Bài 8. Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga

Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
(Trích tác phẩm "Truyện Lục Vân Tiên"- Nguyễn Đình Chiểu)
I, Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm
Tác giả Nguyễn Đình Chiểu là một nhân cách
lớn. Nhắc đến ông là người ta nghĩ đến một
con người có:
Nghị lực sống và cống hiến cho đời
Lòng yêu nước và tinh thần bất khuất chống
giặc ngoại xâm
(1822-1888)
Em biết gì về vị trí, giá trị, đặc điểm thể loại, kết cấu của tác phẩm ?
Hãy kể lại tóm tắt nội dung chính của tác phẩm? Em có suy nghĩ gì về tuyến nhân vật thiện trong tác phẩm?
Kết cấu của tác phẩm theo kiểu truyền
thống của loại truyện phương Đông,
nghĩa là theo từng chương hồi, xoay
quanh diễn biến và cuộc đời các nhân
vật chính:
Chuyện nàng sau hãy còn lâu
Chuyện chàng xin nối thứ đầu chép ra..
. Đoạn này đến thứ Nguyệt Nga.
Truyện được viết ra nhằm mục đích trực tiếp là
truyền dạy đạo lí làm người:
Hỡi ai lẳng lặng mà nghe
Dữ răn việc trước lành dè thân sau
Trai thời trung hiếu làm đầu
Gái thời tiết hạnh làm câu sửa mình


Truyện Lục Vân Tiên cũng như các truyện truyền thống
trong văn học Việt Nam thường có kết cấu ước lệ, gần
như đã trở thành khuôn mẫu. Người tốt thường gặp gian
truân, trắc trở trên đường đời, bị kẻ xấu hãm hại, lừa lọc
nhưng họ vẫn được phù trợ, cưu mang (khi thì nhờ con
người, khi thì nhờ các thế lực thần linh) để rồi cuối cùng
đều nạn khỏi tai qua, được đền trả xứng đáng, kẻ xấu
phải bị trừng trị. Đối với kiểu văn chương tuyên truyền
đạo đức, kiểu kết cấu đó vừa phản ánh chân thực cuộc
đời vốn đầy rẫy bất công, vô lí, vừa nói lên khát vọng
ngàn đời của nhân dân ta: chính nghĩa
thắng gian tà.
Đạo lí của tác phẩm có thể thâu tóm ở mấy điểm:
Xem trọng tình nghĩa giữa con người với con
người trong xã hội: tình cha con, mẹ con, nghĩa
vợ chồng, tình bè bạn, tình yêu thương cưu mang
những người gặp cơn hoạn nạn.
Đề cao tinh thần nghĩa hiệp, sẵn sàng cứu khốn
phò nguy (Vân Tiên đánh cướp, Hớn Minh "bẻ
giò" cậu công tử con quan).
Thể hiện khát vọng của nhân dân hướng tới lẽ
công bằng và những điều tốt đẹp trong cuộc đời.
ở thời đại đó, chế độ phong kiến khủng hoảng nghiêm
trọng, kỉ cương trật tự xã hội lỏng lẻo, đạo đức suy vi,
một tác phẩm như thế đã đáp ứng nguyện vọng của nhân
dân. Tác phẩm vì lẽ đó đã được nhân dân Nam Bộ tiếp nhận
nồng nhiệt hơn bất kì một tác phẩm nghệ thuật nào.


Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu là một tác
phẩm có sức sống mạnh mẽ và lâu bền trong lòng nhân
dân, đặc biệt là nhân dân Nam Bộ. Ngay từ năm 1864, tức
là chỉ 50 năm sau ngày tác phẩm ra đời, một người Pháp
đã dịch tác phẩm này ra tiếng Pháp, mà điều thôi thúc
ông ta chính là hiện tượng đặc biệt "ở Nam Kì Lục Tỉnh,
có lẽ không một người chài lưới hay người lái đò nào lại
không ngâm nga vài ba câu (Lục Vân Tiên) trong khi đưa
đẩy mái chèo". Ông xem tác phẩm này như là một trong
những sản phẩm hiếm có của trí tuệ con người có cái ưu
điểm lớn là diễn tả được trung thực những tình
cảm của cả một dân tộc.
II, Tìm hiểu văn bản đoạn trích
Trước đoạn trích
Vân Tiên trên đường về
nhà thăm mẹ đã chứng
kiến cảnh nhân dân khốn
khổ "Đều đem nhau chạy
vào rừng, lên non". Mọi
người khuyên chàng hãy
tránh xa bọn cướp Phong
Lai hung hãn.
Vân Tiên nổi trận lôi đình
Hỏi thăm: lũ nó còn đình nơi nao?
Tôi xin ra sức anh hào
Cứu người cho khỏi lao đao buổi nầy
Dân rằng: lũ nó còn đây,
Qua xem tướng bậu thơ ngây đã đành
E khi họa hổ bất thành
Khi không mình lại xô mình xuống hang.
1. Hình ảnh Lục Vân Tiên

Hình ảnh Lục Vân Tiên được khắc họa qua một môtip quen thuộc
của truyện Nôm truyền thống: một chàng trai tài giỏi cứu một cô
gái thoát khỏi tình huống hiểm nghèo, rồi từ ân nghĩa đến tình
yêu. như Thạch Sanh đánh đại bàng, cứu công chúa Quỳnh
Nga (Truyện Thạch Sanh). Môtip kết cấu đó thường biểu hiện
niềm mong ước của tác giả và cũng là của nhân dân. Trong thời
buổi nhiễu nhương hỗn loạn này, người ta trông mong ở những
người tài đức, dám ra tay cứu nạn giúp đời.

Lục Vân Tiên là một nhân vật lí tưởng của tác phẩm (thể
hiện lí tưởng thẩm mĩ của tác giả về con người trong cuộc
sống đương thời.). Đây là một chàng trai vừa rởi trường
học bước vào đời, lòng đầy hăm hở, muốn lập công danh,
cũng mong thi thố tài năng cứu người, giúp đời. Gặp tình
huống "bất bằng" này là một thử thách đầu tiên, cũng là
m ột cơ hội hành động dành cho chàng.
Hình ảnh Lục Vân Tiên được thể hiện qua hai tình huống
hành động bộc lộ tư cách con người:

Hành động đánh cướp trước hết bộc lộ tính cách
anh hùng, tấm lòng vị nghĩa của Vân Tiên.
Vân Tiên chỉ có một mình, hai tay không trong khi bọn cướp
đông người, gươm giáo đủ đầy, thanh thế lẫy lừng. Vậy mà
Vân Tiên không hề sợ ,"bẻ cây làm gậy" xông vaò đánh cướp.
Vẻ đẹp của Vân Tiên trong trận đánh được miêu tả thật đẹp
Theo kiểu người anh hùng Triệu Tử Long trong "Tam Quốc":
Vân Tiên tả đột hữu xông
Khác nào Triệu Tử phá vòng Đương Dang.
Hành động của Vân Tiên chứng tỏ cái đức của con người "vị
nghĩa vong thân", cái tài của bậc anh hùng và sức mạnh bênh
Vực kẻ yếu, chiến thắng những thế lực bạo tàn.




Thái độ cư xử với Kiều Nguyệt Nga sau khi đánh cướp bộc lộ tư
cách con người Lục Vân Tiên: chính trực, hào hiệp, trọng nghĩa
khinh tài, cũng rất từ tâm, nhân hậu.
Vì Sao Vân Tiên lại từ chối Nguyệt Nga lạy tạ, không cho ra khỏi kiệu?
Nguyệt Nga đã muốn trả ơn cho Lục Vân Tiên bằng cách nào? Vì sao Lục Vân Tiên từ chối?
Khoan khoan ngồi đó chớ ra
Nàng là phận gái lại là phận trai
Câu thơ có phần câu nệ của lễ giáo phong kiến
(nam nữ thụ thụ bất thân) nhưng chủ yếu là đức
tính khiêm nhường của Vân Tiên - từ chối cái lạy
cảm tạ của Nguyệt Nga vì "làm ơn há dễ trông
người trả ơn". Đối với Vân Tiên, làm việc nghĩa
là một bổn phận, một lẽ tự nhiên. Con người
trọng nghĩa khinh tài ấy không coi đó là công
trạng. Đó là cách cư xử mang tinh thần nghĩa
hiệp của các bậc anh hùng hảo hán.
Hình ảnh Lục Vân Tiên là một hình ảnh đẹp, hình ảnh lí tưởng mà Nguyễn Đình Chiểu gửi gắm niềm tin và ước vọng của mình.
2. Hình ảnh Kiều Nguyệt Nga
Qua cách xưng hô, nói chuyện, người đọc nhận thấy
Nguyệt Nga là một cô gái khuê các, thùy mị, nết na,
có học thức.
xưng hô "quân tử", "tiện thiếp" đầy khiêm nhường
cách nói năng mực thước, đầy cảm kích đối với Lục
Vân Tiên. Nàng rất tỏ ra áy náy, băn khoăn tìm cách
trả ơn ân nhân, dù rằng có đền đáp đến mấy cũng
chưa đủ "Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi". Bởi
thế, cuối cùng nàng đã tự nguyện gắn bó cuộc đời
với chàng trai khảng khái, hào hiệp đó, và đã dám liều
mình để giữ trọn ân tình thuỷ chung với chàng.
3. Nghệ thuật đoạn trích


Đoạn trích ngắn nhưng đã thể hiện thành công hình ảnh
của hai nhân vật chính với những nét đẹp trong hành
động và tính cách. Tác giả ít chú ý khắc họa chân dung
ngoại hình, càng ít đi sâu vào diễn biến nội tâm mà chủ
yếu đặt nhân vật trong những mối quan hệ xã hội, những
tình huống, những xung đột của đời sống rồi bằng hành
động, cử chỉ, lời nói của mình, nhân vật tự bộc tính cách
và chiếm lĩnh tình cảm yêu ghét của người đọc, người
nghe. Ngôn ngữ thơ mộc mạc, bình dị, đậm màu sắc Nam
Bộ. Đặc biệt rất đa dạng, phù hợp với diễn biến tình tiết:
khi thì nhanh, đầy phẫn nộ, khi thì mềm
mỏng, xúc động, chân thành.