Bài 9. Cấu tạo và tính chất của cơ

? Trình bày cấu tạo của xương dài? Nêu tính chất của xương?
Kiểm tra bài cũ
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
? Nhận xét số lượng, hình dạng của cơ trên cơ thể người?
- Cơ thể người có khoảng 600 cơ tạo thành hệ cơ.
- Cơ có nhiều hình dạng khác nhau tuỳ theo vị trí bám và chức năng của chúng. Chúng có thể là hình tấm, hình lông chim, hình nhiều đầu, nhiều thân, nhưng điển hình nhất là bắp cơ hình thoi dài.
? Mô cơ gồm mấy loại?
Gồm ba loại: Mô cơ vân, cơ trơn và cơ tim.
? Cơ vân có chủ yếu ở đâu?
- Có chủ yếu trong bắp cơ, là loại cơ có chủ yếu trong cơ thể.
- Cơ bám vào xương làm xương cử động. Do vậy còn gọi là cơ vân hay cơ xương.
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
? Em có nhận xét gì về cấu tạo của bắp cơ?
- Bắp cơ gồm nhiều bó cơ, mỗi bó cơ gồm nhiều sợi cơ (tế bào cơ), bọc trong màng liên kết.
- Hai đầu bắp cơ có gân bám vào các xương qua khớp, phần giữa phình to là bụng cơ.
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
- Bắp cơ gồm nhiều bó cơ, mỗi bó cơ gồm nhiều sợi cơ (tế bào cơ), bọc trong màng liên kết.
- Hai đầu bắp cơ có gân bám vào các xương qua khớp, phần giữa phình to là bụng cơ.
? Em hãy nêu cấu tạo của sợi cơ (Tế bào cơ)?
- Sợi cơ (tế bào cơ) là một tế bào dài khoảng 10- 12cm, có màng, tế bào chất và nhiều nhân.
- Trong tế bào chất có nhiều tơ cơ xếp xen kẽ với nhau.
- Tơ cơ gồm hai loại:
+ Tơ cơ dày: Có mấu sinh chất.
+ Tơ cơ mảnh: Trơn.
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
- Bắp cơ gồm nhiều bó cơ, mỗi bó cơ gồm nhiều sợi cơ (tế bào cơ), bọc trong màng liên kết.
- Hai đầu bắp cơ có gân bám vào các xương qua khớp, phần giữa phình to là bụng cơ.
- Tế bào cơ được cấu tạo từ các tơ cơ gồm: Các tơ cơ mảnh và tơ cơ dày xếp xen kẽ nhau. Tơ cơ mảnh thì trơn, tơ cơ dày có mấu sinh chất.
- Tơ cơ gồm đĩa sáng xen kẽ với đĩa tối kết thành vân ngang, trong đó:
+ Đĩa tối là tập hợp của tơ cơ dày.
+ Đĩa sáng là tập hợp của các tơ cơ mảnh, không có tơ cơ dày bao quanh.
- Các tơ cơ mảnh xuyên vào đầu đĩa tối, do đó đĩa tối có hai đầu sẫm hơn, còn ở giữa do không có các tơ cơ mảnh nên hơi sáng hơn.
- Ở đĩa sáng gồm các tơ cơ mảnh. Các tơ cơ mảnh này được xắp xếp như các cạnh của tổ ong, đồng thời nối kết ở phần đầu như sự xắp xếp của các cạnh đáy tổ ong, tạo tấm Z. Cho nên tấm Z sẫm hơn và chia đĩa sáng thành 2 nửa.
- Giới hạn từ tấm Z này đến tấm Z kia là một đơn vị cấu trúc (tiết cơ).
? Vậy một đơn vị cấu trúc của tế bào cơ bao gồm những yếu tố nào?
Gồm đĩa tối ở giữa và hai nửa đĩa sáng ở hai đầu.
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
- Bắp cơ gồm nhiều bó cơ, mỗi bó cơ gồm nhiều sợi cơ (tế bào cơ), bọc trong màng liên kết.
- Hai đầu bắp cơ có gân bám vào các xương qua khớp, phần giữa phình to là bụng cơ.
- Tế bào cơ được cấu tạo từ các tơ cơ gồm: Các tơ cơ mảnh và tơ cơ dày xếp xen kẽ nhau. Tơ cơ mảnh thì trơn, tơ cơ dày có mấu sinh chất.
- Phần tơ cơ giữa hai tấm Z là đơn vị cấu trúc của tế bào cơ (tiết cơ).
II - Tính chất của cơ.
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
* Dụng cụ thí nghiệm: Máy ghi công của cơ
* Cách làm:
- Ếch đã phá tuỷ, ghim ngửa trên ván mổ.
- Rạch một đường dọc cơ đùi ếch làm lộ rõ dây thần kinh đùi.
- Lột bỏ da cẳng chân ếch, tách cơ cẳng chân ếch
- Buộc một dây vào gân cơ cẳng chân ếch, đầu kia buộc vào cần ghi (có đối trọng).
- Trên cần ghi có gắn bút chạm vào cuộn giấy
* Tiến hành:
- Khi có một kích thích dòng điện 6 vôn vào dây thần kinh đùi ếch đi tới cẳng chân ếch. Cơ co, sau đó dãn làm cần ghi kéo lên rồi hạ xuống.
- Đầu cần ghi gắn bút vẽ lên giấy một đồ thị ghi nhịp co cơ.
Như vậy: Qua thí nghiệm ta thấy.
- Sự co dãn của cơ chỉ xảy ra khi có kích thích và người ta có thể ghi nhịp co cơ thông qua đồ thị co cơ.
- Khi cơ nhận một kích thích đơn độc, cơ đáp ứng lại bằng một lần co.
- Thời gian diễn ra một nhịp co cơ đối với cơ ếch là 0.1 giây, với cơ người là 0.05 giây.
- Nhịp co cơ gồm:
+ Pha tiềm tàng (pha trơ): 0,01S
+ Pha co cơ (pha co): 0.04 S, cơ co ngắn lại và sinh công.
+ Pha dãn chung (pha dãn): 0.05S, cơ dãn.
- Cơ co liên tục, chỉ dãn khi ngừng kích thích (gọi là sự co cơ rung)
? Từ thí nghiệm trên, em hãy cho biết tính chất cơ bản của cơ là gì?
II - Tính chất của cơ.
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
- Tính chất cơ bản của cơ là co và dãn.
? Căn cứ vào cấu tạo của bắp cơ và tế bào cơ, cho biết sự co cơ xảy ra trong bắp cơ như thế nào?
Khi co cơ, tơ cơ mảnh xuyên sâu vào vùng phân bố của tế bào cơ dày làm cho tế bào cơ ngắn lại, bắp cơ ngắn lại và phình to ra làm xương chuyển động → Gây ra sự chuyển động của một phần hay toàn bộ cơ thể.
II - Tính chất của cơ.
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
- Khi tơ cơ mảnh xuyên sâu vào vùng phân bố của tơ cơ dày làm cho tế bào cơ ngắn lại, đó là sự co cơ.
- Tính chất cơ bản của cơ là co và dãn.
- Ngồi trên ghế đẩu, chân buông thõng.
- Dùng búa nhỏ (búa cao su) gõ nhẹ vào gân dưới xương bánh chè.
? Sau khi làm thí nghiệm có hiện tượng gì xảy ra?
Chân tự động đá hất về phía trước.
? Giải thích cơ chế của phản xạ đầu gối?
Khi kích thích vào gân cơ đùi làm phát sinh xung thần kinh theo dây hướng tâm về tuỷ sống rồi truyền sang dây thần kinh li tâm đến cơ đùi, làm cơ tiếp nhận và phản ứng bằng cách co gây hiện tượng chân tự động đá hất về phía trước.
? Từ phản xạ đầu gối và cơ chế của nó, em hãy cho biết sự co cơ xảy ra trong cơ thể như thế nào?
Khi cơ quan thụ cảm bị kích thích phát sinh luồng xung thần kinh tới não hoặc tuỷ theo dây thần kinh hướng tâm rồi truyền xung thần kinh theo dây li tâm tới cơ quan phản ứng làm co cơ gây cử động của xương và gây ra sự vận động của một bộ phận hoặc của toàn bộ cơ thể.
? Gập cẳng tay vào sát với cánh tay, em thấy bắp cơ ở trước cánh tay thay đổi như thế nào?
Bắp cơ ngắn lại và phình to ra.
Có sự thay đổi đó là do.
- Khi gập cẳng tay vào sát cánh tay, cơ quan thụ cảm nhận được kích thích phát xung thần kinh theo dây thần kinh hướng tâm về não hoặc tuỷ sống rồi truyền xung thần kinh theo dây thần kinh li tâm tới cơ làm cơ co.
- Khi cơ co, các tơ cơ mảnh xuyên vào vùng phân bố của tơ cơ dày làm cho đĩa sáng ngắn lại và đĩa tối dày lên làm bắp cơ ngắn lại phình to ra.
II - Tính chất của cơ.
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
III - Ý nghĩa của hoạt động co cơ.
? Hãy cho biết trạng thái của cơ hai đầu và cơ ba đầu?
Cơ hai đầu co, cơ ba đầu duỗi.
? Tại sao trạng thái của cơ hai đầu và cơ ba đầu trong cùng một hoạt động lại không giống nhau?
- Khi cơ hai đầu co: Nâng cẳng tay về phía trước.
- Cơ ba đầu co thì duỗi cẳng tay ra.
=> Sự sắp xếp các cơ trên cơ thể luôn tạo ra các cặp đối kháng, cơ này co thì kéo xương về một phía, cơ kia kéo về phía ngược lại. Nhờ đó, khi cơ co, làm xương cử động dẫn tới sự vận động của cơ thể.
? Khi đi hoặc đứng, hãy tìm hiểu xem có lúc nào cả cơ gấp và cơ duỗi cẳng chân cùng co?
Khi đứng hoặc đi, cả cơ gấp và duỗi cẳng chân cùng co nhưng không co đến mức tối đa. Nhờ cả hai cơ đối kháng cùng co tạo ra thế cân bằng giữ cho hệ thống xương chân thẳng để trọng tâm cơ thể rơi vào chân đế giúp con người có dáng đứng thẳng.
? Có khi nào cả cơ gấp và cơ duỗi một bộ phận cơ thể cùng co tối đa hoặc cùng duỗi tối đa?
- Không khi nào cả cơ gấp và cơ duỗi của một bộ phận cơ thể cùng co hoặc cùng duỗi tối đa.
- Khi cơ gấp và cơ duỗi của một bộ phận cơ thể cùng duỗi tối đa chỉ xảy ra khi các cơ này mất khả năng tiếp nhận kích thích. Do đó, mất trương lực cơ (trường hợp người bị liệt).
? Sự co cơ có tác dụng gì?
- Nhờ co cơ làm xương cử động dẫn tới sự vận động của cơ thể.
II - Tính chất của cơ.
Bài 9: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA CƠ
I - Cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ
III - Ý nghĩa của hoạt động co cơ.
- Cơ thường bám vào hai đầu xương qua khớp, nên khi cơ co làm xương cử động dẫn tới sự vận động của cơ thể.
? Sự co cơ xảy ra trong trường hợp nào?
- Cơ co khi có kích thích của môi trường và chịu ảnh hưởng của hệ thần kinh.
? Đặc điểm cấu tạo nào của cơ phù hợp với chức năng co cơ?
- Tế bào cơ gồm nhiều đơn vị cấu trúc tiếp liền nhau nên tế bào cơ dài.
- Mỗi đơn vị cấu trúc gồm có các tơ cơ dày và tơ cơ mảnh bố trí xen kẽ để khi tơ cơ mảnh xuyên sâu vào vùng phân bố của tơ cơ dày sẽ làm cơ ngắn lại và to ra tạo nên sự co cơ.
? Khi các em đi hoặc đứng, hãy để ý tìm hiểu xem có lúc nào cả cơ gấp và cơ duỗi cẳng chân cùng co? Giải thích hiện tượng đó?
- Khi đứng cả cơ gấp và cơ duỗi cảng chân cùng co, nhưng không co tối đa.
- Cả hai cơ đối kháng đều co tạo ra thế cân bằng giữ cho hệ thống xương chân thẳng để trọng tâm cơ thể rơi vào chân đế.
? Có khi nào cả cơ gấp và cơ duỗi của một bộ phận cơ thể cùng co tối đa hoặc cùng duỗi tối đa? Vì sao?
- Không khi nào cả cơ gấp và duỗi của một bộ phận cơ thể cùng duỗi tối đa.
- Co gấp và cơ duỗi của một bộ phận cơ thể cùng duỗi tối đa khi các cơ này mất khả năng tiếp nhận kích thích do đó mất trương lực cơ (Trường hợp người bị liệt).
Hướng dẫn học
- Học bài và trả lời câu hỏi sgk trang 33.
- Làm bài tập 3 trang 33 sách giáo khoa.
- Đọc trước và chuẩn bị bài mới: hoạt động của cơ.