HALOGEN - BDHSG

Các hiệu ứng chuyển dịch electron


1. Hiệu ứng cảm ứng.
a) Định nghĩa: Hiệu ứng cảm ứng (ký hiệu là I) là sự dịch chuyển mây e dọc theo mạch C dưới tác dụng hút hoặc đẩy của các nguyên tử thế hay nhóm thế.
Ví dụ:
                   CH3 -> CH2 -> CH2 -> Cl
b) Phân loại
Quy ước: Trong liên kết
(C - H) nguyên tử H có I = O
+ Nhóm thế có độ âm điện lớn hơn H sẽ hút e gây ra hiệu ứng cảm ứng âm I). Hiệu ứng -I tăng theo chiều tăng của độ âm điện của nhóm thế.
-F > -Cl > -Br.
- F > -OH > -NH2
+ Nhóm thế có độ âm điện nhỏ hơn H, có +I. Hiệu ứng +I tăng theo bậc của ankyl
- C(CH3)3 > -CH(CH)3 > -C2H5 > -CH3
c) Ứng dụng: Hiệu ứng cảm ứng I dùng để giải thích tính axit - bazơ của hợp chất hữu cơ:
 Nhóm thế gây hiệu ứng -I càng mạnh, làm tính axit của hợp chất càng tăng.
 Nhóm thế gây hiệu ứng +I càng mạnh làm tính bazơ của hợp chất càng tăng.
2. Hiệu ứng liên hợp:
a) Định nghĩa: Hiệu ứng liên hợp (ký hiệu là C) là hiệu ứng dịch chuyển mây electron
trong hệ liên hợp dưới tác dụng hút hoặc đẩy e của các nguyên tử nhóm thế.
b) Phân loại:
 Nhóm thế hút electron
gây ra hiệu ứng -C. Đó là các nhóm thế không no.
Ví dụ:                    
                           
               
Hiệu ứng này giải thích sự thay đổi tính axit - bazơ của hợp chất hữu cơ có nhóm thế: Nhóm thế -C làm tăng độ phân cực của liên kết O - H, do đó làm tăng tính axit.
+ Nhóm thế +C (nhóm thế đẩy electron làm tăng tính bazơ (tức khả năng kết hợp proton nhờ cặp electron p không phân chia) và làm giảm tính axit.
Ví dụ các nguyên tử H có vị trí ortho và para trong phân tử phenol dễ bị thế do hiệu ứng +C gây ra bởi oxi của nhóm OH làm mật độ e ở các vị trí này cao hơn.