Bài 9. Tổng kết về từ vựng (Từ đơn, từ phức,... từ nhiều nghĩa; Từ đồng âm,... trường từ vựng)

Ki?m tra b�i cu

1. Mu?n s? d?ng ti?ng Vi?t tru?c h?t c?n trau d?i v?n t? d? l�m gỡ?

2. Làm thế nào để làm tăng vốn từ ?
Trả lời
1. Muốn sử dụng tiếng Việt trước hết cần trau dồi vốn từ. Rèn luyện để nắm được đầy đủ và chính xác nghĩa của từ và cách dùng từ là việc rất quan trọng để trau dồi vốn từ.

2. Rèn luyện để làm tăng thêm những từ chưa biết và làm tăng vốn từ là việc làm thường xuyên để trau dồi vốn.
B

a/ Nh?n an ho�n to�n
b/ Khụng cú con n?i dừi
c/ B? m?t h?n gi?ng nũi
d/ C?t d?t m?i quan h?


A
1/ Tuy?t ch?ng
2/ Tuy?t giao
3/ Tuy?t t?
4/ Tuy?t th?c
Chọn cách giải nghĩa cho các từ sau
1- c, 2- d, 3-b, 4- a
1.Từ đơn - Từ phức:
Tiết 42
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
I.TÌM HIỂU BÀI:

- Từ đơn: Là từ chỉ có một tiếng.
- Từ phức: Là những từ gồm hai tiếng trở lên.
+ Từ ghép : Các tiếng có quan hệ với nhau về nghĩa.
+ Từ láy: Các tiếng có quan hệ với về âm.
a. Ôn lại khái niệm:
TỪ ĐƠN
TỪ PHỨC
TỪ GHÉP
TỪ LÁY
Từ ghép chính phụ
Từ ghép đẳng lập
Từ láy bộ phận
Từ láy toàn bộ
SƠ ĐỒ PHÁT TRIỂN TỪ VỰNG
Từ láy âm
Từ láy vần
TỪ

b.Luyện tập:

Bài tập 2: Xác định đâu là từ ghép, đâu là từ láy?
ngặt nghèo, nho nhỏ, giam giữ, gật gù, bó buộc, tươi tốt, bọt bèo, xa xôi, cỏ cây, đưa đón, nhường nhịn, rơi rụng, mong muốn, lấp lánh .


Bài tập 3: Trong các từ láy sau, từ nào có sự “giảm nghĩa”, từ nào có sự “tăng nghĩa” ? .
trăng trắng, sạch sành sanh , đèm đẹp, sát sàn sạt, nho nhỏ, lành lạnh, nhấp nhô , xôm xốp.
Đáp án bài tập 2
1


Từ ghép
Từ láy
ngặt nghèo, giam giữ, bó buộc, tươi tốt, bọt bèo, cỏ cây, đưa đón, nhường nhịn, rơi rụng, mong muốn
Nho nhỏ, gật gù, lạnh lùng, xa xôi, lấp lánh
Đáp án bài tập 3
Trăng trắng, đèm đẹp
nho nhỏ, lành lạnh, xôm xốp
Sát sàn sạt, sạch sành sanh, nhấp nhô
Láy tăng nghĩa
Láy giảm nghĩa
A. gần mực thì đen, gần đèn thì sáng .
Hoàn cảnh, môi trường xã hội có ảnh hưởng quan trọng đến tính cách, đạo đức con người.
B. đánh trống bỏ dùi
Làm việc không đến nơi đến chốn, bỏ dở, thiếu trách nhiệm.
Tục ngữ
Thành ngữ
2. THÀNH NGỮ:
b. Luyện tập:
Bài tập 2: Giải nghĩa các tổ hợp từ sau và cho biết tổ hợp nào là thành ngữ, tổ hợp nào là tục ngữ?

a, Ôn lại khái niệm:
Thành ngữ là cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.

C. chó treo mèo đậy
Muốn giữ gìn thức ăn với chó thì phải treo lên với mèo thì phải đậy lại.
D. nước mắt cá sấu
Sự thông cảm, thương xót giả dối nhằm đánh lừa người khác.

Tục ngữ
Thành ngữ



Bài tập 3 + 4: Kết hợp
- Tìm 2 thành ngữ có yếu tố chỉ động vật và 2 thành ngữ có yếu tố chỉ thực vật.
- Tìm 2 dẫn chứng về việc sử dụng thành ngữ trong văn chương.
TRÒ CHƠI ĐUỔI HÌNH BẮT CHỮ
Bánh trôi nước.
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.
nghiêng nước nghiêng thành
1
Đường vô xứ Nghệ quanh quanh
Non xanh nước biếc như tranh hoạ đồ.
Đường vào Nghệ An
Đầu voi đuôi chuột.
Dây cà ra dây muống.
Thịt mỡ - mèo
mỡ để miệng mèo

Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.

Một hai nghiêng nước ngiêng thành
Sắc đành đòi một tài đành họa hai

Đường vô xứ Nghệ quanh quanh
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ.

Đầu voi đuôi chuột.

Dây cà ra dây muống.

Mỡ để miệng mèo
3. NGHĨA CỦA TỪ:
a. Ôn lại khái niệm:Nghĩa của từ Là nội dung (sự vật, tính chất, hoạt động, quan hệ...) mà từ biểu thị.
b. Luyện tập:
Bài tập 2:
Chọn cách hiểu đúng trong những cách hiểu sau:
A. Nghĩa của từ mẹ là “ người phụ nữ, có con, nói trong quan hệ với con”
B. Nghĩa của từ mẹ khác với nghĩa của từ bố ở phần nghĩa “ người phụ nữ, có con”
C. Nghĩa của từ mẹ không thay đổi trong hai câu: “Mẹ em rất hiền” và “Thất bại là mẹ của thành công”
D. Nghĩa của từ mẹ không có phần nào chung với nghĩa của từ bà
A. Nghĩa của từ mẹ là “ người phụ nữ, có con, nói trong quan hệ với con”
Bài tập 3:Cách giải thích nào trong hai cách giải thích sau là đúng? Vì sao?
Độ lượng là:
a. đức tính rộng lượng, dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ.
b. rộng lượng, dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ.
* Gợi ý: Cách giải thích (b) là đúng. Cách giải thích (a) vi phạm một nguyên tắc quan trọng phải tuân thủ khi giải thích nghĩa của từ, vì đã dùng một cụm từ có nghĩa thực thể ( đức tính rộng lượng, dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ - cụm danh từ ) để giải thích cho một từ chỉ đặc điểm, tính chất ( độ lượng – tính từ)


4. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ:
a. Ôn lại khái niệm:

Từ nhiều nghĩa là một từ có nhiều nét nghĩa.
VD: đau chân, chân mây, chân bàn
Hiện tượng chuyển nghĩa của từ là:

Hiện tượng nghĩa mới hình thành trên cơ sở nghĩa gốc của từ.
b.Luyện tập: Thảo luận nhóm
Bài tập: Từ hoa (trong thềm hoa, lệ hoa ) trong hai câu thơ sau được dùng theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển? Có thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất hiện từ nhiều nghĩa được không? Vì sao?
Nỗi mình thêm tức nỗi nhà
Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng

( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Gợi ý: Từ hoa trong thềm hoa, lệ hoa được dùng theo nghĩa chuyển.
Tuy nhiên không thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất hiện từ nhiều nghĩa, vì nghĩa chuyển này của từ hoa chỉ là nghĩa chuyển lâm thời, nó chưa làm thay đổi nghĩa của từ, chưa thể đưa vào từ điển.
Bài tập củng cố:
Tìm từ láy, thành ngữ trong các ví dụ sau:
a, ”Quá niên trạc ngoại tứ tuần
Mày râu nhẵn nhụi áo quần bảnh bao.
Trước thầy sau tớ lao xao
Nhà băng đưa mối rước vào lầu trang.”( TK-Nguyễn Du)

b, “ Nhược bằng lòng chim dạ cá, lừa chồng dối con, dưới xin làm mồi cho cá tôm, trên xin làm mồi cho diều quạ,và chịu tiếng người đời phỉ nhổ.” (CNCGNX- Nguyễn Dữ)

c, “ Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca”
(TK-nguyễn- Du)
nhẵn nhụi
bảnh bao
lao xao
lòng chim dạ cá
hồn lạc phách xiêu
II. LUYỆN TẬP: về nhà
Bài tập:Viết đoạn văn khoảng 10 dòng nói về cảm xúc của em khi lũ về trên quê bạn.(Đoạn văn có sử dụng: từ láy, thành ngữ)

* Soạn bài mới với 5 nội dung tiếp theo:
Từ đồng âm
Từ đồng nghĩa
Từ trái nghĩa
Cấp độ khái quát nghĩa của từ ngữ
Trường từ vựng













Bài tập bổ trợ:
Từ bàn trong các ví dụ sau có phải là hiện tượng chuyển nghĩa không?
a, Đây là bàn học cá nhân.
b, Chúng ta đang bàn về vấn đề môi trường.
-> Từ bàn ở đây không phải là hiện tượng chuyển nghĩa. Đây là hiện tượng đồng âm.