Bài 10. Từ trái nghĩa

Tiết39: Từ trái nghĩa
Đầu giường ánh trăng rọi,
Ngỡ mặt đất phủ sương.
I.Thế nào là từ trái nghĩa?
1.VD: Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh
Tìm các cặp từ trái nghĩa trong hai bài thơ trên?
Ngẩng
Cúi
đầu nhìn trăng sáng,
đầu nhớ cố hương.
(Lí Bạch-Tương Như dịch)
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê

Trẻ ,già
đi trở lại
nhà,
Giọng quê không đổi ,sương pha mái đầu.
Gặp nhau mà chẳng biết nhau,
Trẻ cười hỏi:”Khách từ đâu đến làng?”
( Hạ Chi Trương-Trần Trọng San dịch)

Trong mỗi cặp từ trên,nghĩa của các từ trái ngược nhau
-Chỉ hoạt động của đầu (hướng lên hoặc cúi xuống)

Chỉ tuổi tác (ít tuổi hay nhiều tuổi)
Chỉ sự di chuyển (rời khỏi hay trở lại nơi xuất phát)
Xét cặp từ “lành-vỡ” trong những trường hợp sau:
1.
Bát lành
Bát vỡ
Tính lành
Bát vỡ
2.
Trong mỗi trường hợp trên cặp từ “lành- vỡ” có phải là từ trái nghĩa không? Vì sao?
Trường hợp 1:-”lành -vỡ” là cặp từ trái nghĩa vì chúng có cơ sở chung cùng chỉ trạng thái của sự vật
-Nghĩa của chúng trái ngược nhau
Trường hợp2:”lành -vỡ”không phải cặp từ trái nghĩa vì chúng không có cơ sở chung về nghĩa
(đặc điểm ,tính cách)
(trạng thái của sự vật)
Quan sát các hình sau và tìm cặp từ trái nghĩa thích hợp cho chúng
To - nhỏ
Cao-thấp
Tìm từ trái nghĩa với từ “già” trong các trường hợp sau:
Từ các cặp từ trái nghĩa vừa tìm được ở trên,hãy cho biết từ “già” thuộc loại từ nào?
Già
rau già
người già

> < rau non
> < người trẻ

=>“Già” là từ nhiều nghĩa
Từ đó,em có nhận xét gì về mối liên hệ giữa từ nhiều nghĩa với hiện tượng trái nghĩa?
=> Một từ nhiều nghĩa thuộc nhiều cặp từ trái nghĩa
2.Kết luận:
-Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau
-Một từ nhiều nghĩa thuộc nhiều cặp từ trái nghĩa
khác nhau
Tìm từ trái nghĩa với các từ in đậm trong
những trường hợp sau:



quả chín


-chín


cơm chín

> < quả xanh
> < cơm sống

C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh
§Çu gi­êng ¸nh tr¨ng räi,
Ngì mÆt ®Êt phñ s­¬ng.
NgÈng ®Çu nh×n tr¨ng s¸ng,
Cói ®Çu nhí cè h­¬ng.
(LÝ B¹ch – T­¬ng Nh­ dÞch)


=> Tạo nên phép đối,làm nổi bật tình cảm nhớ quê hương của nhà thơ.
II.Sử dụng từ trái nghĩa:
1. VD:
NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª
TrÎ ®i, giµ trë l¹i nhµ,
Giäng quª kh«ng ®æi, s­¬ng pha m¸i ®Çu.
GÆp nhau mµ ch¼ng biÕt nhau,
TrÎ c­êi hái: “Kh¸ch ë ®©u ®Õn lµng?”
(H¹ Tri Ch­¬ng – TrÇn Träng San dÞch)


=> Tõ tr¸i nghÜa t¹o nên các tiểu đối nhằm t¹o h×nh t­îng t­¬ng ph¶n lµm næi bËt sù thay ®æi vÒ tuæi t¸c, vãc d¸ng cña t¸c gi¶ : lúc xa quê và lúc trở lại quê…

? Tìm một số thành ngữ có sử dụng từ trái nghĩa?
Chân cứng đá mềm
So sánh 2 cách diễn đạt sau:
Cách 1:
“ Chào đồng chí! Chúc đồng chí đi chí bền, lực khoẻ, vượt qua được mọi khó khăn,nguy hiểm nhé! Đi nhé!”
Cách 2:
“ Chào đồng chí! Chúc đồng chí đi chân cứng đá mềm nhé! Đi nhé!”
=> Gây ấn tượng mạnh làm cho lời nói thêm sinh động
Tiết39: Từ trái nghĩa
I.Thế nào là từ trái nghĩa?
1.VD:
2.Kết luận: -Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái
ngược nhau.
-Một từ nhiều nghĩa có thể thuộc nhiêù
cặp từ trái nghĩa khác nhau.
II.Sử dụng từ trái nghĩa
1.VD:
2. Kết luận :


Bài tập
11
“Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Ai làm cho bể kia đầy,
Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?”
? Tỡm cỏc c?p t? trỏi nghia trong b�i ca dao sau.Cho bi?t tỏc d?ng c?a chỳng:
lên
xuống
cạn
đầy
 Tác dụng làm nổi bật cuộc đời lận đận vất vả của cò, những nghịch cảnh ngang trái mà cò gặp phải trong lúc kiếm ăn (đó cũng là cuộc đời của người nông dân dưới chế độ phong kiến).
Bài tập 1: Tìm các từ trái nghĩa trong các câu ca dao, tục ngữ sau:

a. ChÞ em nh­ chuèi nhiÒu tµu,
TÊm lµnh che tÊm r¸ch, ®õng nãi nhau nhiÒu lêi.
b. Sè c« ch¼ng giµu th× nghÌo,
Ngµy ba m­¬i TÕt thÞt treo trong nhµ.
c. Ba n¨m ®­îc mét chuyÕn sai
¸o ng¾n ®i m­în, quÇn dµi ®i thuª.
d. §ªm th¸ng n¨m ch­a n»m ®· s¸ng,
Ngµy th¸ng m­êi ch­a c­êi ®· tèi.

lành
rách
giàu
nghèo
ngắn
dài
Đêm
Ngày
sáng
tối
Bài tập 2: Tìm những từ trái nghĩa với những từ in đậm trong những cụm từ sau:
cá tươi
tươi
hoa tươi
ăn yếu
Yếu
học lực yếu
chữ xấu
Xấu
đất xấu
><
cá ươn
><
hoa khô
><
ăn khỏe
><
học lực giỏi
><
chữ đẹp
><
đất tốt
Bài tập 4 (sgk 129): Hãy viết một đoạn văn ngắn về tình cảm quê hương, có sử dụng từ trái nghĩa

“Ai sinh ra mµ ch¼ng cã mét quª h­¬ng. Khi xa quª ai mµ ch¼ng nhí. T«i còng vËy. Khi xa, t«i nhí hÕt th¶y nh÷ng g× thuéc vÒ quª. Nh­ng cã lÏ t«i nhí nhÊt lµ con s«ng quª. T«i nhí nã trong nh÷ng ngµy n¾ng Êm ¸p n­íc s«ng lÊp l¸nh nh­ d¸t b¹c, nhí c¶ nh÷ng ngµy m­a n­íc µo ¹t x« bê. Nhí c¶ con n­íc khi v¬i, khi ®Çy. Nhí nh÷ng con thuyÒn khi xu«i khi ng­îc. T«i nhí tÊt c¶ nh÷ng g× g¾n bã víi dßng s«ng.”
Trò chơi ô chữ:
M
T
R
ừ
G
N
T
ớ
H
R
A
ắ
T
ử
C
N
N
Ê
L
I
á
G
N
I
ạ
ĩ
B
P
H
N
G
ư
ở
a
ấ
ư
T
x
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Điền từ thích hợp vào ô trống
Câu 1 : ...kính dưới nhường
Câu 3:Chân ..chân ráo
Câu 2:Nửa .. nửa lo
Câu 5:Buổi đực buổi ...
Câu 8: Vô .. vô phạt
Câu 7:Chạy sấp chạy ..
Câu 4: Mềm nắn .. buông
Câu 6:Có đi có ..
Câu 9: Bước .. bước cao
Câu 11: Gần nhà .. ngõ
Câu 10: .... cực thái lai
H­íng dÉn häc bµi
- Học thuộc ghi nhớ.
- Hoàn thành bài tập vào vở.
- Chuẩn bị "Luyện nói: Văn
biểu cảm về sự vật, con người"
Xin chân thành cảm ơn
các thầy, cô giáo và các em