Bài 1. Menđen và Di truyền học

Trang bìa
Trang bìa:
SINH HỌC 9 Bài 1:MENĐEN VÀ DI TRUYỀN HỌC Mục tiêu
Kiến thức: Mục tiêu bài học - Kiến thức
- Trình bày được đối tượng, nhiệm vụ và vai trò của Di truyền học. - Giải thích được phương pháp nghiên cứu độc đáo của Menđen. - Trình bày được một số thuật ngữ, kí hiệu trong Di truyền học. Kĩ năng: Mục tiêu bài học - Kĩ năng
- Rèn luyện kĩ năng quan sát, kĩ năng thu nhận và xử lí thông tin, kĩ năng hoạt động nhóm. Thái độ: Mục tiêu bài học - Thái độ
- Hình thành thái độ yêu thích bộ môn Di truyền học. - Bồi dưỡng thế giới quan khoa học về hiện tượng di truyền và biến dị trong tự nhiên. Hoạt động 1
KN di truyền và biến dị: Hoạt động 1. Di truyền học
Quan sát hình và rút ra nhận xét - Mỗi loài SV có những đặc điểm đặc trưng. - Con cái sinh ra có những đặc điểm giống nhau và giống với bố mẹ. - Con cái có những đặc điểm sai khác với nhau và sai khác với bố mẹ. Hiện tượng di truyền ? Hiện tượng biến dị ? - Di truyền là hiện tượng truyền đạt các tính trạng của bố mẹ, tổ tiên cho các thế hệ con cháu. - Biến dị là hiện tượng con sinh ra khác với bố mẹ và khác nhau về nhiều chi tiết. Đối tượng, nội dung và ý nghĩa của DTH: Hoạt động 1. Di truyền học/ Đối tượng, nội dung và ý nghĩa của di truyền học
- Biến dị và di truyền là hai hiện tượng song song, gắn liền với quá trình sinh sản. - Di truyền học nghiên cứu bản chất và tính quy luật của hiện tựợng di truyền và biến dị. Nó đã làm sáng tỏ cơ sơ vật chất, cơ chế di truyền của các hiện tượng di truyền, biến dị. - Di truyền học cung cấp cơ sở lý thuyết của Khoa học chọn giống, có vai trò lớn lao đối với Y học, đặc biệt có tầm quan trọng trong Công nghệ sinh học hiện đại. - Mối quan hệ giữa hiện tượng di truyền, biến dị và sinh sản ? - Đối tượng, nội dung và ý nghĩa của di truyền học ? Kiểm tra: Hoạt động 1. Di truyền học/ Kiểm tra
Em hãy liên hệ với bản thân và xác định xem mình giống và khác bố mẹ ở những điểm nào (ví dụ: hình dạng tai, mắt, mũi, tóc, màu mắt, da . . .)? Hoạt động 2
Nhiệm vụ: Hoạt động 2: Menđen - người đặt nền móng cho Di truyền học
+ Tại sao Menđen được coi là người đặt nền móng cho Di truyền học? + Phương pháp nghiên cứu độc đáo của Menđen là phương pháp nào? Nội dung cơ bản của phương pháp đó gồm những điểm gì? * Tại sao Menđen chọn cây đậu Hà Lan làm đối tượng để nghiên cứu ? * Quan sát hình 1.2 và nêu nhận xét về đặc điểm của từng cặp tính trạng đem lai? Ngiên cứu mục thông tin, thảo luận nhóm và trả lời các câu hỏi: Thông tin 2.1: Hoạt động 2/ Thông tin/ Sơ lựợc tiểu sử Menđen
Người đặt nền móng cho Di truyền học là linh mục Grêgo Menđen (1822 - 1884) (hình 1.1). Sau khi học hết bậc trung học, do hoàn cảnh gia đình khó khăn, Menđen vào học ở trường dòng tại thành phố Brunơ- quê hương ông (nay thuộc Cộng hoà Séc) và sau 4 năm đã trở thành linh mục (năm 1847). Thủa đó, tu viện có lệ các thầy dòng phải dạy các môn khoa học cho các trường của thành phố, do đó Menđen được cử đi học Đại học ở Viên (1851 - 1853). Khi trở về Brunơ, ông vừa tham gia dạy học vừa nghiên cứu khoa học. Menđen tiến hành thí nghiệm chủ yếu ở đậu Hà Lan từ năm 1856 đến năm 1863 trên mảnh vườn nhỏ trong tu viện. Các kết quả nghiên cứu này đã giúp Menđen phát hiện ra các quy luật di truyền và đã được công bố chính thức vào năm 1866. Do hạn chế của khoa học đương thời nên người ta chưa hiểu hết được giá trị phát minh của Menđen. Đến năm 1900, các quy luật Menđen được các nhà khoa học khác tấi phát hiện cũng bằng thực nghiệm và năm đó được xem là năm Di truyền học chính thức ra đời. Thông tin 2.2: Hoạt động 2/ Thông tin/ Phương pháp nghiên cứu di truyền của Menđen
Grêgo Menđen là người đầu tiên vận dụng phương pháp khoa học vào việc nghiên cứu di truyền. Phương pháp độc đáo của Menđen được gọi là phương pháp phân tích các thế hệ lai, có nội dung cơ bản là: - Lai các cặp bố mẹ khác nhau về một hoặc một số cặp tính trạng thuần chủng tương phản, rồi theo dõi sự di truyền riêng rẽ của từng cặp tính trạng đó trên con cháu của từng cặp bố mẹ. - Dùng toán thống kê để phân tích các số liệu thu được. Từ đó rút ra các quy luật di truyền các tính trạng. Thông tin 2.3: Hoạt động 2/ Thông tin/ Các cặp tính trạng trong thí nghiệm của Menđen - Hình 1.2
Menđen đã thí nghiệm trên nhiều loại đối tượng nhưng công phu và hoàn chỉnh nhất là trên đậu Hà Lan (Vòng đời ngắn, có hoa lưỡng tính, tự thụ phấn khá nghiêm ngặt). Ông đã trồng khoảng 3700 cây, tiến hành lai 7 cặp tính trạng (hình 1.2) thuộc 22 giống đậu trong 8 năm liền, phân tích trên một vạn cây lai và khoảng 300000 hạt. Từ đó, rút ra các quy luật di truyền (năm 1865), đặt nền móng cho Di truyền học. Ghi nhớ: Hoạt động 2: Menđen - người đặt nền móng cho di truyền học
* Bằng phương pháp phân tích các thế hệ lai, Menđen đã phát minh ra các quy luật di truyền từ thực nghiệm, đặt nền móng cho Di truyền học * Nội dung cơ bản của phương pháp phân tích các thế hệ lai là: + Lai các cặp bố mẹ khác nhau về một hoặc một số cặp tính trạng thuần chủng tương phản, rồi theo dõi sự di truyền riêng rẽ của từng cặp tính trạng đó trên con cháu của từng cặp bố mẹ. + Dùng toán thống kê để phân tích các số liệu thu được. Từ đó rút ra các quy luật di truyền các tính trạng. Kiểm tra: Hoạt động 2: Menđen - người đặt nền móng cho di truyền học
Phương pháp cơ bản trong nghiên cứu Di truyền học của Menđen là gì (chọn phương án đúng)?
a. Thí nghiệm trên cây đậu Hà Lan có hoa lưỡng tính.
b. Dùng toán thống kê để tính toán kết quả thu đựợc.
c. Phương pháp phân tích các thế hệ lai,
d. Cả a và c.
Hoạt động 3
Nhiệm vụ: Hoạt động 3 - Một số thuật ngữ và kí hiệu cơ bản của Di truyền học
Nêu các thuật ngữ và kí hiệu cơ bản của Di truyền học ? Thông tin /Thuật ngữ : Hoạt động 3/ Thông tin/ Một số thuật ngữ
- Một số thuật ngữ: + Tính trạng là những đặc điểm về hình thái, cấu tạo, sinh lí của một cơ thể. Ví dụ: cây đậu có các tính trạng: thân cao, quả lục, hạt vàng, chịu hạn tốt. + Cặp tính trạng tương phản là hai trạng thái biểu hiện trái ngược nhau của cùng loại tính trạng. Ví dụ: hạt trơn và hạt nhăn, thân cao và thân thấp. + Giống (hay dòng) thuần chủng là giống có tính di truyền đồng nhất, các thế hệ sau giống các thế hệ trước. Trên thực tế, khi nói giống thuần chủng là nói tới sự thuần chủng về một hoặc một vài tính trạng nào đó đang được nghiên cứu. Thông tin / Kí hiệu: Hoạt động 3 / Thông tin/ Một số kí hiệu cơ bản của Di truyền học

- Một số kí hiệu:

+ P (parentes): cặp bố mẹ xuất phát.

+ Phép lai được kí hiệu bằng dấu x.

+ G (gamete): giao tử. Quy ước giao tử đực (hoặc cơ thể đực) được kí hiệu là ♂, còn giao tử cái (hoặc cơ thể cái) được kí hiệu là ♀.

+ F (filia): thế hệ con. Quy ước F1 là thế hệ thứ nhất, con của P; F2 là thế hệ thứ hai đựơc sinh ra từ F1 do sự tự thụ phấn hoặc giao phấn giữa các F1

+ P (parentes): Cặp bố mẹ xuất phát. + Phép lai được kí hiệu bằng dấu x. + G (gamete): giao tử. Quy ước giao tử đực (hoặc cơ thể đực) được kí hiệu là ♂, còn giao tử cái (hoặc cơ thể cái) được kí hiệu là ♀. + F (filia): thế hệ con. Quy ước thế hệ F1 là thế hệ con thứ nhất, con của cặp P; F2 là thế hệ con thứ hai được sinh ra từ F1 do tự thụ phấn hoặc giao phấn giữa các F1. - Một số kí hiệu: Kiểm tra 3.1.: Hoạt động 3 - Một số thuật ngữ và kí hiệu cơ bản của Di truyền học
Nghiên cứu mục thông tin và hoàn thiện bài tập sau: Kéo các từ tương ứng thả vào những chỗ trống cho phù hợp.
+ ||Tính trạng|| là những đặc điểm về hình thái, cấu tạo, sinh lí của một cơ thể. + Hai trạng thái biểu hiện trái ngược nhau của cùng một loại tính trạng được gọi là ||cặp tính trạng tương phản||. + Nhân tố quy định các tính trạng của sinh vật gọi là ||nhân tố di truyền||. + ||Giống (hay dòng) thuần chủng|| là giống có tính di truyền đồng nhất, các thế hệ sau giống các thế hệ trước. Kiểm tra 3.2: Hoạt động 3 - Một số thuật ngữ và kí hiệu cơ bản của Di truyền học
Hãy chọn ra những cặp tính trạng tương phản
Hoa màu đỏ - Hoa màu hồng
Thân cao - Thân thấp
Hạt trơn - Hạt nhăn
Hạt trơn - Hạt dài
Hoa màu đỏ - Hoa màu trắng
Hạt vàng - Hạt xanh
Hạt vàng - Hạt trơn
Củng cố và hoàn thiện
Bài tập 1: Củng cố và hoàn thiện
Trình bày đối tượng, nội dung và ý nghĩa của Di truyền học ? - Đối tượng nghiên cứu: hiện tượng di truyền và biến dị - Nội dung nghiên cứu: cơ sở vật chất, cơ chế và tính quy luật của hiện tượng di truyền và biến dị. - Ý nghĩa thực tiễn: Di truyền học đã trở thành cơ sở lý thuyết của Khoa học chọn giống, có vai trò lớn lao đối với Y học, đặc biệt có tầm quan trọng trong Công nghệ sinh học hiện đại. ? Bài tập 2: Củng cố và hoàn thiện
- Nội dung cơ bản của phương pháp phân tích các thế hệ lai của Menđen gồm những điểm nào? Phương pháp phân tích các thế hệ lai có nội dung cơ bản là: - Lai các cặp bố mẹ khác nhau về một hoặc một số cặp tính trạng thuần chủng tương phản, rồi theo dõi sự di truyền riêng rẽ của từng cặp tính trạng đó trên con cháu của từng cặp bố mẹ. - Dùng toán thống kê để phân tích các số liệu thu được. Từ đó rút ra các quy luật di truyền các tính trạng. Bài tập 3: Củng cố và hoàn thiện
- Hãy lấy các ví dụ về các tính trạng ở người để minh hoạ cho khái niệm "cặp tính trạng tương phản" ? Bài tập 4: Củng cố và hoàn thiện
* Tại sao Menđen lại chọn các cặp tính trạng tương phản khi thực hiện các phép lai ? - Thuận lợi cho việc theo dõi sự biểu hiện của các tính trạng ở thế hệ con lai vì các tính trạng phân biệt nhau rõ ràng, dễ nhận biết.