Nên nhìn nhận việc đổi mới phương pháp dạy học trong thời gian qua như thế nào?

Nên nhìn nhận việc đổi mới phương pháp dạy học trong thời gian qua như thế nào?



 
  03:51` PM - Thứ ba, 11/11/2003



Xin cảm ơn hai tác giả đã cho chúng tôi được tham khảo một vấn đề tưởng như không có gì phải bàn cãi nhưng lại chứa đựng một vấn đề thật lớn, mang tính thời sự nóng bỏng của ngành giáo dục là làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong tình hình hiện nay.
Trong bài viết này, chúng tôi xin được tham gia một số khía cạnh xung quanh nội dung trên.
Quả thực, không thể không đồng cảm với các tác giả về một số hiện tượng đáng buồn về thực trạng đổi mới phương pháp dạy học trong vài thập kỷ qua. Những đợt phát động phong trào đổi mới phương pháp dạy học rầm rộ không chỉ nằm riêng trong các đợt thay sách GK mà thường xuyên có trong kế hoạch đầu các năm học của Bộ, Sở và trường. Nhưng những hiện tượng đáng buồn thì vẫn đều đều diễn ra: dự lớp bồi dưỡng xong ai cũng gật gù khen phương pháp mới là hay nhưng về trường không áp dụng được. Ngay cả đội ngũ giáo viên giỏi được coi là xương sống, là nòng cốt cho việc triển khai các phương pháp dạy học mới cũng chỉ "dạy giỏi" trong các giờ thao didễn (có các quan chức, đại biểu ngồi dự), còn để áp dụng đại trà thì không thể, vì có vô số nguyên nhân cả khách quan và chủ quan. Vì thế mới có chuyện khá phổ biến trong đội ngũ giáo viên là thày chỉ dạy tốt trong vài giờ hội giảng còn giờ học thường nhật thì phương pháp có hiệu quả và "đỡ mệt" là "dạy nhanh công thức và quy tắc rồi làm bài tập" bởi vì theo họ, nếu có đặt vấn đề cẩn thận, phát vấn theo hướng phát huy tính tích cực thì học sinh cũng chẳng hiểu bài hơn là mấy. Còn tình trạng "đọc chép" trong một số giờ dạy các môn khoa học xã hội thì chỉ là "chuyện thường ngày ở trường". Một trong những phương pháp khá phổ biến hiện nay và hình như đó là thước đo về năng lực sư phạm của giáo viên mà chúng tôi rất đồng tình với tác giả Lê Nguyên Long là do lỗi của nội dung thi cử trong nhiều năm qua. Có không ít giáo viên từ khi ra trường cho đến nay hầu như không thay đổi phương pháp dạy học truyền thống và hình như họ đứng ngoài những cuộc vận động lớn về phương pháp dạy học.
Vậy chẳng nhẽ bao công sức, trí tuệ, tiền bạc của cả một đội ngũ đông đảo các nhà khoa học giáo dục, cán bộ, giáo viên đang hàng ngày hàng giờ tìm tòi, thể nghiệm, áp dụng những thành tựu mới của khoa học giáo dục, đặc biệt là phương pháp dạy học vào các nhà trường từ phổ thông đến đại học lại chẳng có vai trò gì trong thành quả vĩ đại của nền giáo dục cách mạng?
Về mặt lý luận, chúng ta có nền khoa học giáo dục tuy còn non trẻ nhưng cũng không phải quá kém, trong đó không thể không kể đến những nghiên cứu về lý luận dạy học của các nhà khoa học như TS Nguyễn Lộc đã chỉ ra. Chúng ta cũng có một đội ngũ hùng hậu các thầy cô giáo ở các trường học không những rất giỏi về kiến thức mà hơn nữa, giỏi về tay nghề. Đó chính là những lực lượng nòng cốt đang nghiên cứu, vận dụng những phương pháp dạy học tiên tiến, phù hợp với thực tiễn Việt Nam góp phần làm nên những thành quả vĩ đại nói trên.
Ai cũng biết khoa học giáo dục nói chung và lý luận dạy học nói riêng có tính kế thừa cao (dù muốn hay không) và đương nhiên nó gắn chặt với thực tiễn đời sống. Chúng luôn được các nhà khoa học giáo dục chắt lọc, phát triển dựa trên những thành tựu mới nhất của các bộ môn khoa học khác. Sự thay đổi cũng luôn diễn ra bởi khoa học giáo dục không nằm ngoài sự phát triển của kinh tế xã hội. Phương pháp dạy học luôn thay đổi và được áp dụng một cách linh hoạt không phải từng năm học, từng học kỳ mà ngay cả trong một bài học. Đã từng đứng trên bục giảng, ai cũng trải qua tình trạng vẫn là nội dung SGK đó, bài đó nhưng mỗi năm học, thầy dạy theo cách khác nhau và nói chung chất lượng giờ dạy có khác nhau. Điều này được minh chứng rõ hơn khi trong một giờ dạy, giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp giảng dạy khác nhau theo các quan điểm khác nhau. Chúng ta phê phán cách dạy đọc chép, nhưng cũng sẽ phê phán kiểu áp dụng máy móc (ví như cứ phải phát vấn trong giờ dạy đến nỗi chỉ còn những câu hỏi kiểu để học sinh "đớp lời") rồi nói rằng đó là cải tiến phương pháp dạy học. Gần đây phương pháp chia