tươi
hoa tươi
hoa héo
ăn yếu
ăn mạnh
(khoẻ)
học lực giỏi
học lực yếu
chữ xấu
chữ đẹp
đất xấu
đất tốt
><
><
><
><
><
><
12
THỰC HÀNH
(tàn, khô)
I.Thế nào là từ trái nghĩa:
Quả chín
Cơm chín
Áo lành
Bát lành
Quả xanh
Cơm sống
Áo rách
Bát vỡ
><
><
><
BT: Tìm từ trái nghĩa cho các từ gạch dưới sau đây:
Tính lành
Tính dữ
><
><
Vị thuốc lành
Vị thuốc độc
><
13
THỰC HÀNH
1. Ví dụ1:
Hồi hương ngẫu thư

Trẻ đi, già trở lại nhà,
Giọng quê không đổi, sương pha mái đầu
Gặp nhau mà chẳng biết nhau
Trẻ cười hỏi: “khách từ đâu đến làng?”
-Hạ Tri Chương-
Trần Trọng San dịch
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh

Đầu giường ánh trăng rọi
Ngỡ mặt đất phủ sương
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng
Cúi đầu nhớ cố hương
-Lý Bạch-
Tương Như dịch
Trong hai bài thơ dịch trên, việc sử dụng từ trái nghĩa có tác dụng gì?
Trẻ
đi

II. SỬ DỤNG TỪ TRÁI NGHĨA:

già
trở lại
14

1. Ví dụ1:
?-Trong hai bài thơ dịch trên, việc sử dụng các từ trái nghĩa có tác dụng gì?
- ngẩng >< cúi: tạo ra phép đối, góp phần thể hiện tâm tư trĩu nặng, tình cảm nhớ quê của nhà thơ.
?-Tìm một số thành ngữ, tục ngữ có sử dụng từ trái nghĩa và nêu tác dụng của việc dùng từ trái nghĩa đó?
THẢO LUẬN NHÓM
15
- trẻ >< già; đi >< trở lại: tạo phép tiểu đối, làm nổi bật sự thay đổi về vóc người, tuổi tác...của chính nhà thơ ở hai thời điểm khác nhau và khẳng định một điều không thay đổi nhà thơ vẫn là con người của quê hương.
2. Ghi nhớ 2:
Từ trái nghĩa được sử dụng trong thể đối tạo các hình tượng tương phản gây ấn tượng mạnh làm cho lời nói thêm sinh động.

?-Từ trái nghĩa được sử dụng trong thể đối có tác dụng gì?
16
17
“Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Ai làm cho bể kia đầy,
Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?”
Tìm các cặp từ trái nghĩa trong bài ca dao sau. Và cho biết tác dụng của chúng:
lên
xuống
cạn
đầy
 Tác dụng làm nổi bật cuộc đời lận đận vất vả của cò, những nghịch cảnh ngang trái mà cò gặp phải trong lúc kiếm ăn (đó cũng là cuộc đời của người nông dân dưới chế độ phong kiến).
BT1-(SGK/129) .Tìm những từ trái nghĩa trong các câu ca dao, tục ngữ sau đây:
Chị em như chuối nhiều tàu
Tấm lành che tấm rách, đừng nói nhau nhiều lời.


Chị em như chuối nhiều tàu
Tấm lành che tấm rách, đừng nói nhau nhiều lời.
Số cô chẳng giàu thì nghèo
Ngày ba mươi Tết thịt treo trong nhà.
Số cô chẳng giàu thì nghèo
Ngày ba mươi Tết thịt treo trong nhà.
Ba năm được một chuyến sai
Áo ngắn đi mượn, quần dài đi thuê
Ba năm được một chuyến sai
Áo ngắn đi mượn, quần dài đi thuê.
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng
Ngày tháng mười chưa cười đã tối
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng
Ngày tháng mười chưa cười đã tối.
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng,
Ngày tháng mười chưa cười đã tối.
18
BT4-(SGK/129). Hãy viết một đoạn văn ngắn về tình cảm quê hương có sử dụng từ trái nghĩa.
21
Củng cố:
- Khái niệm, tác dụng từ trái nghĩa.
- Ứng dụng từ trái nghĩa vào viết văn.
Dặn dò:
- Học ghi nhớ.
- Tìm thêm từ trái nghĩa.
- Chuẩn bị : “ Luyện nói văn biểu cảm về sự vật, con người”
+ Bốn đề sgk/129,130.
+ Tổ 1: đề 1. Tổ 2: đề 2. Tổ 3: đề 3. Tổ 4: đề 4
+ Lập dàn ý trên tinh thần là bài văn nói. Chú ý sử dụng từ trái nghĩa, các biện pháp tu từ.