Bài 9. Tổng kết về từ vựng (Từ đơn, từ phức,... từ nhiều nghĩa; Từ đồng âm,... trường từ vựng)

Kiểm tra miệng
Trình bày những từ vựng đã được tổng kết ở tiết 39,40, 45?
Tổng kết về từ vựng ở tiết 39,40,45.
Chuyện kể về một anh sinh viên người Hung-ga-ri sang Việt nam làm nghiên cứu sinh môn Tiếng Việt.
Cuối đợt nghiên cứu , trường ĐHQG Hà Nội tổ chức một kì thi gọi là kiểm tra trình độ của từng nghiên cứu sinh . Đề văn ra như sau :
Anh ( Chị ) hãy giải thích câu ca dao:
Gió đưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Thiên Mụ, canh gà Thọ Xương.
Đọc đề xong , anh chàng sinh viên khoái chí lắm vì nghĩ rằng không có gì là khó, nhất là khi anh mang theo cả từ điển. Sau một hồi tra cứu xem ra anh ta đã tường tận nhiều điều:
- “ Gió đưa (được) cành trúc” thì ắt hẳn phải là gió to , ý hẳn là có bão.
- Với từ “ la” anh phân vân giữa hai cách hiểu:
+ “ la” : là sự kết hợp giữa lừa và ngựa.


+ “la” : anh đoán rằng đề đã in sai , phải là “lao” mới đúng. Và anh chọn cách hiểu này.
- “ đà” là thanh tà vẹt để tàu có thể chuyển động trên đó.
- “ Thiên Mụ” : đàn bà trời - ý hẳn là vợ trời.
- “ thọ” : nhiều lần ( lâu)
Và cuối cùng anh ta đã cho ra đời một sản phẩm bất hủ : Trời nổi cơn bão lớn
Lao xuống tà vẹt đường
Vợ trời đánh một tiếng chuông
Canh gà húp vội, hóc xương mấy lần.


THẢO LUẬN NHÓM 5 PHÚT
Nhóm 1 bài tập 1 SGK/158
Nhóm 2 bài tập 2 SGK/158
Nhóm 3 bài tập 3 SGK/158
Nhóm 4 bài tập 4 SGK/159
Bài 1
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
So sánh hai dị bản của câu ca dao :
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon.
Râu tôm nấu với ruột bù
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Cúi đầu xuống rồi ngẩng lên ngay, thường để chào hỏi hay tỏ sự đồng ý.
Gật nhẹ và nhiều lần , biểu thị thái độ đồng tình , tán thưởng.
Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt, Vì sao ?
Gật đầu
Gật gù
Bởi vì : Từ “gật gù” thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt : Tuy món ăn đạm bạc nhưng đôi vợ chồng nghèo vẫn rất ngon miệng vì họ biết chia sẻ những niềm vui đơn sơ trong cuộc sống.
Bài 2
Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong truyện cười sau đây :
Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói : - Đội này chỉ có một chân sút , thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Vợ nghe nói thế liền than thở :
- Rõ khổ ! Có một chân thì còn chơi bóng làm gì cơ chứ !
một chân sút
có một chân
Ý chồng : Cả đội bóng chỉ có một cầu thủ có khả năng ghi bàn.
Vợ hiểu : Cầu thủ chỉ còn một chân.
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
Bài 1
=> Ông nói gà, bà nói vịt
Bài 3
Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lây bàn tay.
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
( Chính Hữu , Đồng chí)
Trong các từ vai ,miệng , chân , tay , đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc , từ nào được dùng theo nghĩa chuyển ? Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức ẩn dụ , nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức hoán dụ ?
miệng
tay
chân
đầu súng
vai áo
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
Bài 2
Bài 1
Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lây bàn tay.

Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
( Chính Hữu , Đồng chí)
Trong các từ vai ,miệng , chân , tay , đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc , từ nào được dùng theo nghĩa chuyển ? Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức ẩn dụ , nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức hoán dụ ?
Phương thức ẩn dụ : đầu
( giống nhau về vị trí của
sự vật hiện tượng)
Phương thức hoán dụ: vai
( Quan hệ giữa đồ dùng
với người sử dụng)
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
+ Các từ dùng theo nghĩa gốc: miệng, chân, tay
+ Các từ dùng theo nghĩa chuyển:
Bài 3
Bài 2
Bài 1
Bài 4
Vận dụng kiến thức đã học về trường từ vựng để phân tích cái hay trong cách dùng từ ở bài thơ sau :
Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh cũng như ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro em biết không?
(Vũ Quần Phương , Áo đỏ )
ngọn lửa đó toả trong con người làm anh say đắm (đến mức có thể cháy thành tro )
=> Điều đó đã giúp cho chàng trai thể hiện tình yêu mãnh liệt dành cho cô gái.
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
Bài 3
Bài 2
Bài 1
- Đỏ, xanh, hồng cùng trường nghĩa màu sắc.
- Lửa, cháy, tro cùng trường nghĩa các sự vật hiện tượng có liên quan đến lửa
Bài 5
Đọc đoạn trích SGK/ 159 và trả lời câu hỏi
Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào ?
A - Đặt từ ngữ mới để gọi riêng sự vật , hiện tượng đó .
B - Dùng từ ngữ đã có sẵn theo một nội dung mới?
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
Bài 4
Bài 3
Bài 2
Bài 1
Trò chơi tiếp sức hai đội A, B
Thời gian 5’
Tìm ví dụ về những sự vật hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng biệt của chúng?
Cà tím
Mực
Cá kìm
Chè móc câu
Dưa bở
Chuột đồng
Gấu chó
Ớt chỉ thiên
Ong ruồi
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
Bài 6
Truyện cười sau đây phê phán điều gì ?
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa . Bà vợ hốt hoảng bảo con : - Mau đi gọi bác sĩ ngay !
Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo :
- Đừng …đừng gọi bác sĩ , gọi cho bố đốc tờ !
(Theo Truyện cười dân gian)
Bác sĩ – Đốc tờ : đồng nghĩa
=> Phê phán thói sính dùng từ nước ngoài của một số người.
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
Bài 5
Bài 4
Bài 3
Bài 2
Bài 1
Bài tập tổng kết:
[…] Cái chai không đầu
Mà sao có cổ
Bảo rằng ngọn gió
Thì gốc ở đâu

Răng của chiếc cào
Làm sao nhai được
Mũi thuyền rẽ nước
Thì ngửi cái gì

Cái ấm không nghe
Sao tai lại mọc
Ở trong chiếc bút
Lại có ruột gà
Con tép con tôm
Nằm trong múi bưởi
Ngọn đèn học tối
Thì nở ra hoa

Có mắt đâu mà
Quả na biết mở
Chân bàn chân tủ
Chẳng bước bao giờ

[…] Chẳng phải đùa đâu
Toàn là chuyện thật.

( Quang Huy )
- Phân tích sự thú vị trong các tên gọi được nói đến? - Nghĩa các tên gọi trên được chuyển nghĩa theo phương thức nào? - Chỉ ra các phép tu từ có trong bài thơ?
Các tên gọi : Cổ chai, ngọn gió, răng cào, mũi thuyền, ruột bút, tai ấm, tép bưởi , hoa đèn, mắt na, chân bàn, chân tủ
. => Phương thức ẩn dụ.
Tác giả dựa vào hiện tượng nhiều nghĩa của từ và dùng các từ cùng trường nghĩa : cổ - đầu, ngọn – gốc, răng – nhai, mũi – ngửi , tai – nghe, tép – tôm, hoa – nở, mắt – mở, chân – bước.
Tiết 57
Tiếng ViệT :
TỔNG KẾT TỪ VỰNG
( Luyện tập tổng hợp)
Hướng dẫn học tập
* Đối với bài học ở tiết này:
+Tập viết đoạn văn có sử dụng một trong số các phép tu từ : so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nhân hóa, nói quá, nói giảm nói tránh, điệp ngữ, chơi chữ.
* Đối với bài học ở tiết tiếp theo:
ÔN TẬP TIẾNG VIỆT – ôn lại các kiến thức về:
+ Các phương châm hội thoại
+ Xưng hô trong hội thoại
+ Lời dẫn trực tiếp và lời dân gián tiếp