Chuyên đề bồi dưỡng HSG lớp 5

Chào mừng các thầy giáo, cô giáo về dự
Chuyên đề bồi dưỡng HSG khối lớp 5
Môn : Tiếng Việt
I. Mục tiêu của chuyên đề
Đưa ra một số dạng bài Cảm thụ văn học và Tập làm văn để GV khối 5 tham khảo, thảo luận cách bồi dưỡng đối tượng HSG tốt nhất.
Qua chuyên đề này các GV tháo gỡ những vướng mắc khó khăn khi bồi dưỡng HSG phân môn Tập làm văn để GV, HS có hứng thú dạy - học có chất lượng.
Góp phần nâng cao chất lượng dạy- học Tiếng Việt nói riêng và chất lượng toàn diện nói chung.
II. Các dạng bài Tập làm văn học ở lớp 5
1.Văn miêu tả
Tả cảnh
Tả người
2. Các loại văn bản khác
Làm báo cáo thống kê
Làm đơn
Thuyết trình, tranh luận
Viết biên bản cuộc họp, vụ việc.
Lập chương trình hoạt động
Viết đoạn đối thoại
III. Ôn các dạng bài Tập làm văn đã học ở lớp dưới
- Ôn tập về kể chuyện
Ôn tập văn miêu tả:
+ Tả đồ vật
+ Tả cây cối
+ Tả con vật
- Ôn viết thư
IV. Một số dạng bài Cảm thụ văn học và Tập làm văn thường bồi dưỡng cho đối tượng HS giỏi.
1. Dạng bài : Cảm thụ văn học
Dạng 1. HS cảm nhận được cái hay cái đẹp của đoạn văn cho trước:
- Tìm hình ảnh đẹp của đoạn văn, đoạn thơ.
- Nêu các biện pháp tu từ trong đoạn thơ, đoạn văn,..
Nhận xét cách dùng từ, đặt câu của tác giả.
Nêu nội dung ý nghĩa của đoạn văn, đoạn thơ...
Cảm nhận cái hay, cái đẹp của đoạn thơ.
........................................
Dạng 2.
- HS nhớ và ghi lại đoạn văn, đoạn thơ đã học và nêu cảm nhận cái hay cái đẹp của đoạn văn, đoạn thơ vừa viết.
- HS nhớ và ghi lại đoạn văn, đoạn thơ đã học và nêu rõ vì sao em thích đoạn văn, đoạn thơ đó.
Dạng 3.
- HS đọc đoạn văn, đoạn thơ nắm bắt nội dung để đặt tên cho đoạn văn, đoạn thơ cho trước.
Để HS cảm nhận cái hay cái đẹp của đoạn văn, đoạn thơ GV cần hướng dẫn HS tìm hiểu những gì?
Để HS cảm nhận cái hay cái đẹp của đoạn văn, đoạn thơ GV cần:
Hướng dẫn HS tìm ra các biện pháp tu từ mà tác giả sử dụng trong đoạn văn, đoạn thơ để làm nổi bật giá trị nội dung của đoạn văn đoạn thơ đó.
ở tiểu học học sinh được làm quen với biện pháp tu từ :
Biện pháp so sánh
Biện pháp nhân hoá
Biện pháp đối lập
Biện pháp điệp từ, điệp ngữ ( lặp từ ngữ)
Biện pháp chơi chữ
.......................


Trong chương trình lớp 5 có các bài Tập đọc mà HS có thể vận dụng cảm thụ:
Sắc màu em yêu ( Điệp từ)
Tiếng đàn ba- la -lai -ca trên sông Đà ( nhân hoá, SS)
Trước cổng trời ( so sánh)
Hạt gạo làng ta ( điệp từ, so sánh, đối lập)
Về ngôi nhà đang xây ( so sánh, nhân hoá)
Cao Bằng ( so sánh)
Cửa sông ( chơi chữ, nhân hoá, so sánh)
Mùa thảo quả ( Cách viết câu, từ đặc biệt)
Đất nước ( Điệp từ, nhân hoá)
Đất Cà Mau, Tiếng vọng (Đặt tên khác cho đoạn, cho bài)
Ví dụ:
Trong bài thơ Cây dừa có đoạn:
" Cây dừa xanh toả nhiều tàu
Dang tay đón gió, gật đầu gọi trăng.
Thân dừa bạc phếch tháng năm,
Quả dừa - đàn lợn con nằm trên cao.
Đêm hè hoa nở cùng sao
Tàu dừa chiếc lược chải vào mây xanh."
Em hãy chỉ ra các biện pháp tu từ có trong đoạn thơ trên và chỉ ra cái hay cái đẹp của đoạn thơ đó.
Ngoài ra tác giả còn sử dụng biện pháp so sánh qua các từ ngữ: quả dừa ( giống như) đàn lợn con; tàu dừa ( giống như) chiếc lược. Cách so sánh rất gần gũi, thú vị giúp ta dễ liên tưởng hình dung cảnh vật sống động, có đường nét, hình khối.
Đoạn thơ trên tác giả đã sử dụng biện pháp nhân hoá bằng các từ ngữ: dang tay đón gió, gật đầu gọi trăng. Các từ ngữ này có tác dụng làm cho vật vô tri là cây dừa cũng có những biểu hiện tình cảm như con người. Qua cách nhân hoá làm cho hình ảnh cây dừa trở nên sống động gợi tả , gợi cảm cao.
Bài tập1.
" Em nghe thầy đọc bao ngày Tiếng thơ đỏ nắng xanh cây quanh nhà Mái chèo nghe vọng sông xa Êm êm nghe tiếng của bà năm xưa
Nghe trăng thở động tàu dừa
Rào rào nghe chuyển cơn mưa giữa trời
Thêm yêu tiếng hát nụ cười
Nghe thơ em thấy đất trời đẹp ra"

(Nghe thầy đọc thơ- Trần Đăng Khoa)
a) Đoạn thơ trên có những hình ảnh nào đẹp ?
b) Em hiểu cái hay cái hay cái đẹp của đoạn thơ đó như thế nào?
Bài tập1.
" Em nghe thầy đọc bao ngày Tiếng thơ đỏ nắng xanh cây quanh nhà Mái chèo nghe vọng sông xa Êm êm nghe tiếng của bà năm xưa
Nghe trăng thở động tàu dừa
Rào rào nghe chuyển cơn mưa giữa trời
Thêm yêu tiếng hát nụ cười
Nghe thơ em thấy đất trời đẹp ra."

Cái hay, cái đẹp của đoạn thơ trên là kết hợp hài hoà giữa hình ảnh và âm thanh quen thuộc, gần gũi. Có hình ảnh nắng chói chang, cây cối xanh tươi, có âm thanh tiếng mái chèo khua nước, tiếng ru quen thuộc của bà vọng về trong kí ức, tiếng tàu dừa cựa mình, tiếng mưa rào đổ xuống. Các câu thơ gợi ra cuộc sống gần gũi. Sự gợi ra đó có sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại.
Bài tập 2:
Kết thúc bài thơ Tre Việt Nam nhà thơ Nguyễn Duy có viết:
"Mai sau,
Mai sau,
Mai sau,
Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh."
Đoạn thơ trên nhằm khẳng định điều gì? Cách diễn đạt của nhà thơ có gì độc đáo góp phần khẳng định điều đó?
Bài tập 3:
Trong bài thơ Hạt gạo làng ta của nhà thơ Trần Đăng Khoa, em thích nhất đoạn thơ nào? Vì sao?
Bài tập 4: Cho đoạn văn:
Thảo quả trên rừng Đản Khao đã vào mùa.
Gió tây lượt thướt bay qua rừng, quyến hương thảo quả đi, rải theo triền núi, đưa hương thảo quả ngọt lựng thơm nồng vào những thôn xóm Chin San. Gió thơm. Cây cỏ thơm. Đất trời thơm. Người đi từ rừng thảo quả về, hương thơm đậm ủ ấp trong từng nếp áo, nếp khăn.
Em có nhận xét gì về cách dùng từ đặt câu của tác giả? Cách dùng từ đặt câu đó có tác dụng gì?
Dạng bài Tập làm văn dành cho đối tượng HSG
1. Viết đoạn văn theo yêu cầu của đề
Viết đoạn văn theo từng chủ điểm có thêm yêu cầu luyện tập phân môn LTVC.
Hoặc: Viết đoạn văn nói về bạn HSG lớp em trong đó có sử dụng các từ ghép, từ láy. Chỉ ra các từ ghép, từ láy em vừa viết.
VD: Viết đoạn văn tả cảnh mùa xuân ( hạ, thu đông) trong đó có sử dụng ít nhất 2 câu ghép.
Gạch chân dưới câu ghép và cho biết câu ghép đó nối với nhau bằng cách nào.
2. Viết đoạn văn, bài văn dựa vào nội dung đoạn văn, đoạn thơ cho trước.
Ví dụ:
"Mưa mùa xuân xôn xao phơi phới...Những hạt mưa bé nhỏ, mềm mại, rơi mà như nhảy nhót, cây cối đâm chồi nảy lộc...."
Em hãy viết đoạn văn ( khoảng 10 câu) nói lên cảm nhận của em về mùa xuân?
Trọng tâm cảnh cần tả trong đoạn là:
- Đặc điểm của mưa xuân: bé nhỏ, mềm mại,...
- Kết quả khi có mưa xuân: Cây cối đâm chồi nảy lộc
VD 1: Cho đoạn thơ sau:
"Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre
Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè
Toả nắng xuống dòng sông lấp loáng"
Dựa vào nội dung đoạn thơ trên, em hãy viết bài văn tả dòng sông quê em.
Trong dạng bài này GV cần cho HS nêu nội dung của đoạn. Đoạn văn, thơ có những cảnh gì để tả trong bài viết của mình.
VD: Trong đoạn thơ :
"Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre
Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè
Toả nắng xuống dòng sông lấp loáng"
Vậy các cảnh cần tả trong bài là con sông nước trong xanh, có hàng tre soi mình trong bóng nước, thời gian tả vào trưa hè, có ánh nắng lấp lánh chiếu xuống dòng sông.
Hoặc: Cho đoạn thơ sau:
"Trên sông Đà
Một đêm trăng chơi vơi
Tôi lắng nghe
Tiếng ba- la- lai -ca
Một cô gái Nga mái tóc màu hạt dẻ
Ngón tay đan trên những sợi dây đồng
Lúc ấy
Cả công trường say ngủ cạnh dòng sông
Những tháp khoan nhô lên trời ngẫm nghĩ
Những xe ủi, xe ben sóng vai nhau nằm nghỉ
Chỉ còn tiếng đàn Ba- la- lai ca
Với một dòng trăng lấp loáng sông Đà."
Dựa vào nội dung đoạn thơ trên, em hãy viết bài văn tả đêm trăng trên sông Đà.
Dạng bài văn: Tả người ( dành cho HSG)
- Tả người đang hoạt động: Tả ca sĩ đang biểu diễn, tả ca sĩ hài, tả người bán hàng,..
Tả ghép 2 người
Tả một nhân vật trong truyện cổ tích do HS tưởng tượng phù hợp với đặc điểm của nhân vật trong truyện.
- Tả một người theo đặc điểm của đoạn văn, đoạn thơ cho trước.......
Trong dạng văn tả người GV cần cho HS tả hoạt động làm nổi bật ngoại hình của người mình tả. Chú ý dùng các từ láy, biện pháp tu từ để tả.
- Tả ca sĩ đang biểu diễn.
VD: Mỹ Tâm bước lên sân khấu với bộ váy màu trắng rất hợp với dáng người thon thả của chị. Chị trang điểm rất khéo. Mái tóc và đôi mắt màu nâu kết hợp cái mũi cao trông chị như một người ngoại quốc đến biểu diễn vậy. Khi tiếng nhạc vang lên, chân chị nhún nhảy theo điệu nhạc. Giọng ca lúc trầm, lúc bổng theo giai điệu của bài hát. Bàn tay búp măng trắng nõn nà của chị lúc đưa sang bên này, lúc đưa sang bên nọ phụ hoạ thật hợp lí. Thỉnh thoảng chị lại nở nụ cười thật tươi để lộ ra hàm răng trắng muốt, đều đặn.......

Dạng bài văn: Tả cảnh
- Tả đêm trăng đẹp.
Tả một cảnh đẹp của quê hương.
Tả cảnh thanh bình trên quê hương em.
- Tả cảnh đẹp một mùa trong năm.
- Tả cây cối trong một mùa theo yêu cầu của đề.....
Dạng văn tả cảnh, GV cần hướng dẫn HS tả theo trình tự không gian và thời gian và làm nổi bật cảnh đặc trưng mà đề yêu cầu.
Dùng các biện pháp tư từ, từ láy để miêu tả cho bài văn sinh động.
Tả không gian kết hợp với tả trình tự thời gian:
Hình dáng trăng
+ trăng bắt đầu lên bầu trời, mặt đất, con người,....

+ Trăng lên đã lên cao Hình dáng trăng, độ sáng...
bầu trời, mặt đất, con người....
Kết hợp tả bằng nhiều giác quan.
Tả đêm trăng đẹp.
Dạng bài: Tả cây cối
1. Tả một loại quả.
2. Tả một loài hoa.
3. Tả một cây non mới trồng.
4. Tả cây thân leo.
5. Tả cây cổ thụ......
Dạng đề 1,2 GV cần hướng dẫn HS đề bài yêu cầu tả một bộ phận của cây chứ không phải tả cả cây.
Trong các đề 3, 4, 5 có thể tả theo trình tự không gian hoặc thời gian nhưng đề 1,2 GV hướng dẫn HS nên kết hợp tả theo trình tự cả không gian và thời gian để đảm bảo nội dung của bài viết.
- Tả ghép gà mẹ dẫn đàn gà con đi ăn.....
- Tả cái trống trường em.....
Dạng bài văn: Tả con vật
Dạng bài văn: Tả đồ vật
- Kể chuyện lồng ghép kỉ niệm.
- Mượn lời nhân vật kể lại chuyện.....
Dạng bài văn: Kể chuyện
- Viết thư lồng ghép văn kể chuyện, văn miêu tả, văn tường thuật,...
Dạng bài văn: Viết thư
Trong dạng văn Kể chuyện, GV cần cho HS dùng câu kể để viết. Chú ý khi mượn lời nhân vật cần thống nhất cách xưng hô.
Trong dạng văn Viết thư, GV cần cho HS trình bày bài văn theo các nội dung của một bức thư nhưng thêm nội dung kể chuyện hay miêu tả hay thuật chuyện,...
Trong tiết trời xuân ấm áp, cây cối đâm chồi nảy lộc. Cây nào cũng mang đầy sức sống. Em hãy viết một bài văn tả một cây mà em thích ở trường em.