Bài 8. Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự

Kiều ở lầu Ngưng Bích

Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân,
Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung.
Bốn bề bát ngát xa trông,
Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia.
Bẽ bàng mây sớm đèn khuya
Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng.
Tưởng người dưới nguyệt chén đồng
Tin sương luống những rày trông mai chờ
Bên trời góc bể bơ vơ
Tấm son gột rửa bao giờ cho phai
Xót người tựa cửa hôm mai
Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ
Sân Lai cách mấy nắng mưa
Có khi gốc tử đã vừa người ôm
Buồn trông cửa bể chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ rầu rầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.
(Trích Truyện Kiều – Nguyễn Du)

- Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân,
Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung.
Bốn bề bát ngát xa trông,
Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia.

- Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ rầu rầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.

Miêu tả cảnh sắc thiên nhiên:
Mênh mông hoang vắng, rợn ngợp không một bóng người
Tả cảnh cửa bể chiều hôm:
Không gian, màu sắc, âm thanh của cảnh vật
Tưởng người dưới nguyệt chén đồng
Tin sương luống những rày trông mai chờ
Bên trời góc bể bơ vơ,
Tấm son gột rửa bao giờ cho phai.
Xót người tựa cửa hôm mai,
Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ?
Sân Lai cách mấy nắng mưa,
Có khi gốc tử đã vừa người ôm.
.

Buồn trông cửa bể chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ rầu rầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.
Gợi tâm trang xót xa về cuộc đời cô đơn, lẻ loi, lưu lạc.
Gợi tâm trang lo âu cho thân phận mỏng manh, nhỏ nhoi, trôi dạt trên đường đời vô định
Gợi tâm trạng chua xót buồn tủi về cuộc đời héo hon tàn úa
Gợi tâm trạng lo âu, khiếp sợ, hãi hùng, sóng gió cuộc đời sẽ vùi dập cuốn trôi nàng vào bể khổ trầm luân
- Miêu tả nội tâm Thúy Kiều bằng cách tái hiện những suy nghĩ, cảm xúc của nhân vật qua ngôn ngữ độc thoại nội tâm.
- Miêu tả nội tâm Thúy Kiều thông qua cảnh vật
* Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự là tái hiện những ý nghĩ, cảm xúc và diễn biến tâm trạng của nhân vật. Cũng có khi tác giả miêu tả nội tâm của nhân vật thông qua cảnh vật. Đó là biện pháp quan trọng để xây dựng nhân vật, làm cho nhân vật sinh động.
Ví dụ 2: Đọc đoạn văn sau và nhận xét cách miêu tả nội tâm nhân vật của tác giả.
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít.
(Nam Cao, Lão Hạc)
- Miêu tả nội tâm Thúy Kiều bằng cách tái hiện những suy nghĩ, cảm xúc của nhân vật qua ngôn ngữ độc thoại nội tâm.
Miêu tả nội tâm Thúy Kiều thông qua miêu tả cảnh vật.
Miêu tả nội tâm nhân vật lão Hạc thông qua miêu tả ngoại hình (cử chỉ, nét mặt)
 Miêu tả nội tâm trực tiếp
 Miêu tả nội tâm gián tiếp
Miêu tả những chuyển biến đột ngột trên nét mặt, miêu tả cử chỉ, hành động của lão Hạc.
Tâm trạng đau khổ, ân hận day dứt tột cùng của lão Hạc khi phải bán đi con chó vàng.
* Người ta có thể miêu tả nội tâm trực tiếp bằng cách diễn tả những ý nghĩ, cảm xúc, tình cảm của nhân vật; cũng có thể miêu tả nội tâm gián tiếp bằng cách miêu tả cảnh vật, nét mặt, cử chỉ, trang phục.. của nhân vật.
Miêu tả nội tâm có vai trò tác dụng rất to lớn trong việc khắc họa đặc điểm, tính cách nhân vật.
Ví dụ: Qua tâm trạng nhớ thương cha mẹ và người yêu của Thúy Kiều, ta thấy Thúy Kiều là một người yêu thủy chung, là người con hiếu thảo, người có tấm lòng vị tha.

* Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự là tái hiện những ý nghĩ, cảm xúc và diễn biến tâm trạng của nhân vật. Đó là biện pháp quan trọng để xây dựng nhân vật, làm cho nhân vật sinh động.
* Người ta có thể miêu tả nội tâm trực tiếp bằng cách diễn tả những ý nghĩ, cảm xúc, tình cảm của nhân vật; cũng có thể miêu tả nội tâm gián tiếp bằng cách miêu tả cảnh vật, nét mặt, cử chỉ, trang phục.. của nhân vật.
Ghi nhớ:
Bài tập 1: Thuật lại đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều, trang 97-98 bằng văn xuôi, chú ý miêu tả nội tâm của nàng Kiều.

Gợi ý:
- Tìm những câu thơ miêu tả chân dung bên ngoài của Mã Giám Sinh và đoạn miêu tả nội tâm của Kiều.
- Xác định ngôi kể: Ngôi số 1 ( Kiều) hoặc ngôi số 3( người chứng kiến)
- Xác định nhân vật chính: Mã Giám Sinh Miêu tả vẻ bên ngoài
Kiều Miêu tả nội tâm
- Xác định sự việc: Tiến trình Mã Giám Sinh đến mua Kiều như thế nào?
Bài tập 1: Hãy đóng vai nàng Kiều viết đoạn văn kể lại việc báo ân báo oán, trong đó bộc lộ trực tiếp tâm trạng của Kiều lúc gặp Hoạn Thư.
Gợi ý:
- Xác định ngôi kể: 1 (Kiều)
- Nội dung: Báo ân báo oán
- Trình tự:
+ Kiều mở toà án xét xử
+ Cho mời Thúc Sinh vào (tả hình ảnh Thúc Sinh)
+ Kiều nói với Thúc Sinh như thế nào => Cho người đem bạc và gấm vóc tặng
+ Nói với Thúc Sinh về Hoạn Thư như thế nào?
+ Kiều cho mời Hoạn Thư đến và chào như thế nào? (Tâm trạng Kiều khi nhìn thấy Hoạn Thư)
+ Kiều nói với Hoạn Thư những gì?
+ Hoạn Thư tìm lời bào chữa ra sao?
+ Tâm trạng , suy nghĩ và quyết định của Kiều sau khi nghe những lời bào chữa của Hoạn Thư?
Bài tập 3: Ghi lại tâm trạng của em sau khi để xảy ra một chuyện có lỗi đối với bạn.
*Gợi ý :
- Kể lại việc không hay mà mình gây ra cho bạn là việc gì ?
- Sự việc ấy diễn ra như thế nào ?
- Chú ý miêu tả tâm trạng sau khi gây ra việc không hay đó ?
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
Học thuộc ghi nhớ
Hoàn thành bài tập
Chuẩn bị bài: Luyện tập và rèn kĩ năng cảm thụ văn học ( Văn bản: Lục Vân Tiên Gặp nạn)