Một số vấn đề cần lưu ý với thí nghiệm Vật lý 9

PhÇn i : Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
HiÖn nay ®Êt n­íc ta ®ang b­íc vµo thêi kú CNH -H§H, nh©n d©n ta ®ang phÊn ®Êu ®Ó thùc hiÖn sù nghiÖp ®æi míi nh»m x©y dùng mét n­íc ViÖt Nam víi d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Trong bèi c¶nh ®ã, nÒn gi¸o dôc ViÖt Nam ®ang ®øng tr­íc hai th¸ch thøc to lín: §æi míi nÒn gi¸o dôc theo ph­¬ng h­íng “Gi¸o dôc v× mäi ng­êi”, “Gi¸o dôc phôc vô sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n­íc” vµ v­¬n lªn hßa nhËp víi tr×nh ®é hiÖn ®¹i cña gi¸o dôc thÕ giíi. ChÝnh v× thÕ, ng­êi gi¸o viªn THCS ViÖt Nam ®ang ®øng tr­íc nh÷ng nhiÖm vô vµ thö th¸ch to lín, ®Çy tr¸ch nhiÖn lµ: X©y dùng mét bËc THCS v÷ng ch¾c, ®¶m b¶o cho tÊt c¶ trÎ em hoµn thµnh cã chÊt l­îng bËc THCS ®Ó cã thÓ tiÕp tôc häc tËp ë bËc häc tiÕp theo ®ång thêi gi¸o dôc c¸c em ph¸t huy ®­îc toµn bé n¨ng lùc cña m×nh.
NghÞ quyÕt cña BCHTW §¶ng khãa VII, VIII vÒ ®Þnh h­íng chiÕn l­îc ph¸t triÓn gi¸o dôc ®µo t¹o tõ nay ®Õn n¨m 2020 ®Òu nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i gi¸o dôc cho häc sinh mét c¸ch toµn diÖn, h×nh thµnh nªn nh÷ng con ng­êi ViÖt Nam: “§Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc; BiÕt tiÕp thu tinh hoa v¨n minh nh©n lo¹i; Cã tr×nh ®é vÒ KHCN…”
Trªn thÕ giíi, mäi cuéc c¸ch m¹ng vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc ë tr­êng phæ th«ng ®Òu cã xu h­íng chung lµ tÝch cùc ho¸ vµ c¸ thÓ ho¸ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh. §èi víi m«n VËt lý, xu h­íng nµy thÓ hiÖn ë nhiÒu mÆt, trong ®ã cã viÖc t¨ng c­êng c¸c ho¹t ®éng thùc nghiÖm cña häc sinh giê häc chÝnh còng nh­ ngo¹i kho¸, häc ë nhµ. Häc sinh kh«ng nh÷ng tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm (TN) cã s½n mµ cßn ®­îc giao nhiÖm vô thiÕt kÕ chÕ t¹o dông cô thÝ nghiÖm (DCTN) ®¬n gi¶n. Víi nhiÖm vô häc tËp nµy sÏ kÝch thÝch høng thó häc VËt lý, ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn n¨ng lùc ho¹t ®éng trÝ tuÖ, ®éc lËp s¸ng t¹o cña häc sinh. N­íc ta ®ang trªn con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ®ßi hái cÇn cã mét giíi trÎ am hiÓu kü thuËt , viÖc tù chÕ t¹o dông cô thÝ nghiÖm cña häc sinh sÏ cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc båi d­ìng n¨ng lùc kü thuËt . Do vËy thÝ nghiÖm vËt lÝ cã ¶nh h­ëng rÊt quan trong ®Õn sù h×nh thµnh c¸c kÜ n¨ng sèng, sù tiÕp thu tri thøc cña häc sinh.
Tõ ®iÒu tra nhá ta thÊy muèn n©ng cao sù høng thó cña ng­êi häc víi m«n vËt lý, gi¸o viªn cÇn t¨ng c­êng c¸c ho¹t ®éng tù lùc cña häc sinh, ®Æc biÖt lµ thÝ nghiÖm häc sinh, trong ®ã häc sinh cã thÓ trùc tiÕp tham gia vµo tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. NhËn ®Þnh nµy còng hoµn toµn phï hîp víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu gi¶ng d¹y trong n­íc còng nh­ trªn thÕ giíi.
CÇn phèi hîp viÖc thuyÕt gi¶ng víi c¸c c¸ch tæ chøc ho¹t ®éng kh¸c cho häc sinh, tr¸nh t×nh tr¹ng häc chay d¹y chay.
Trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn, t«i m¹nh d¹n ®­a ra: “Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn l­u ý ®èi víi mét sè thÝ nghiÖm khã m«n vËt lý 9 “.
2. Môc ®Ých ®Ò tµi
§­a ra nh÷ng nguyªn nh©n, gi¶i ph¸p kh¾c phôc cho mét sè thÝ nghiÖm khã m«n vËt lý 9. Tõ ®ã gi¸o viªn cã biÖn ph¸p kh¾c phôc sai sãt cña m×nh hoÆc h¹n chÕ bít nh÷ng sai sãt cña häc sinh nh»m n©ng cao chÊt l­îng häc m«n VËt lÝ nãi riªng vµ chÊt l­îng häc cña häc sinh nãi chung.
3. §èi t­îng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu
a) §èi t­îng nghiªn cøu
C¸c bµi thÝ nghiÖm khã trong ch­¬ng tr×nh vËt lÝ 9 t¹i tr­êng THCS thÞ trÊn C¸t H¶i.
b) Kh¸ch thÓ nghiªn cøu
Kh¸ch thÓ nghiªn cøu lµ häc sinh líp 8, 9 vµ c¸c gi¸o viªn d¹y m«n vËt lÝ tr­êng THCS thÞ trÊn C¸t H¶i - H¶i Phßng
4. NhiÖm vô nghiªn cøu
- Nghiªn cøu lý luËn liªn quan ®Õn nh÷ng sai lÇm cña häc sinh khi lµm thÝ nghiÖm m«n VËt lÝ.
- Nghiªn cøu lý luËn liªn quan ®Õn c¸c sai sãt khi lµm thÝ nghiÖm cña gi¸o viªn m«n VËt lÝ.
- §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng thùc hiÖn thao t¸c thÝ nghiÖm cña gi¸o viªn m«n VËt lÝ, kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ , sai sãt cña häc sinh khi thùc hiÖn c¸c thÝ nghiÖm vËt lÝ.
5. Giíi h¹n ®Ò tµi
C¸c thÝ nghiÖm bËc THCS th× rÊt nhiÒu, rÊt ®a d¹ng lµ mét vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p vµ rÊt réng. Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy t«i chØ tËp trung nghiªn cøu vµo mét sè thÝ nghiÖm theo t«i lµ khã ®èi víi gi¸o viªn hoÆc khã ®èi víi häc sinh ë m«n vËt lÝ 9 t¹i tr­êng THCS thÞ trÊn C¸t H¶i vµ ®­a ra mét sè biÖn ph¸p kh¾c phôc khi gi¸o viªn d¹y , häc sinh häc m«n vËt lÝ.
6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu
a) Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu tµi liÖu
T«i ®· ®äc, nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ thÝ nghiÖm vËt lÝ cã liªn quan ®Õn viÖc d¹y vµ häc ë bËc THCS.
b) Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn
T«i tiÕn hµnh trao ®æi víi häc sinh, víi gi¸o viªn d¹y vËt lÝ khèi 6; 7; 8; 9 khi d¹y nh÷ng bµi vÒ néi dung vËt lÝ cã tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
c) Ph­¬ng ph¸p quan s¸t
Dù giê, quan s¸t häc sinh ho¹t ®éng trong giê häc vËt lÝ cã sö dông thÝ nghiÖm ®Ó cã thÓ so s¸nh víi c¸c giê häc vËt lÝ truyÒn thèng.
Quan s¸t c¸c thao t¸c, kÜ n¨ng thùc hiÖn thÝ nghiÖm cña gi¸o viªn vµ cña häc sinh trong c¸c giê d¹y trªn líp.
d) Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu s¶n phÈm
- Nghiªn cøu vë ghi ë líp cña häc sinh, c¸c bµi kiÓm tra vËt lÝ.
- §­a bµi tËp tr¾c nghiÖm vÒ c¸c hiÖn t­îng vËt lÝ cã liªn quan ®Õn bµi häc sau mçi giê häc ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é tiÕp thu kiÕn thøc cña häc sinh.
PhÇn II : Néi dung
C¬ së lÝ luËn
D¹y häc lµ c¶ mét nghÖ thuËt , lµm thÕ nµo ®Ó ng­êi GV thµnh c«ng víi vai trß cña m×nh? §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é thµnh c«ng cßn tïy thuéc vµo môc tiªu d¹y häc cô thÓ. Theo quan niÖm d¹y häc míi th× ®iÒu quan träng lµ c¸ch thøc häc sinh tiÕp cËn tri thøc nhê cã sù h­íng dÉn cña GV. Cã thÓ sau mét buæi thùc hµnh, häc sinh ch­a thu ®­îc kÕt qu¶ g× cô thÓ nh­ng häc sinh ®· biÕt víi tr­êng hîp ®ã th× xoay së nh­ thÕ nµo cã thÓ ®i tíi thµnh c«ng. Quan niÖm d¹y häc truyÒn thèng lµ néi dung kiÕn thøc nh­ng cã tíi 90% nh÷ng kiÕn thøc HS ®· biÕt sÏ bÞ quªn ®i c¸i cßn l¹i lµ kÜ n¨ng.VËy cÇn ®­a häc sinh trë thµnh chñ thÓ cña ho¹t ®éng häc cña m×nh.
§iÒu quan träng n÷a lµ chÝnh c¸c h×nh thøc d¹y häc më gióp cho häc sinh nhí kiÕn thøc tèt h¬n. Sau ®©y lµ c¸c sè liÖu cña c¸c nhµ nghiªn cøu t©m lý vÒ trÝ nhí:
1. TØ lÖ th«ng tin thu nhËn ®­îc qua c¸c kªnh:
- VÞ gi¸c:1 %
- Xóc gi¸c: 1,5%
- Khøu gi¸c ( ngöi ) : 3,5 %
- ThÝnh gi¸c ( nghe): 11%
- ThÞ gi¸c ( nh×n ): 83 %
C¸c cô nãi tr¨m nghe kh«ng b»ng mét thÊy còng cã c¬ së khoa häc cña nã. Tõ ®©y rót ra ph¶i t¨ng c­êng c¸c minh häa trùc quan trong d¹y häc. Nãi ch¼ng ¨n thua mÊy ®©u !!!
2. TØ lÖ l­u gi÷ th«ng tin ( sè kiÕn thøc cßn ®äng l¹i )
- §äc : 10%
- Nghe : 20%
- nh×n ng­êi kh¸c lµm : 30%
- Nh×n vµ nghe : 50%
- Tù m×nh nãi : 70%
- Tù m×nh nãi vµ lµm: 90%
§iÒu nµy cho thÊy :
- T«t nhÊt lµ ®Ó ng­êi häc lµm vµ gi¶ng gi¶i c¸ch lµm cña m×nh
- T¨ng c­êng c¸c ho¹t ®éng tù ng­êi häc tr×nh bµy. Cã thÓ ®äc tr­íc råi nãi l¹i
- NÕu tÖ n÷a th× cÇn lµm thÝ nghiÖm biÓu diÔn còng ®­îc.
- §õng bao giê gi¶ng su«ng : võa truyÒn t¶i ®­îc Ýt th«ng tin, th«ng tin l­u l¹i Ýt cßn l¹i lµ theo giã lªn trêi hÕt!
KÕt qu¶ ®iÒu tra c¸c ho¹t ®éng ®em l¹i høng thó nhÊt cho ng­êi häc ( 511 häc sinh ) lµ nh÷ng hµnh ®éng trong ®ã ng­êi häc ®­îc ph¸t huy tÝnh tù lùc nh­: Tù lµm thÝ nghiÖm, lµm bµi tËp, lµm bµi kiÓm tra... §Æc biÖt ®¸ng mõng lµ ng­êi häc trong giê vËt lý rÊt thÝch ®­îc tù tay lµm thÝ nghiÖm ( víi 147 lùa chän chiÕm 28,77%).
Cô thÓ trong giê vËt lý b¹n høng thó nhÊt khi:
- Ngåi nghe gi¸o viªn gi¶ng 11.74% (60 häc sinh)
- Lµm bµi tËp 21.72% (111 häc sinh)
- Tù lµm thÝ nghiÖm 28.77% (147 häc sinh)
- Theo dâi gi¸o viªn lµm thÝ nghiÖm 5.87% (30 häc sinh)
- Xem gi¸o viªn tr×nh bµy qua m¸y chiÕu 4.31% (22 häc sinh)
- Lµm bµi kiÓm tra 12.72% (65 häc sinh)
- Thi ®è vui gi÷a c¸c tæ 10.18% (52 häc sinh)
- Lùa chän kh¸c 4.70% (24 häc sinh)
Trong khi c¸c ho¹t ®éng tù lùc cã t¸c dông kÝch thÝch høng thó cña häc sinh th× ng­îc l¹i c¸c ho¹t ®éng thô ®éng kh«ng thÓ lµm ®­îc ®iÒu ®ã, chØ cã 5,8% sè ng­êi tham gia b×nh chän c¶m thÊy høng thó khi theo dâi gi¸o viªn lµm thÝ nghiÖm vµ 11,7 % sè lùa chän t×m thÊy sù høng thó khi nghe ngåi nghe gi¸o viªn gi¶ng.
Tõ ®iÒu tra nhá nµy ta thÊy muèn n©ng cao sù høng thó cña ng­êi häc víi m«n vËt lý, gi¸o viªn cÇn t¨ng c­êng c¸c ho¹t ®éng tù lùc cña häc sinh, ®Æc biÖt lµ thÝ nghiÖm häc sinh, trong ®ã häc sinh cã thÓ trùc tiÕp tham gia vµo tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. NhËn ®Þnh nµy còng hoµn toµn phï hîp víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu gi¶ng d¹y trong n­íc còng nh­ trªn thÕ giíi.
CÇn phèi hîp viÖc thuyÕt gi¶ng víi c¸c c¸ch tæ chøc ho¹t ®éng kh¸c cho häc sinh, tr¸nh t×nh tr¹ng häc chay d¹y chay.
2. Thùc tr¹ng
Thùc tiÔn ë tr­êng THCS thÞ trÊn C¸t H¶i cho thÊy: ChÊt l­îng gi¸o viªn d¹y vËt lÝ cßn cã nh÷ng bÊt cËp. Bªn c¹nh nh÷ng gi¸o viªn thùc sù n¾m ch¾c kiÕn thøc c¬ b¶n, cã hiÓu biÕt s©u réng vÒ bé m«n, ch¾c ch¾n vÒ ph­¬ng ph¸p th× vÉn cßn cã nh÷ng gi¸o viªn ch­a nhuÇn nhuyÔn vÒ c¸c kü n¨ng vËt lÝ. §å dïng cÊp ph¸t cho bé m«n vËt lÝ ch­a ®ång bé, chÊt l­îng ch­a thËt cao, th­êng l¹i kh¸c víi c¸c ®å dïng minh ho¹ trong s¸ch gi¸o khoa nªn hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y c¸c thÝ nghiÖm kh«ng cao. Mét vÊn ®Ò n÷a lµ trong n¨m häc nµy 2007 – 2008 tr­êng kh«ng cßn phßng häc bé m«n nªn ¶nh rÊt nhiÒu ®Õn c¸c giê häc vËt lÝ nãi chung vµ m«n vËt lÝ 9 nãi riªng cã nh÷ng thÝ nghiÖm khã.
VÒ phÝa häc sinh: NhiÒu em vÉn sö dông vèn kinh nghiÖm vµ kÜ n¨ng cò (ë c¸c líp tiÓu häc) mµ c¸c em tin lµ cã hiÖu qu¶. Cã nhiÒu em ch­a lµm quen víi thÝ nghiÖm vËt lÝ, c¸ch tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm vËt lÝ vµ c¸ch tiÕp thu kiÕn thøc qua c¸c thÝ nghiÖm…§©y còng lµ nguyªn nh©n mµ ®Ò tµi muèn h­íng tíi häc sinh.
3. Nguyªn nh©n lµm cho thÝ nghiÖm vËt lÝ trë lªn khã thùc hiÖn, khã thµnh c«ng.
3.1. VÒ phÝa häc sinh:
- Häc sinh ch­a bao giê tù lµm thÝ nghiÖm. Ngay ë ®©y TN rÊt xÞn nh­ng ch¶ bao giê ra ®óng nh­ lÝ thuyÕt c¶ nh­ng häc sinh lu«n chÊp nhËn vµ cho ®ã lµ ®iÒu b×nh th­êng. §ång thêi c¸c em ghi c¸c sè liÖu nµy vµ sö lÝ sai sè.
- Do thãi quen gi¸o dôc theo môc ®Ých thi cö. Bao giê còng ph¶i ®óng c«ng thøc.
- Do sù tiÕp thu kiÕn thøc kh«ng ®ång ®Òu trong tõng häc sinh…
3.2. VÒ phÝa c¬ së vËt chÊt
3.2.1 S¸ch gi¸o khoa:
Cßn thÝ nghiÖm hÊp dÉn ®Ó më bµi n»m trong phÇn t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò ( hiÓu ®¬n gi¶n lµ t×nh huèng mµ kiÕn thøc cña häc sinh ch­a ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt ngay nh­ng l¹i rÊt gÇn víi tr×nh ®é cña häc sinh) cña PPGD th× nguêi ta kh«ng ®­a vµo s¸ch gi¸o khoa v× cÊu tróc s¸ch gi¸o khoa bÞ ¸p ®Æt tõ ng­êi lËp tr­¬ng tr×nh. C¸c vÊn