Bài 10. Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê (Hồi hương ngẫu thư)

Ngữ văn 7- Tiết 38
Văn bản: Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê
- Hạ Tri Chương -
KIỂM TRA BÀI CŨ
Quan sỏt b?c tranh sau v� tr? l?i cỏc cõu h?i:
2. D?c thu?c lũng b�i tho Tinh d? t? (Phõ`n di?ch tho) c?a Lý B?ch
3. Nờu giỏ tr? n?i dung v� ngh? thu?t c?a b�i tho?
1. Bức tranh trên gợi cho em nhớ tới bài thơ Đường luật nào đã học?
Hạ Tri Chương
(659-744)
Hạ Tri Chương (659-744), tự Quý Chân, hiệu “Tứ Minh cuồng khách”.
Quê ở Vĩnh Hưng, Việt Châu (nay thuộc huyện Tiêu Sơn, tỉnh Chiết Giang) Trung Quốc.
Đỗ tiến sĩ năm 695 và làm quan ở kinh đô Trường An trên 50 năm, sau đó cáo quan về quê.
Tính tình phóng khoáng, là bạn vong niên với “Tiên thơ” Lí Bạch
Là một trong những thi sĩ lớn thời Đường. Thơ ông thanh đạm, nhẹ nhàng, gợi cảm, biểu lộ một trái tim nhân hậu đáng yêu.
1. Tác giả
- Ông đã cùng với 3 người khác lập ra nhóm thơ ca lấy tên là “Ngô trung tứ sĩ” (Bốn danh sĩ đất Ngô gồm: Hạ Tri Chương, Trương Húc, Trương Nhược Hư, và Bao Dung), tự xưng “Tứ minh cuồng khách”. Tính tình phóng khoáng, thích uống rượu, thích đàm tiếu.
- Năm 695 ông đậu tiến sĩ, được bổ làm Thái thường bác sĩ, làm quan trên 50 năm ở Trường An dưới thời vua Đường Huyền Tông. Lúc 86 tuổi, ông mới về quê - về quê trong sự lưu luyến của nhà vua, thái tử và bạn bè ở kinh đô - sống cuộc đời đạo sĩ. Sau lúc về quê chưa đầy một năm nhà thơ đã qua đời.
- Ông còn để lại 20 bài thơ, trong đó hai bài Hồi hương ngẫu thư là nổi tiếng nhất.
Hạ Tri Chương
(659-744)
Bản dịch 2:
Quê nhà xa cách tháng năm Bạn bè thưa thớt biệt tăm phương trời
Mặt Hồ Gương trước ngõ soi
Gió xuân chắc chẳng đổi đời sóng xưa

Hải Đà
Phiên âm: Hồi Hương Ngẫu thư (Kỳ nhị)
- Hạ Tri Chương -
Li biệt gia hương tuế nguyệt đa
Cận lai nhân sự bán tiêu ma
Duy hữu môn tiền Kính Hồ thuỷ
Xuân phong bất cải cựu thời ba.
Dịch thơ: Ngẫu nhiên viết khi về quê (Bài 2)
Bản dịch 1:
Năm tháng xa nhà chắc đã lâu
Bạn bè mất nửa, nửa về đâu
Hồ Gương trước cửa lung linh nước
Gió chẳng làm thay gợn sóng sầu

Hải Đà
2. Tác phẩm: Hồi hương ngẫu thư (Kì 1)
(Bản nguyên tác chữ Hán)
Bản dịch số 1
Khi đi trẻ, lúc về già,
Giọng quê vẫn thế, tóc đà khác bao
Trẻ con nhìn lạ không chào,
Hỏi rằng: “Khách ở chốn nào lại chơi?”
Phạm Sĩ Vĩ dịch
2. Tác phẩm
Hồi hương ngẫu thư
(Ngẫu nhiên viết nhân lúc buổi về làng)
Hồi hương ngẫu thư
Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi,
Hương âm vô cải, mấn mao tồi.
Nhi đồng tương kiến, bất tương thức,
Tiếu vấn : “Khách tòng hà xứ lai ?”
Bản dịch số 2
Trẻ đi, già trở lại nhà,
Giọng quê không đổi, sương pha mái đầu.
Gặp nhau mà chẳng biết nhau,
Trẻ cười hỏi : “khách từ đâu đến làng” ?
Trần Trọng San dịch
Dịch thơ
Dịch nghĩa
Rời nhà từ lúc còn trẻ, già mới quay về,
Giọng quê không đổi, nhưng tóc mai đã rụng.
Trẻ con gặp mặt, không quen biết,
Cười hỏi: Khách ở nơi nào đến?
Phiên âm
Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi,
Hương âm vô cải, mấn mao tồi.
Nhi đồng tương kiến, bất tương thức
Tiếu vấn: Khách tòng hà xứ lai?
Dịch thơ
Bản dịch 1:
Khi đi trẻ, lúc về già
Giọng quê vẫn thế, tóc đà khác bao.
Trẻ con nhìn lạ không chào
Hỏi rằng: Khách ở chốn nào lại chơi?
Phạm Sĩ Vĩ
-> Dịch không sát nghĩa cụm từ bất tương thức
Bỏ sót từ tiếu không dịch
Bản dịch 2:
Trẻ đi, già trở lại nhà,
Giọng quê không đổi, sương pha mái đầu.
Gặp nhau mà chẳng biết nhau
Trẻ cười hỏi: Khách từ đâu đến làng?
Trần Trọng San
-> Dịch không sát nghĩa cụm từ mấn mao tồi
2. Tác phẩm
Hồi Hương ngẫu thư
3. Giải nghĩa từ:

Hồi: trở về; hương : làng, quê hương; ngẫu : tình cờ, ngẫu nhiên; thư : chép, viết, ghi lại.
Thiếu : trẻ ; tiểu : nhỏ ; li : xa, rời ; gia : nhà;
lão : già; đại : lớn.
Âm : tiếng, giọng nói ; vô : không ; cải : đổi ;
mấn mao : tóc mai ; tồi : hỏng, rơi rụng.
Nhi đồng : trẻ con ; tương : cùng nhau ; kiến : thấy; bất: không; thức : biết, quen nhau.
Tiếu: cười ; vấn : hỏi ; khách : khách, người ở
nơi khác đến ; tòng : từ ; hà xứ : nơi nào ;
lai : tới, đến.
1. Hai câu thơ đầu:

Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi,

Hương âm vô cải, mấn mao tồi

(Khi đi trẻ, lúc về già
Giọng quê vẫn thế, tóc đà khác bao.)
“Nhi đồng tương kiến, bất tương thức,
Tiếu vấn : Khách tòng hà xứ lai?
Nhi đồng tương kiến, bất tương thức,

Tiếu vấn : Khách tòng hà xứ lai ?)


(Gặp nhau mà chẳng biết nhau,

Trẻ cười hỏi : Khách từ đâu đến làng?)
2. Hai câu thơ cuối
Tình huống:

Thử tưởng tượng em là cậu bé ở làng trong bài thơ thì em sẽ làm gì sau khi biết người khách cao tuổi kia chính là người làng mình ?

Tình huống :

Các em sẽ ứng xử như thế nào khi có khách (thầy cô giáo, các bậc phụ huynh, …) đến trường mình ?
1. Nội dung:
Thể hiện một cách chân thực mà sâu sắc tình yêu quê hương thắm thiết của tác giả trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân trở về quê cũ.
III. Tổng kết
2. Nghệ thuật:
Sử dụng các yếu tố tự sự, miêu tả.
Sử dụng biện pháp tiểu đối hiệu quả.
Có giọng điệu bi hài thể hiện ở 2 câu thơ cuối.
- Ngôn ngữ thơ giản dị, hình ảnh thơ chân thực, ý thơ hàm xúc.
3. Ý nghĩa: Tình quê hương là một tình cảm bền chặt nhất của con người.
Ghi nhớ :
Bài thơ biểu hiện một cách chân thực mà sâu sắc, hóm hỉnh mà ngậm ngùi tình yêu quê hương thắm thiết của một người sống xa quê lâu ngày, trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân trở về quê cũ.
IV. Luyện tập:
Câu hỏi: Hai bài thơ “Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh” và bài “ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê” có điểm gì chung về đề tài, phương thức biểu đạt, đối tượng biểu cảm và cách biểu cảm?
- Đề tài: Đều thể hiện tình cảm thắm thiết với quê hương.
- PTBĐ: Thông qua tự sự, miêu tả để biểu cảm.
- Đối tượng biểu cảm: Quê hương.
- Cách biểu đạt: gián tiếp.
Trả lời:
Ra đi thuở hãy còn thơ
Tuổi già mới được ngày mơ trở về
Thưa rằng chẳng mất giọng quê
Tóc sương điểm bạc lòng tê tái sầu
Người quen cảnh cũ còn đâu
Bạn xưa chẳng nhận ra nhau...nghẹn ngào
Trẻ con lạ lẫm lao xao
Hỏi cười “ Khách lạ phương nào đến đây ?
Đời như gió thoảng mây bay
Xa quê nào biết tháng ngày trôi qua
Chơi vơi lá rụng sân nhà
Đìu hiu vườn cũ nhạt nhòa lệ rơi
Long đong góc bể chân trời
Bạn bè đếm được mấy người còn đây
Thoảng nghe con nước thở dài
Lung linh Hồ Kính nhà ai gợn sầu
Mặc đời lắm cảnh bể dâu
Gió Xuân chẳng đổi thay màu sóng xưa …

Hồi Hương Ngẫu Thư (Thơ phổ nhạc)
Thơ phóng tác: Vương Ngọc Long
Ý thơ Hạ Tri Chương
Nhạc: Mai Đức Vinh

Dặn dò
* Hương dẫn về nhà
- Học thuộc bài thơ (phiên âm, dịch nghĩa, dịch thơ)
- Nắm các giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
- Soạn bài: Bài ca nhà tranh bị gió thu phá