Bài 9. Tổng kết về từ vựng (Từ đơn, từ phức,... từ nhiều nghĩa; Từ đồng âm,... trường từ vựng)

nhiệt liệt Chào mừng các thầy giáo, cô giáo
tới dự tiết tiếng việt lớp 9a
Tiết 43
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
TIẾT 43
TỔNG KẾT VỀ TỪ VỰNG
I. TỪ ĐƠN VÀ TỪ PHỨC:
1. Ôn lại khái niệm về từ đơn, từ phức.
Phân biệt các loại từ phức:
Từ đơn là từ chỉ có một tiếng.
Ví dụ: nhà, cây, ruộng, núi, …
Từ phức là từ gồm hai hoặc nhiều tiếng.
Ví dụ: quần áo, hoa lan, long lanh, lao xao,…
* Từ phức gồm hai loại:
Từ ghép: gồm những từ được tạo ra bằng cách ghép các tiếng có quan hệ với nhau về nghĩa.
Ví dụ: điện nước, xăng dầu, máy khâu, …

Từ láy: gồm những từ phức có quan hệ láy âm giữa các tiếng.
Ví dụ: lạnh lùng, nho nhỏ, luộm thuộm, …
TỪ
TỪ ĐƠN
TỪ PHỨC
TỪ LÁY
TỪ GHÉP
LÁY ÂM
LÁY TOÀN BỘ
CHÍNH PHỤ
ĐẲNG LẬP
LáY VầN
2. Phân biệt từ ghép, từ láy:

* Từ ghép: ngặt nghèo, giam giữ, bó buộc,
tươi tốt, bọt bèo, cỏ cây, đưa đón, nhường
nhịn, rơi rụng, mong muốn.
* Từ láy: nho nhỏ, gật gù, lạnh lùng, xa xôi,
lấp lánh

3. Nghĩa của từ láy so với tiếng gốc:

* Láy giảm nghĩa: trăng trắng, đèm đẹp,
nho nhỏ, lành lạnh, xôm xốp, …
* Láy tăng nghĩa: sát sàn sạt, sạch sành
sanh, nhấp nhô …
II. Thành ngữ:
1. Khái niệm:
- Thành ngữ là tổ hợp từ cố định, biểu thị ý nghĩa hoàn chỉnh.
Ví dụ: tay bồng tay bế, chân lấm tay bùn,
Có thể hiểu nghĩa của thành ngữ thông
qua một số phép tu từ chuyển nghĩa
như ẩn dụ, hoán dụ, so sánh ...

Ví dụ: nồi da nấu thịt; nhất bên trọng,
nhất bên khinh, mẹ tròn con vuông,
ăn cháo đá bát,…
- Nghĩa của thành ngữ bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo ra nó.
- Thành ngữ: là một loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh. Nghi· cña thµnh ng÷ cã thÓ b¾t nguån trùc tiÕp tõ nghÜa ®en cña c¸c tõ t¹o nªn nã nh­ng th­êng th«ng qua mét sè phÐp chuyÓn nghÜa nh­ Èn dô, so s¸nh…
- Tục ngữ: lµ nh÷ng c©u nãi d©n gian ng¾n gän æn ®Þnh, cã nhÞp ®iÖu, h×nh ¶nh thÓ hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm cña nh©n d©n vÒ mäi mÆt tù nhiªn, lao ®éng s¶n xuÊt, x· héi… ®­îc nh©n d©n vËn dông vµo ®êi sèng suy nghÜ vµ lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy.
* PHÂN BIỆT TỤC NGỮ, THÀNH NGỮ:
2.
* Xác định các thành ngữ:
b. đánh trống bỏ dùi: là thành ngữ chỉ sự làm việc dở dang, thiếu tinh thần trách nhiệm.
e. nước mắt cá sấu: là thành ngữ chỉ hành động giả nhân giả nghĩa nhằm đánh lừa người khác
d. được voi đòi tiên: là thành ngữ chỉ sự tham lam, được cái này lại đòi cái khác
c. chó treo mèo đậy: tục ngữ chỉ sự tự bảo vệ
mình tuỳ theo hoàn cảnh
* Tục ngữ:
a. gần mực thì đen, gần đèn thì sáng: biểu
hiện sự quan trọng của hoàn cảnh sống đến
vịêc hình thành nhân cách của mỗi con người.
3. Một số thành ngữ có yếu tố chỉ động vật:
chó cắn áo rách, chó cậy gần nhà, lên voi xuống chó, mèo mù gặp cá rán, mèo khen mèo dài đuôi, trăm voi không được bát nước xáo, đầu voi đuôi chuột, rước voi giày mả tổ, trông gà hoá cuốc, con gà chết vì tiếng gáy…
* Một số thành ngữ có yếu tố chỉ thực vật, sự vật:
bãi bể nương dâu, cây cao bóng cả, cây nhà lá vườn, cưỡi ngựa xem hoa, quít làm cam chịu , rau nào sâu nấy, nhà rách v¸ch nát, nói hành nói tỏi, cành vàng lá ngọc , giậu đổ bìm leo, dây cà ra dây muống , lá rụng về cội, ...
* Chó cắn áo rách
=> đã khốn khổ lại còn gặp thêm tai hoạ
VD: Anh ấy vừa bị mất trộm vừa bị cháy nhà, ®óng lµ c¶nh chã c¾n ¸o r¸ch.
Giải thích ý nghĩa và đặt câu:
Dây cà ra dây muống: Lời nói hoặc bài
viết dài dòng, rườm rà.
VD: Bài văn của bạn Lan viết dây cà ra
dây muống.
4. Sử dụng thành ngữ trong văn chương:
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
(Nguyễn Du)
Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
(Hồ Xuân Hương)
III. NGHĨA CỦA TỪ
1. Nghĩa của từ: là nội dung (sự vật, tính chất,
hoạt động, quan hệ…) mà từ biểu thị
2. Chọn cách hiểu đúng:
a. Nghĩa của từ “mẹ” là “người phụ nữ
có con, nói trong mối quan hệ với con”.
=> hợp lý
b. Nghĩa của mẹ khác với nghĩa của từ bố ở phần nghĩa “người phụ nữ có con”. => Chưa hợp lý
c. Cách hiểu (c) có sự nhầm lẫn giữa nghĩa gốc (a) và nghĩa chuyển (thất bại là bài học kinh nghiệm cho thành công).
d. Cách giải thích này sai vì mẹ và bà có nét nghĩa chung là người phụ nữ.
3. Cách giải thích đúng:
độ lượng: rộng lượng, dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ.
IV. TỪ NHIỀU NGHĨA VÀ HIỆN TƯỢNG CHUYỂN NGHĨA CỦA TỪ:
Từ có thể có một nghĩa : xe đạp, máy nổ, rau muống…
Từ nhiều nghĩa: mũi, miệng, ăn, tay, …
Chuyển nghĩa là hiện tượng thay đổi nghĩa của từ tạo thành từ nhiều nghĩa, trong từ nhiều nghĩa cã:
Nghĩa gốc : lµ nghÜa xuÊt hiÖn tõ ®Çu, lµm c¬ së ®Ó h×nh thµnh c¸c nghÜa kh¸c.
Nghĩa chuyển: lµ nghÜa ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së nghÜa gèc.
Th«ng th­êng trong c©u tõ chØ cã mét nghÜa nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn trong mét sè tr­êng hîp, tõ cã thÓ ®­îc hiÓu ®ång thêi theo c¶ nghÜa gèc lÉn nghÜa chuyÓn.
VD: Mùa xuân (1) là tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân (2)
( Hồ Chí Minh)
Câu thơ:
Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng
Từ “hoa” trong thềm hoa, lệ hoa là nghĩa
chuyển, chỉ xuất hiện tạm thời trong văn cảnh.
TIẾT 43
TỔNG KẾT VỀ TỪ VỰNG
I. Từ đơn và từ phức:
II. Thành ngữ:
III. Nghĩa của từ:
IV. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ:
Hướng dẫn về nhà :
Học thuộc ghi nhớ và xem lại bài tập 2, 3 tr.122, 123; bài tập 4 tr.123.
Chuẩn bị bài mới : Tổng kết từ vựng (tt): từ đồng âm, từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, cấp độ khái quát của từ và trường từ vựng