Lớp 9. Tổng kết phần từ vựng

CHÀO MỪNG CÔ GIÁO
VÀ CÁC BẠN
Đến với phần trình bày của
Tổ 2 - Lớp 9D5
Tổng kết từ vựng
Ngữ văn 9
Nội dung toàn bài bao gồm
I. Từ nhiều nghĩa
II. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ
III. Từ đồng âm, phân biệt hiện tượng từ nhiều nghĩa và hiện tượng từ đồng âm
IV. Từ đồng nghĩa
Từ trái nghĩa
Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ
Trường từ vựng
I. Nghĩa của từ
1. Ôn lại khái niệm nghĩa của từ
Nghĩa của từ là nội dung (sự vật, tính chất, hoạt động, quan hệ,…) mà từ biểu thị
A. Nghĩa của từ mẹ l�: " Người phụ n?, có con, nói trong quan hệ với con".
Nghĩa của từ mẹ khác với từ "bố" ở phần nghĩa " Người phụ n? có con".
C. Nghĩa của từ mẹ không thay đổi trong hai câu: "Mẹ em rất hiền" v� "Thất bại l� mẹ th�nh công".
D. Nghĩa của từ mẹ không có phần n�o chung với nghĩa của từ "b�".
2. Chọn cách hiểu đúng trong các cách hiểu sau:
3. Cách giải thích nào trong hai cách giải thích sau là đúng? Vì sao?
Độ lượng là:
a) đức tính rộng lương, dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ.
b) rộng lượng dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ.
Cách giải thích b đúng vì dùng từ rộng lượng định nghĩa cho từ độ lượng (giải thích bằng từ đồng nghĩa) phần còn lại cụ thể hoá cho từ rộng lượng.
II. Từ nhiều nghĩa
và hiện tượng chuyển nghĩa của từ
1. Khái niệm
-Thế nào là từ nhiều nghiã và
-Hiện tượng chuyển nghĩa của từ là gì?
- Từ có thể có một nghĩa hoặc nhiều nghĩa.
- Hiện tượng chuyển nghĩa của từ là sự thay đổi nghĩa của từ, tạo ra những từ nhiều nghĩa.
* T? cú th? cú m?t nghia hay nhi?u nghia
VD:
Tõ mét nghÜa: xe ®¹p, m¸y næ, bä nÑt…
- Tõ nhiÒu nghÜa: ch©n, mòi, xu©n…
VD: Mùa xuân là tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân
Hồ Chí Minh
Xuân (1) nghĩa gốc, chỉ mùa xuân, mùa đầu trong bốn mùa của một năm, khí hậu mát mẻ, cây cối đâm trồi nảy lộc…
- Xuân (2) nghĩa chuyển, chỉ sự tươi đẹp của đất nước.
* Hiện tượng chuyển nghĩa của từ
Từ nhiều nghĩa
NghÜa gèc
NghÜa chuyÓn
Là nghĩa xuất hiện từ đầu, làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác.
Là nghĩa được hình thành trên cơ sở của nghĩa gốc.
2. Hãy hoàn thành sơ đồ sau
3. Trong hai câu thơ sau, từ hoa trong thềm hoa,
lệ hoa được dùng theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển?
Có thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất
hiện từ nhiều nghĩa được không?
"N?i mỡnh thờm t?c n?i nh�
Th?m hoa m?t bu?c l? hoa m?y h�ng !"
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Từ hoa trong thềm hoa, lệ hoa được dùng theo nghĩa chuyển: “ hoa" trong các tổ hợp trên có nghĩa là đẹp,sang trọng, tinh khiết…(đây là các nghĩa chỉ dùng trong câu thơ lục bát này, nếu tách "hoa" ra khỏi câu thơ thì những nghiã này sẽ không còn nữa; vì vậy người ta gọi chúng là nghĩa lâm thời, nó chưa làm thay đổi nghĩa của từ, chưa thể đưa vào từ điển)
III. Từ đồng âm
1.Khái niệm:
Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau.
VD: cái bàn- bàn bạc
2.Phân biệt từ nhiều nghĩa với hiện tượng từ đồng âm:
từ nhiều nghĩa từ đồng âm

- một từ có chứa nhiều nét nghĩa khác nhau
- hai hoặc nhiều từ có nghĩa rất khác nhau
- Các nghĩa có quan hệ với nhau dựa trên cơ sở chung nào đó
- Các nghĩa của từ khác xa nhau, không có quan hệ với nhau.
3. Trong hai trường hợp (a) và (b), trường hợp nào có hiện tượng đồng âm, trường hợp nào có hiện tượng nhiều nghĩa ?
a. Từ lá trong: Khi chiếc lá xa cành
Lá không còn màu xanh
Mà sao em xa anh
Đời vẫn xanh rời rợi

Và trong : Công viên là lá phổi của thành phố.


b. Từ đường, trong:
Đường ra trận mùa này đẹp lắm
Và trong : Ngọt như đường.
 nghĩa gốc
 nghĩa chuyển
 hiện tượng đồng âm.
 hiện tượng chuyển nghĩa của từ.
 con đường
 đường dùng để ăn

Câu đố vui: Cây gì ?

Hai cây cùng có một tên
Cây xoè mặt nước cây lên chiến trường
Cây này bảo vệ quê hương
Cây kia hoa nở ngát thơm mặt hồ

Đáp án:

- Cây súng ( vũ khí)




- Cây súng ( hoa súng)
IV. Từ đồng nghĩa
Từ trái nghĩa
Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ
Trường từ vựng
1.Bảng hệ thống lý thuyết.
Là nh?ng từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau
Từ đồng nghĩa hoàn toàn
Từ đồng nghĩa không hoàn toàn
Trái - Quả
Hi sinh - Bỏ mạng
Là nh?ng từ có nghĩa trái ngược nhau
_
_
Cao - Thấp
Tươi - Ươn (cá)
Tuoi - Héo(hoa)
Nghĩa của một từ ng? có thể rộng hơn( khái quát hơn) khi phạm vi nghĩa của từ ng? đó bao hàm phạm vi nghĩa của một số từ ng? khác hoặc hẹp hơn( ít khái quát hơn) khi phạm vi nghĩa của từ ng? đó được bao hàm trong phạm vi nghĩa của một từ ng? khác
T? ng? cú nghia r?ng hon
T? ng? cú nghia h?p hon
Dộng vật


Thú Chim Cá
Là tập hợp của nh?ng từ có ít nhất một nét chung về nghĩa
Hoạt động của mắt: Nhỡn, trông, liếc, nhòm
a) Đồng nghĩa là hiện tượng chỉ có trong một số ngôn ngữ trên thế giới.
b) Đồng nghĩa bao giờ cũng là quan hệ nghĩa giữa hai từ, không có quan hệ đồng nghĩa giữa ba hoặc hơn ba từ.
c) Các từ đồng nghĩa với nhau bao giờ cũng có nghĩa hoàn toàn giống nhau.
d) Các từ đồng nghĩa với nhau có thể không thay thế nhau được
trong nhiều trường hợp sử dụng.
3. Đọc câu sau :
Khi người ta đã ngoài 70 xuân thì tuổi tác càng cao, sức khỏe càng thấp.
Cho biết dựa trên cơ sở nào, từ xuân có thể thay thể cho từ tuổi. Việc thay từ trong câu trên có tác dụng diễn đạt như thế nào?
2. Chọn cách hiểu đúng trong những cách hiểu sau:
Xuân là một từ chỉ một mùa trong năm, khoảng thời gian tương ứng với một tuổi.
Có thể coi đây là trường hợp lấy bộ phận để thay thế cho toàn thể, một hình thức
chuyển nghĩa theo phưong thức hoán dụ.
Từ xuân thể hiện tinh thần lạc quan của tác giả. Ngoài ra, dùng từ này còn là để
tránh lặp với từ tuổi tác
4. Cho biết trong các cặp từ sau đây, cặp từ nào có quan hệ trái nghĩa:


ông - bà,
xấu - đẹp,
xa - gần,
voi - chuột,
thông minh - lười,
chó - mèo,
rộng - hẹp,
giàu - khổ.
5*/125/SGK Cho những cặp từ trái nghĩa sau:


yêu - ghét,
sống- chết,
chẵn - lẻ,
cao -thấp,
chiến tranh - hòa bình,
già - trẻ,
nông - sâu,
giàu - nghèo.
Từ
(Xét về đặc điểm cấu tạo)
Từ đơn
Từ phức
Từ ghép
Từ láy
Từ láy âm
Từ láy vần
6. Điền từ thích hợp vào ô trống
7.Vận dụng kiến thức về trường từ vựng để phân tích sự độc đáo trong cách dùng từ ở đoạn trích sau:
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết
những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa
của ta trong những bể máu.
( Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập)
Từ tắm và từ bể nằm trong trường từ vựng nước nói chung
Nơi chứa nước: bể, ao , sông hồ.
Công dụng của nước: tắm, tưới, rửa, uống.
Hình thức của nước: xanh, trong.
Tính chất của nước: mát mẻ.

Tác giả dùng hai từ cùng trường từ vựng là: tắm, bể. Việc sử dụng các từ này góp phần tăng giá trị biểu cảm của câu nói, làm cho câu nói có sức tố cáo mạnh mẽ hơn

Hãy liệt kê lại các từ vựng đã được tổng kết?
1. Từ đơn và từ phức.
2. Nghĩa của từ.
3. Thành ngữ.
4.Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ.
5. Từ đồng âm.
6. Từ đồng nghĩa.
7. Từ trái nghĩa.
8. Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ.
9. Trường từ vựng.
CỦNG CỐ
CẢM ƠN CÔ GIÁO
VÀ CÁC BẠN
Đã lắng nghe phần trình bày
CỦA TỔ 2
XIN CẢM ƠN