Về áng văn đặc sắc của Lý Công Uẩn

Về một áng văn đặc sắc của Thái tổ Lý Công Uẩn


Xưa nay, lịch sử đã viết nhiều về công tích Lý Công Uẩn, vị Vua sáng lập ra triều đại nhà Lý huy hoàng và quyết định dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long cùng Thiên đô chiếu (Chiếu dời đô) nổi tiếng. Vị Vua anh minh này còn có những tác phẩm nào khác?
Gần đây, cụ Nguyễn Tiến Ðoàn, một nhà Hán học, nguyên cán bộ quân đội về hưu, quê xã Vũ Trung, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình, 78 tuổi, có cung cấp cho chúng tôi một bản văn của Thái tổ Lý Công Uẩn mà cụ sưu tầm được. Ðó là bản văn "Lý triều Thái tổ Hoàng đế ngự chế Bùi gia Thái tổ sự trạng bi văn".

Biết cụ Ðoàn là người có tâm huyết với lịch sử quê hương và tiền nhân, cụ Dương Quảng Châu (1919 - 2003), thường được tôn xưng là Trạng Tì mách rằng, ở nhà cụ Lang Nhuận (Nguyễn Hữu Nhuận) có cuốn gia phả họ Bùi ở Thái Bình, có tên là "Bùi gia lịch thế sự trạng", trong đó có nhiều tư liệu quý. Năm 1976, cụ Ðoàn mượn được từ cụ Nhuận cuốn gia phả này. Trong đó, có chép lại áng văn bia của Lý Thái Tổ ngự đề ở đền thờ Bùi Quang Dũng, một tướng tài giúp Ðinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, mất ngày 15-6-1018 ở ấp Hàm Châu quê nhà, được chính Lý Thái Tổ phong tước Trinh Quốc Công, và câu đối đánh giá công lao của ông: "Bất sự nhị quân, trung liệt cao phong Trinh Thạch động, tam thập niên quán cổ/ Lực phù nhất thống, vân lôi chính khí Hàm Châu ấp, thiên vạn tải như sinh" (Không thờ hai vua, nêu cao phẩm giá trung thành nghĩa liệt, vào động Trinh Thạch ba mươi năm, đứng đầu từ xưa đến giờ; Hết sức vì nền thống nhất, chính khí như sấm sét mây mưa, ở ấp Hàm Châu, nghìn vạn năm sống mãi).

Năm 1994 - 1995, cụ Ðoàn lại tìm được trong gia đình ông Bùi Ngọc Xiển, quê xã Ðồng Thành, huyện Vũ Thư, Thái Bình, nơi có từ đường Bùi Quang Dũng, cuốn gia phả của họ Bùi, được viết vào thời Khải Ðịnh, chữ viết của ông Khiếu Hữu Lai là cháu Phó bảng Khiếu Hữu Sử. Trong cuốn gia phả này, có đóng dấu xác nhận của lý trưởng và Tuần phủ quan phòng Phạm Văn Thụ. Cuốn gia phả này cũng chép nguyên bài văn bia nói trên.

Tuy tấm bia chưa tìm thấy nhưng với tính cẩn trọng khoa học từ văn bản, cụ Nguyễn Tiến Ðoàn và nhiều nhà khoa học xác định chắc chắn rằng, đây chính là bản văn bia ngự chế của Vua Thái tổ Lý Công Uẩn.

Ðược phép của cụ Nguyễn Tiến Ðoàn và nhà thơ Gia Dũng, soạn giả của bộ sách "Văn chương Thái Bình mười thế kỷ", chúng tôi giới thiệu bản dịch của Tiến sĩ Mai Hồng toàn văn bài văn bia này để hiểu thêm giá trị lịch sử, giá trị văn học của một tác phẩm thời khai quốc.

DỊCH NGHĨA

Bài ngự chế bia ký về công tích vị Thái tổ  họ Bùi của Hoàng đế Thái Tổ triều Lý

Trẫm cho rằng công cuộc mở nền dựng nước dù là chủ trương của bậc nhân quân, song việc dẹp loạn binh nhung phần lớn trông cậy vào sự nỗ lực của các tướng soái tài ba. Từ xưa đến nay đều như thế. Ðó là lý và cũng là thế vậy.

Tuy nhiên ở vào thời thái bình thịnh trị, bổn phận làm người bề tôi tốt thì dễ. Nhưng nếu ở vào cái thế cục bế tắc điên đảo, mà làm kẻ trung thần mới khó. Huống chi ở vào tình thế khó khăn mà tìm được trung thần lại càng khó. Tìm được bậc trung thần mà người đó lại biết bảo toàn sinh mệnh mình thì lại càng khó hơn nhiều.

Tỷ như chuyện vị quan: Ðặc tiến khai quốc thiên sách thượng tướng, Minh Triết phu tử, Trinh quốc công Bùi Quang Dũng triều Ðinh thuở trước.

Mỗ (1) vốn thuộc dòng giống Tiên Rồng đất Việt, là nòi hổ tướng trời Nam, là khí thiêng của đất trời hun đúc, bẩm thụ tính tinh anh của núi sông. Văn tài võ lược siêu quần, uy nghi xuất chúng. Thuở nhỏ nổi danh bởi đức tính khiêm cung hiếu đễ, tông tộc ai cũng cho rằng, Mỗ ắt sẽ là người phi phàm. Ðến tuổi trưởng thành, hiên ngang khảng khái ham đọc sách lạ (kỳ thư), làng xóm biết ngay Mỗ là người có chí lớn. Ban đầu hai sứ quân Ngô Kiều (2) từng triệu mấy lần, Mỗ đều lấy cớ là con nhà nông, chỉ biết việc đồng áng mà không tường thế sự, kiên quyết không theo. Khắp châu quận ai cũng nể phục tiết tháo áo.

Sau về với Ðinh Tiên Hoàng