Bài 9. Nói quá

TIẾT 37:
NÓI QUÁ
4. Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.
KIỂM TRA BÀI CŨ
Xác định các biện pháp tu từ trong mỗi trường hợp sau!
1. Áo chàm đưa buổi phân ly

Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
2. Chú bé vùng dậy vươn vai một cái bỗng biến thành một tráng sĩ

mình cao hơn trượng, oai phong, lẫm liệt.
3. Tiếng suối trong như tiếng hát xa

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Áo chàm
mình cao hơn trượng
. như
. lồng
. lồng
. mặt trời trong lăng
(Hoán dụ)
(So sánh)
(So sánh, điệp ngữ, nhân hoá)
(Ẩn dụ, Điệp ngữ)
Ví dụ:
a/ Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng.
Ngày tháng mười chưa cười đã tối.
(Tục ngữ)
b/ Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày.
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần.
(Ca dao)
c/ Con đường mòn chạy thẳng đến tận chân trời.

Đêm tháng năm rất ngắn
Ngày tháng mười rất ngắn
Cách nói phóng đại
Mồ hôi đổ rất nhiều
Cách nói bình thường
Con đường rất dài
Lần lượt nối các ví dụ ở cột A với mỗi hình thức phóng đại ở cột B sao cho phù hợp.
SO SÁNH HAI CÁCH NÓI
a/ Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng.
Ngày tháng mười chưa cười đã tối.

b/ Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày.
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần

c/ Con đường mòn chạy thẳng đến tận chân trời
- Mồ hôi đổ rất nhiều
- Đêm tháng năm rất ngắn
- Ngày tháng mười rất ngắn
-> Cách nói phóng đại hay hơn vì cách nói phóng đại sinh động hơn, gây ấn tượng hơn.
CÁCH NÓI PHÓNG ĐẠI
CÁCH NÓI BÌNH THƯỜNG
- Con đường rất dài
Nói quá ( còn có tên là phóng đại, khoa trương, thậm xưng, ngoa ngữ, cường điệu) là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.
٭Ghi nhớ:
BÀI TẬP NHANH
? Nối A và B cho phù hợp ?
A
B
1.-Rán sành ra mỡ, vắt cổ chày ra nước.
2.-Cười vỡ bụng.
3.- Bác ơi tim Bác mênh mông thế
Ôm cả non sông mọi kiếp người.
b.Thơ ca trữ tình
a. Lời nói hằng ngày
c.Thơ ca châm biếm, trong đó có ca dao, tục ngữ, thành ngữ.
Nói quá được dùng nhiều trong thơ văn châm biếm trong đó có ca dao,
tục ngữ, thành ngữ, thơ ca trữ tình và trong lời nói hằng ngày.
Tình huống 1:
Nam đỏ mặt quay sang nói với mẹ:
” Mẹ nói như xiếc ấy”
Tình huống 2:
Trong giờ sinh hoạt, bạn Sơn đứng lên có ý kiến: “ Một số bạn lớp mình, ăn như rồng cuốn, uống như rồng leo nhưng khi làm thì như mèo mửa”.

? Theo em, bạn Nam và bạn Sơn vận dụng cách nói quá vào trong giao tiếp như vậy có được không? Tại sao ?
Bài tập tình huống
1. Để nhận ra biện pháp nói quá cần đối chiếu nội dung lời nói với thực tế. Phải nắm được cái ý nghĩa hàm ẩn của lời nói (tức là hiểu theo nghĩa bóng chứ không hiểu theo nghĩa đen).
Lưu ý:
2. Nói quá thường được sử dụng trong lời nói hằng ngày, trong các văn bản chính luận, văn bản văn chương mà ít được sử dụng trong các văn bản hành chính, văn bản khoa học.
3. Cần thận trọng khi sử dụng biện pháp nói quá, đặc biệt là khi giao tiếp với người trên, người lớn tuổi.
CON RẮN VUÔNG
Anh chàng nọ tính khoác lác đã quen. Bữa kia đi chơi về bảo vợ:
- Này mình ạ! Hôm nay tôi đi vào rừng trông thấy một con rắn, chao ôi, to đến là to, dài đến là dài. Bề ngang thì chắc chắn là bốn mươi thước rồi, còn bề dài thì dễ đến hơn trăm thước.
Vợ không tin, nhưng cũng định trêu chồng một mẻ:
- Tôi nghe người ta nói có rắn dài đã nhiều. Nhưng làm gì có giống rắn dài như anh nói thế. Tôi nhất định không tin.
Chồng làm như thật:
- Thật quả có rắn như thế. Dài hơn một trăm thước thì chẳng đến, nhưng tám mươi thì nhất định.
Vợ bĩu môi: - Cũng chẳng đến!
Chồng cương quyết: - Tôi chắc chắn là nó dài sáu mươi thước chứ không ngoa.
Vợ vẫn khăng khăng: - Vẫn không dài đến nước ấy đâu!
Chồng rút lui một lần nữa: - Lần này tôi nói thật nhé. Con rắn dài đến bốn mươi thước, không kém một phân.
Vợ bò lăn ra cười: - Con rắn anh thấy, bề ngang đã chắc chắn là bốn mươi thước, bề dài cũng lại đến bốn mươi thước không kém một phân thì chẳng hoá ra là con rắn vuông à?
Theo: Truyện cười dân gian
đình
THẢO LUẬN
? Nói quá và nói khoác giống và khác nhau chỗ nào?
* Giống:Đều phóng đại quy mô, tính chất, mức độ của sự việc, hiện tượng được miêu tả.
* Khác:
* Nói quá nhằm mục đích nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm, giúp người đọc ( người nghe) hiểu rõ sự thật hơn.
→ tác động tích cực.
* Nói khoác làm cho người đọc( người nghe) tin vào điều không có thực, tạo ra sự khôi hài hoặc chế nhạo.
→ tác động tiêu cực
II. Luyện tập
Bài tập 1: Tìm biện pháp nói quá và giải thích ý nghĩa của chúng trong các câu sau:
a) Bàn tay ta làm nên tất cả.
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
( Hoàng Trung Thông, Bài ca vỡ đất)


b) Anh cứ yên tâm, vết thương chỉ sướt da thôi. Từ sáng đến giờ em có thể đi lên đến tận trời được.
( Nguyễn Minh Châu, Mảnh trăng cuối rừng))

c) […] Cái cụ bá thét ra lửa ấy lại xử nhũn mời hằn vào nhà xơi nước.
(Nam Cao, Chí Phèo)
=> Nhấn mạnh sức lao động của con người nó có thể biến những cái không giá trị thành cái có giá trị.
=>Vết thương chẳng có nghĩa lí gì, không phải bận tâm.
=>KÎ cã uy quyền, hống hách hay quát nạt mọi ng­êi.
Bài tập 2: Điền các thành ngữ sau đây vào chỗ trống /..../ để tạo thành biện pháp tu từ nói quá: bầm gan tím ruột, chó ăn đá gà ăn sỏi, nở từng khúc ruột, ruột để ngoài da, vắt chân lên cổ.
- Vắt chân lên cổ:
thể hiện sự căm thù cao độ.
- Nở từng khúc ruột:
- Ruột để ngoài da:
- Bầm gan tím ruột:
- Chó ăn đá, gà ăn sỏi:
đất đai cằn cỗi không có gì ăn để sống.
rất vui sướng, phấn khởi.
sự hời hợt, không cố chấp
bỏ chạy với sự sợ hãi, khiếp sợ ...
Ở nơi ............................... thế này, cỏ không mọc nổi
nữa là trồng rau trồng cà.
b. Nhìn thấy tội ác của giặc ai ai cũng .........................
c. Cô Nam tính tình xởi lởi,.........................
d. Lời khen của cô giáo làm cho nó ...........................
e. Bọn giặc hoảng hồn ..........................mà chạy.
chó ăn đá gà ăn sỏi
bầm gan tím ruột
ruột để ngoài da
nở từng khúc ruột
vắt chân lên cổ
Bài tập 3: Đặt câu với các thành ngữ sau đây: nghiêng nước nghiêng thành, dời non lấp biển, lấp biển vá trời, mình đồng da sắt, nghĩ nát óc.
Thúy Kiều trong tác phẩm cùng tên của Nguyễn Du là người phụ nữ đẹp nghiêng nước nghiêng thành.
Khi có sức mạnh của sự đoàn kết thì chúng ta có thể dời non lấp biển.
Nếu anh em trong nhà mà biết yêu thương, giúp đỡ nhau thì dù lấp biển vá trời cũng có thể làm xong.
Những chiến sĩ mình đồng da sắt đang xông pha ngoài chiến trận.
Mình nghĩ nát óc mà vẫn chưa giải được bài toán này.
Nghiêng nước nghiêng thành:

Dời non lấp biển, Lấp biển vá trời:
Mình đồng da sắt:

Nghĩ nát óc:
vẻ đẹp của người phụ nữ làm khuynh đảo đất nước
Với ý chí, nghị lực, con người có thể làm nên những điều kì diệu, phi thường.
Chỉ những người khỏe mạnh có thể xông pha, chịu đựng được mọi thử thách.
Rất khó, đến mức nghĩ mãi cũng không ra
ĐEN NHƯ CỘT NHÀ CHÁY
1
ĂN NHƯ MÈO
2
GẦY NHƯ QUE CỦI
3
CHẬM NHƯ RÙA
4
Bài tập 5: Viết một đoạn văn hoặc làm một bài thơ có sử dụng biện pháp nói quá.
Gợi ý: Dựa vào những câu văn sau để phát triển ý thành đoạn văn
1/ Chúng tôi rất thân nhau, tôi vẫn hay đùa rằng bạn ấy cao như cây chuối hột.
2/ Ngày bạn lên đường theo gia đình đi xa tôi chỉ biết chúc bạn bình yên mà nước mắt rơi như mưa.
3/ Sau này, dù có phải đi lên đến tận trời, tôi cũng sẽ nhất định tìm gặp lại bạn.
Bài tập nâng cao:
Đọc những câu thơ sau và phân tích giá trị phép tu từ nói quá đã được sử dụng.
“Gươm mài đá, đá núi cũng mòn
Voi uống nước, nước sông phải cạn
Đánh một trận, sạch không kình ngạc
Đánh hai trận, tan tác chim muông.”
(“Bình Ngô đại cáo”- Nguyễn Trãi)
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC:
I.- BÀI VỪA HỌC:
Hiểu được phép tu từ nói quá.
Nắm được tác dụng của biện pháp tu từ nói quá.
Sưu tầm thơ văn, thành ngữ, tục ngữ, ca dao có sử dụng biện pháp nói quá.
Làm bài tập về nhà.
II.- BÀI SẮP HỌC:

1. Lập bảng thống kê các văn bản đã học trong phần truyện kí Việt Nam theo mẫu trong sách giáo khoa.
2. Phân biệt điểm giống nhau và khác nhau trong ba văn bản: Trong lòng mẹ, Tức nước vỡ bờ, Lão Hạc.
3. Trong các văn bản trên em thích nhân vật nào, đoạn văn nào? Tại sao?

HƯỚNG DẪN TỰ HỌC: