Bài 9. Tổng kết về từ vựng (Từ đơn, từ phức,... từ nhiều nghĩa; Từ đồng âm,... trường từ vựng)

10/22/2009
1
Bài 9 - Tiết 44
Tổng kết
từ vựng
10/22/2009
2
là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau.
V.Từ đồng âm
1. Khái niệm:
10/22/2009
3
A .Từ lá trong :
Khi chiếc lá1 xa cành
Lá2 không còn màu xanh
Mà sao em xa anh
Đời vẫn xanh rời rợi
(Hồ ngọc Sơn )
Và trong : Công viên là lá3 phổi của thành phố.

B . Từ “đường” trong
“Đường1 ra trận mùa này đẹp lắm”
( Phạm tiến Duật )


Và trong : Ngọt như đường2
+Trường hợp A là hiện tượng nhiều nghĩa vì:
Lá1,2: là (dt)chỉ bộ phận của cây ,có hình thù màu xanh khác nhau nhưng thường mỏng  Nghĩa gốc
Lá 3 :chỉ từng sự vật có hình mỏng nhẹ
giống hình lá
 Nghĩa chuyển
Có mối liên hệ ngữ nghĩa.
Trường hợp B là trường hợp đồng âm vì :
-Đường1: chỉ con đường
-Đường2: chất kết tinh vị ngọt , thường chế từ mía hoặc củ cải đường .
vỏ ngữ âm giống nhau
nghĩa khác xa nhau
Trong hai trường hợp (a ) và ( b ) sau đây, trường hợp nào là hiện tượng từ nhiều nghĩa? trường hợp nào là hiện tượng từ đồng âm ? vì sao ?
Bài tập :
10/22/2009
4

Khái niệm:
Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau .
- Một từ nhiều nghĩa có thể thuộc vào nhiều nhóm từ đồng nghĩa khác .
VI. Từ đồng nghĩa
- Có hai loại từ đồng nghĩa :
+ Đồng nghĩa hoàn toàn( không phân biệt sắc thái )
+ Đồng nghĩa không hoàn toàn (có sắc thái khác nhau )
10/22/2009
5
Chọn cách hiểu đúng trong những cách hiểu sau:
a .Đồng nghĩa là hiện tượng chỉ có trong một số ngôn ngữ trên thế giới .
b-Đồng nghĩa bao giờ cũng là quan hệ giữa 2 từ
không có quan hệ đồng nghĩa giữa 3 hoặc hơn 3 từ .

c-Các từ đồng nghĩa với nhau bao giờ cũng
có nghĩa hoàn toàn giống nhau .

d-Các từ đồng nghĩa với nhau có thể không thay thế nhau được
trong nhiều trường hợp sử dụng .


10/22/2009
6
Đồng nghĩa là hiện tượng chỉ có trong một số ngôn ngữ trên thế giới .

Đồng nghĩa bao giờ cũng là quan hệ giữa 2 từ không có quan hệ đồng nghĩa giữa 3 hoặc hơn 3 từ .


Các từ đồng nghĩa với nhau bao giờ cũng có nghĩa hoàn toàn giống nhau .



Các từ đồng nghĩa với nhau có thể không thay thế nhau được trong nhiều trường hợp sử dụng .




X


X


X


X


10/22/2009
7
“Anh dắt em vào cõi Bác xưa
Đường xoài hoa trắng nắng đu đưa “
(Tố Hữu)
Câu hỏi:

-Tìm từ đồng nghĩa với từ “cõi” trong câu thơ ?
-Tại sao tác giả lại không dùng những từ đó mà dùng từ “cõi” ?
10/22/2009
8
Trả lời :
- Đồng nghĩa với từ “cõi” trong câu thơ là “chốn”, “nơi”
- Từ “chốn”, “nơi”  là từ chỉ địa điểm  sắc thái trung tính
- Từ “cõi” Là thế giới đầy cảnh đẹp có cuộc sống sung sướng hạnh phúc gợi đến thế giới của tiên cảnh và sự vĩnh hằng , người trong “cõi” phải là bậc thánh nhân. Vì vậy tác giả dùng từ cõi là đã thể hiện được niềm tôn kính rất đỗi thiêng liêng với lãnh tụ.
10/22/2009
9
Bài 3:đọc câu sau:”Khi người ta đã ngoài 70 xuân thì tuổi tác càng cao, sức khoẻ càng thấp”
(Hồ Chí Minh,Di chúc)
Cho biết dựa trên cơ sở nào, từ xuân có thể thay thế cho từ tuổi .Việc thay từ trong câu trên có tác dụng diễn đạt như thế nào?
-đáp án:Xuân là từ chỉ một mùa trong năm, khoảng thời gian tương ứng với một tuổi. Đây là hình thức chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ
-từ xuân thể hiện tinh thần lạc quan của tác giả . Còn tránh lặp với từ tuổi tác

10/22/2009
10
VII . Từ trái nghĩa
1. Khái niệm: là những từ có nghĩa trái ngược nhau
Đọc 2 câu cuối trong bài thơ “ Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh “ của Lí Bạch?
“ Ngẩng đầu nhìn trăng sáng
Cúi đầu nhớ cố hương”
(Lí Bạch)
Phân tích tác dụng của việc sử dụng cặp từ trái nghĩa trong 2 câu thơ trên
- “Ngẩng đầu”: miêu tả tư thế , hướng ra ngoại cảnh

Hoạt động nhiều mặt của chủ thể trữ tình
tình cảm nhớ quê sâu sắc , luôn thường trực trong lòng tác giả .
Ngẩng đầu
Cúi đầu

- “Cúi đầu”: miêu tả tư thế , hướng vào tâm cảnh , diễn tả nội tâm
10/22/2009
11
Bài 2: Xếp các cặp từ trái nghĩa(Tr125)

-
xấu- đẹp, xa- gần, voi – chuột, rộng – hẹp

Ông-bà, xấu- đẹp, xa- gần, voi – chuột, rộng – hẹp
,chó-mèo,giàu -khổ ,thông minh-lười
10/22/2009
12
bài 3 : xếp nhóm những cặp từ trái nghĩa: (Tr125)
Sống-chết, yêu –ghét , chẵn -lẻ, cao -thấp, chiến tranh- hoà –bình,già- trẻ , nông –sâu, giàu- nghèo.


10/22/2009
13
Đáp án:+nhóm sống- chết có: chẵn -lẻ, chiến tranh –hoà bình.hai từ trái nghĩa kiểu này biểu thị hai khái niệm đối lập nhau và loại trừ nhau.
+nhóm già -trẻ có:yêu-ghét ,cao -thấp, nông –sâu,giàu –nghèo. Các từ trái nghĩa kiểu này có thể kết hợp với những từ chỉ mức độ

10/22/2009
14
* Lưu ý:Một từ trái nghĩa có thể thuộc nhiều cặp từ trái nghĩa khác nhau


Tác dụng: Từ trái nghĩa thường được sử dụng trong thể đối,
tạo các hình tượng tương phản, gây ấn tượng mạnh, làm cho
sự diễn đạt thêm sinh động .
10/22/2009
15
VIII . Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ
1.Khái niệm:Nghĩa của một từ có thể rộng hơn hoặc hẹp hơn nghĩa của từ khác.
10/22/2009
16
VIII . Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ

Từ
( xét về đặc điểm cấu tạo )
Từ đơn
Từ phức
Từ ghép
Từ láy
Từ ghép
chính phụ
Từ ghép
đẳng lập
Từ láy âm
Từ láy
bộ phận
Từ láy vần
Từ láy
hoàn toàn
Kết luận:
Nghĩa của từ ngữ có thể rộng hơn ( khái quát hơn) hoặc hẹp hơn ( ít khái quát hơn ) nghĩa của từ ngữ khác.
Một từ ngữ được coi là nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm phạm vi nghĩa của một số từ ngữ khác.
Một từ ngữ được coi là nghĩa hẹp khi phạm vi nghĩa của từ đó được bao hàm trong phạm vi của một số từ ngữ khác.
- Một từ ngữ có nghĩa rộng đối với một từ ngữ này đồng thời cũng có thể có nghĩa hẹp với từ khác.

10/22/2009
17
IX . Trường từ vựng
- Trường từ vựng là tập hợp của những từ có ít nhất một nét chung về nghĩa
Bài tập: Tìm trường từ vựng “ cá ”
Động từ : Bơi, lặn
Danh từ : Vẩy, đuôi, mang
- Một trường từ vựng có thể bao gồm nhiều từ khác biệt nhau về từ loại
Bài tập: Từ “ nóng “ có thể thuộc trường từ vựng nào ?
A. Trường nhiệt độ :Nóng, lạnh
B. Trường tính tình : Hiền , cục, nóng……..
C. Cả A và B
C. Cả A và B
- Do hiện tượng nhiều nghĩa, một từ nhiều nghĩa có thể thuộc nhiều trường từ vựng khác nhau
10/22/2009
18
Bài tập :
Vận dụng kiến thức về trường từ vựng để phân tích sự độc đáo trong cách dùng từ ở đoạn trích sau :

“Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta .Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu”
trả lời :
Hai từ “tắm”, “ bể ” cùng nằm trong một trường từ vựng khiến cho câu văn có hình ảnh sinh động , có sức tố cáo mạnh mẽ hơn.
10/22/2009
19
Bài về nhà:
- Ôn tập lại kiến thức đã học trong 2 tiết ôn tập
- Viết một đoạn văn ngắn có sử dụng trường từ vựng về trường học.
Soạn bài đồng chí:
+ Học thuộc bài thơ
+ Trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa
+ Sưu tầm những tư liệu về nhà thơ Chính Hữu
10/22/2009
20
Chúc các em
một ngày học tốt !
10/22/2009
21