Giup hoc sinh lop 4-5

GIÚP HỌC SINH LỚP 4; 5 PHÂN LOẠI VÀ GIẢI BÀI TOÁN
BẰNG PHƯƠNG PHÁP TÍNH NGƯỢC TỪ CUỐI
( Kinh nghiệm được xếp bậc 4)
NGƯT Võ Văn Đàn
Phòng GD&ĐT TP Vinh

A. ĐẶT VẤN ĐỀ.
Bồi dưỡng học sinh giỏi là một việc làm cần thiết. Trong chương trình toán tiểu học có nhiều nội dung liên quan đến việc bồi dưỡng học sinh giỏi. Việc bồi dưỡng học sinh giỏi không chỉ nhằm giúp các em giải được các bài toán khó, mà qua đó bồi dưỡng khả năng tư duy, suy luận để áp dụng vào cuộc sống hiện tại đang đòi hỏi mỗi người. Có nhiều dạng toán, bài toán có nhiều cách giải khác nhau. Trong đó có những cách giải dùng đến kiến thức ở các lớp trên, chưa phù hợp với tư duy của học sinh tiểu học ( 6 - 11 tuổi ). Một vấn đề cần được quan tâm đó là với nội dung bài toán đó cần được giải theo lôgic và khả năng suy nghĩ của các em. Trong bài viết này tôi muốn đề cập đến một phương pháp giải toán khá quen thuộc và gần gũi với học sinh tiểu học đó là Giải bài toán bằng phương pháp tính ngược từ cuối ( suy luận từ cuối - suy luận từ dưới lên ). Với loại toán này cần giúp học sinh phân loại như thế nào, có những cách giải nào, các bước giải được thực hiện trình tự như thế nào?. Qua đây tôi muốn trao đổi cùng bạn đọc và đồng nghiệp quan tâm đến việc bồi dưỡng học sinh giỏi toán một số vấn đề xung quanh cách suy nghĩ, dẫn dắt học sinh tìm tòi lời giải bài toán.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.
I. THẾ NÀO LÀ GIẢI BÀI TOÁN BẰNG PHƯƠNG PHÁP TÍNH NGƯỢC TỪ CUỐI ?
Có một số bài toán mà ta có thể tìm số chưa biết bằng cách thực hiện liên tiếp các phép tính (hoặc quá trình biến đổi) ngược với các phép tính đã cho trong bài toán. Như vậy là từ kết quả cuối cùng, ta tính ngược lại để tìm được giá trị trước cuối và cứ tiếp tục như vậy cho đến số phải tìm. Giải bài toán bằng phương pháp như vậy gọi là phương pháp tính ngược từ cuối hoặc suy luận từ cuối hoặc suy luận từ dưới lên.
II. MỘT SỐ DẠNG CƠ BẢN
Loại toán giải bằng phương pháp tính ngược từ cuối có nhiều dạng. Trong bài viết này tôi chỉ xin đưa ra một số dạng cơ bản, gần gũi với học sinh tiểu học và hướng giải quyết cho các dạng đó.
1- Dạng thứ nhất: Dạng biến đổi bằng các phép tính đơn giản, quá trình tìm tòi cách giải có thể dùng lược đồ hoặc đưa về bài toán tìm x quen thuộc.
2- Dạng thứ 2: Các phép biến đổi liên quan đến phân số ( các phép chia phức tạp ) quá trình tìm tòi cách giải và giải nên sử dụng SĐĐT ( Sơ đồ đoạn thẳng ) , một phương pháp đặc biệt phù hợp với học sinh tiểu học.
3- Dạng thứ 3: Quá trình biến đổi là việc thêm bớt từ phần này qua phần kia một số đơn vị hoặc một số lần hoặc một số phần của địa chỉ cần đến. Phương pháp suy luận để tìm tòi cách giải chuẩn xác và gần gũi, phù hợp với nhận thức của các em là bằng cách lập bảng biến đổi.
4- Dạng thứ 4: Quá trình biến đổi liên tiếp phức tạp cuối cùng các phần được chia ra bằng nhau. Để tìm tòi cách giải cần biết phân tích từ thành phần " trước cuối" hay " áp chót" và mối quan hệ giữa gía trị " áp chót" và gía trị cuối cùng để suy ra kết quả của bài toán.
III. CÁC VÍ DỤ VÀ HƯỚNG DẪN

1. Dạng thứ nhất:

Ví dụ 1.1: Tìm một số biết rằng nếu đem số đó cộng với 32, được bao nhiêu đem chia cho 3, rồi nhân với 4 thì bằng 120.
Hướng dẫn giải:
Với bài toán dạng này, ta có thể sử dụng các cách:
+ Dùng lược đồ
+ Dùng sơ đồ đoạn thẳng
+ Đưa về bài toán " tìm x" ( Lập phương trình )
Để phù hợp với nhận thức của học sinh tiểu học ( đặc biệt là các em còn ở mức trung bình vươn lên khá giỏi ), ta nên hướng dẫn các em sử dụng lược đồ như sau:
+ 32 : 3 x 4


- 32 x 3 : 4
Nếu ta quay lược đồ này một góc 90 0 ta có cách nói suy luận từ dưới lên



- 32 + 32


x 3 : 3


: 4 x 4

B»ng c¸c dÊu mòi tªn ng