Phân tích văn

Thời gian: 4 tiêt
Ngày dạy:
Tổng số học sinh:
CHỦ ĐỀ
CÁCH TIẾP CẬN MỘT BÀI CA DAO


A. Mục tiêu
- HS nắm được cách tiếp cận nội dung và nghệ thuật một bài ca dao trong chương trình.
- Vận dụng vào việc phân tích, bình giảng bài ca dao đó trong chương trình văn học.
- Giáo dục tình cảm trân trọng tự hào nền văn học dân gian.
B. Thời lượng
- Tổng số tiết : 5 tiết
+ Tiết 1: Nội dung kiến thức cơ bản.
+ Tiết 2,3, 4,5: Bài tập thực hành ( GV căn cứ vào thực tế để phân phối thời gian cho phù hợp với nội dung)
C. Tài liệu tham khảo
1. Lịch sử văn học việt nam
2. Sách nâng cao ngữ văn THCS.
D. Tổ chức thực hiện.
I. NỘI DUNG KIẾN THỨC
Ca dao là những sáng tác trữ tình dân gian truyền miệng với những đăc trưng riêng khác với những tác phẩm trữ tình của văn học viết nên khi tiếp cận ca dao chúng ta phải có cách thức tiếp cận riêng.
1. Tinh thần tiếp cận
Khi tiếp cận môt bài ca dao cần đặc biệt lưu ý tới tính dân gian của các yếu tố nghệ thuật trong ca dao. Trước hết là ngôn ngữ, ngôn ngữ của ca dao là thứ ngôn ngữ mộc mạc, bình dị. Đai từ xưng hô vừa xác định lại vừa phiếm chỉ tạo cho ca dao tính chất kín đáo, tế nhị (như đại từ mình, ta, cô ấy, anh ấy…). Khác với ngôn ngữ thơ bác học, ngôn ngữ ca dao ít điển tích, dễ hiểu. Thời gian nghệ thuật thường nhắc đến là chiều chiều, hôm qua, ngày đi, ngày về, đêm qua, sáng ngày, hôm nao…, là thứ thời gian phiếm chỉ, mang tính điển hình, đúng với nhiều người trong nhiều hoàn cảnh khác nhau. Không gian nghệ thuật trong ca dao là cái ngõ, bên đàng, bên sông, bờ ao, đầu đình, cánh đồng, cái cầu, cây đa, bến nước, con đò…, những hình ảnh rất quen thuộc, thân thiết, gắn bó với người lao động nhưng cũng rất điển hình, mang tính khái quát, thể hiện tâm trạng điển hình trong ca dao.
Khi tiếp cận ca dao cần phải làm rõ tiếng nói của dân gian mang tính cộng đồng chứ không phải tiếng nói nhân dân mang tính cá thể.
2. Các bước tiếp cận một bài ca dao
- Tìm hệ thống dị bản
- Tìm hiểu hệ thống dị bản đó, định hướng thẩm mỹ cho bài ca dao
- Tìm hiểu các yếu tố nằm trong bài ca dao cần phân tích, chú ý tới tính dân gian của các yếu tố đó (các mô típ, kết cấu, thể thơ, ngôn ngữ, thời gian nghệ thuật, không gian nghệ thuật…)
- Tìm hiểu các yếu tố nằm ngoài văn bản bài ca dao (môi trường diễn xướng, người diễn xướng)
- Xem xét mối quan hệ giữa các yếu tố trong và ngoài văn bản
- Tổng hợp đánh giá bài ca dao
II. BÀI TẬP THỰC HÀNH
1. Phân tích bài ca dao
Ngày đi trúc chửa mọc măng
Ngày về trúc đã cao bằng ngọn tre
Ngày đi lúa chửa chia vè
Ngày về lúa đã vàng hoe cả đồng
Ngày đi em chửa có chồng
Ngày về em đã con bồng con mang
Bài ca dao là nỗi niềm nuối tiếc của một chàng trai khi đi xa trở về thì người con gái anh ta yêu đã đi lấy chồng.
Cấu trúc “ngày đi – ngày về” cứ lặp đi lặp lại để đối chiếu, so sánh sự biến đổi của cảnh vật và con người qua thời gian. Trúc chưa mọc măng ngày xưa giờ đã cao bằng ngọn tre. Lúa chưa chia vè giờ đã chín khắp cánh đồng. Âu đó cũng là quy luật tất yếu của tự nhiên. Cảnh vật qua thời gian đều biến đổi, khác xưa, và đăc biệt là biến đổi theo chiều hướng tốt đẹp hơn. Trước sự đổi thay ấy, con người cũng thay đổi. Người con gái chưa chồng ngày nào bây giờ thành phụ nữ có chồng và có một đàn con. Đó cũng là quy luật, quy luật của cuộc đời, bởi “đến duyên em thì em phải lấy chồng”, cũng như hoa đến thì phải nở, đò đầy phải sang sông.  Dẫu nhận thức được sự thay đổi ấy là thuận theo quy luật nhưng chàng trai vẫn nuối tiếc. Sự muộn màng làm cho con người phải đau mãi như chàng trai trong “Trèo lên cây bưởi hái hoa” hay chàng trai trong bài ca dao “Anh đến giàn hoa thì hoa kia đã nở…”
Điều đặc biệt ở bài ca dao này là tâm trạng của nhân vật trữ