Nghiên cứu về sự tích các dòng sông ở Bắc Bộ

MỞ ĐẦU

I. Lý do chọn đề tài
1. Bắc bộ một vùng đất cổ, có khoảng gần 4000 năm lịch sử tính từ thời Văn Lang. Trải qua muôn lớp thế hệ, con người Bắc bộ đã để lại trên mảnh đất quê hương vô vàn di sản văn hoá vật chất, tinh thần quý báu. Kho tàng di sản ấy được kết tinh từ tinh thần yêu dân tộc, giống nòi; từ tinh thần lao động, sáng tạo trong công cuộc xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước. Đặc biệt, trong kỷ nguyên độc lập, các thế hệ người dân Bắc bộ đã đóng góp cho dân tộc Việt Nam nhiều thành tựu rực rỡ như nền văn hóa dân gian độc đáo, đặc sắc mang nhiều giá trị nghệ thuật, tiêu biểu là nhóm truyện kể dân gian. Truyện kể dân gian là một bộ phận quan trọng cấu thành nền văn hoá mỗi vùng đất và rộng hơn là cấu thành nền văn hoá của mỗi dân tộc. Nó là nơi lưu giữ những vẻ đẹp mang tính truyền thống, những đặc trưng tín ngưỡng vùng miền thể hiện tâm tư, tình cảm, khát vọng của con người. Những điều này được minh chứng rõ qua nhóm truyện kể địa danh gắn với đề tài tình yêu và hôn nhân.
2. Tình yêu và hôn nhân có ý nghĩa vô cùng quan trọng với đời sống cộng đồng có tác động mạnh mẽ và ảnh hưởng lớn đến xã hội, nó thể hiện ước mơ cháy bỏng về tình yêu hạnh phúc lứa đôi. Tình yêu hôn nhân đã trở thành một đề tài quen thuộc trong văn học dân gian và cách thể hiện luôn tạo nên sự hấp đẫn. Việc tìm hiểu nhóm TKĐD gắn với đề tài tình yêu và hôn chính là việc tìm hiểu bức tranh chân thực về cuộc sống và tâm hồn của người dân được vẽ bằng nét vẽ giản dị, đơn sơ nhưng cũng vô cùng bay bổng với những câu chuyện tình thủy chung của đôi lứa. Qua những câu chuyện này, tác giả dân gian đã gửi gắm trong đó quan niệm thẩm mĩ, những triết lí nhân sinh, những khát khao cháy bỏng về tình yêu tự do và hôn nhân hạnh phúc của nhân dân lao động. Vì thế, đến với NTKĐD gắn với đề tài tình yêu và hôn nhân vùng Bắc bộ chúng ta sẽ hiểu hơn về cuộc sống của cha ông ta thời xưa, cảm nhận được vẻ đẹp của cội nguồn văn hóa dân tộc lĩnh hội được những giá trị truyền thống ngàn đời.
3. Địa danh không chỉ gắn bó chặt chẽ với văn hoá, mà còn có mối quan hệ khăng khít với đặc điểm địa lý cũng như lịch sử phát triển dân cư của một vùng nhất định. Mỗi địa danh đều gắn với những chủ thể nhất định ở các giai đoạn lịch sử nhất định. Qua một địa danh nào đó, chúng ta có thể tìm hiểu được quá trình lịch sử - xã hội của một dân tộc, thấy được đặc trưng văn hoá, cuộc sống sinh hoạt, thậm chí nhu cầu tâm lý của họ. Địa danh đã trở thành vật hoá thạch, những đài kỉ niệm bằng ngôn ngữ độc đáo, lưu trữ các thông tin văn hóa về thời đại mà nó ra đời, rồi lưu truyền cho con cháu ngàn đời sau.
4. Mặt khác, Sự tích các địa danh là một vấn đề khá quan trọng liên quan mật thiết đến hoạt động du lịch, được đông đảo khách du lịch quan tâm, tìm hiểu. Bởi mỗi địa danh khi gắn với một tích truyện sẽ giúp chúng ta có thể hiểu được một khía cạnh nào đó về nhận thức, tình cảm của con người. Việc tìm hiểu và quảng bá những địa danh văn hoá ở vùng Bắc bộ không chỉ giúp ích cho quá trình nghiên cứu về văn hoá, lịch sử, địa lí mà còn góp phần bồi đắp thêm tình yêu quê hương đất nước cho các thế hệ người dân.
Với ý nghĩa sâu xa như vậy chúng tôi quyêt định chọn đề tài: “Truyện kể dân gian về Sự tích địa danh vùng Bắc bộ gắn với đề tài tình yêu và hôn nhân” (địa danh sông, hồ, ao, đầm, thác, nặm) để nghiên cứu, hi vọng sẽ góp một phần nhỏ bé của mình vào công việc nghiên cứu văn học dân gian, giúp người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ ngày nay thêm hiểu, thêm yêu nền văn học dân gian truyền thống.
II. Lịch sử vấn đề
Trong những năm gần đây đã có một số công trình nghiên cứu về truyện kể địa danh nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu nhóm truyện kể địa danh kể về Sự tích sông, hồ, đầm… gắn với đề tài hôn nhân, tình yêu. Dưới đây chúng tôi xin điểm lại một số công trình liên quan đến vấn đề nghiên cứu:
Bài của Trần Quốc Vượng: Từ việc nghiên cứu một số tên riêng trong các truyền thuyết nói về thời kỳ dựng nước, Tạp chí văn học 1969, số 2 trang 63;