Bài 8. Lập dàn ý cho bài văn tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm

Chào mừng quý thầy cô
về dự giờ thăm lớp!
Kiểm tra bài cũ
?
Câu 2: Xác định hành động nói của các câu sau:
(1) Hôm nay là bài học Ph�p van cuối cùng của các con.
(2) Thầy mong các con hết sức chú ý.
(Buổi học cuối cùng)
Tiết 32 (Tập làm văn)
LẬP DÀN Ý CHO BÀI VĂN TỰ SỰ KẾT HỢP VỚI MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM
Bài học
Dàn ý của bài văn tự sự
a. Tìm hiểu dàn ý của bài văn tự sự

Tìm hiểu bài
MĨN QU� SINH NH?T
Nh�n k? ni?m ng�y sinh nh?t nam nay c?a tơi, b?n b� d?n choi vui v? qu�. Su?t c? bu?i s�ng, nh� tơi t?p n?p k? ra, ngu?i v�o, ti?ng cu?i nĩi ríu ra ríu tít khơng ng?t. Hai chi?c bình c?m d?y hoa. Hoa h?ng b?c, ha h?ng nhung, hoa c?m chu?ng, hoa m?t tr?i, l?i cĩ nh?ng bơng hoa c? nh? xíu m�u tím nh?t m� tơi r?t thíc n?a. C�c b?n tơi ng?i ch?t c?n nh�, bao nhi�u gh? mu?n th�m c?a cơ Ba nh� b�n v?n khơng d?, cĩ ch? hai b?n ph?i ng?i chung m?t gh?, ch?t ch?i nhung m� vui. Nhi?u b?n cịn mang c? qu� d?n t?ng tơi n?a. Tơi nh?n du?c nhi?u th? qu�: n�o c?p tĩc, n�o s?, n�o khan m�i soa,.bao nhi�u th? b�y la li?t tr�n b�n.
Vui thì vui th?t, nhung tơi v?n c? b?n ch?n khơng y�n. Khơng hi?u sao c�i Trinh, d?a b?n th�n nh?t c?a tơi, giị n�y v?n chua d?n. Ch?ng l? nĩ l?i qu�n ng�y vui c?a tơi? Khơng, con b� v?n chu d�o l?m co m�! B?n b� d� b?t d?u ra v? l�c d�c, tơi cung b?n ch?n. Tơi khơng tr�ch Trinh n?a m� b?t d?u lo. Hay l�. Trinh d� g?p tai n?n gì gi?a du?ng chang?
Tìm hiểu bài

Tôi đang đăm chiêu nghĩ ngợi, chợt cái Thanh reo lên:
       - Kia rồi! Chị Trinh kia rồi!
       Tôi quay phát ra cửa, nhìn thấy Trinh đang tươi cười đi vào sân. Tôi chạy ào ra, xô đổ cả ghế. Thấy Trinh bình thường, tự nhiên tôi lại thấy tủi thân và giận Trinh, tôi trách:
       - Sao bây giờ mới đến? Tưởng quên người ta rồi? Ghét?
       Trinh cười lỏn lẻn, đầu hơi nghiêng trông thật hiền lành. Nhìn nét cười ấy, không thể nào mà giận cho được. Tôi phát vào lưng Trinh một phát rõ đau, rồi hỏi:
       - Xe đâu không dắt vào, lại để ngoài cổng à?
       Trinh vẫn cười không ra tiếng, lắc lắc đầu hất lọn tóc nặng ra sau, nói nhỏ như có lỗi:
       - Xe sáng nay anh Toàn đi sớm.
       - Thế đi bộ xuống đây à?
       Trinh không trả lời, chỉ mỉm cười gật đầu.
       Tôi giận mình quá, thế mà cứ trách Trinh mãi.

Đi bộ thảo nào bây giờ mới đến. Nhà Trinh mãi trên Quảng Bá, xuống đây cũng phải năm, sáu cây số, chứ có gần gặn gì.
       Tôi kéo Trinh vào ngồi giữa bạn bè. Trinh mở chiếc lẵng mây nhỏ thận trọng lấy ra mấy bông hồng vàng. Tất cả đều sửng sốt reo lên – cái Thanh vội cầm cái cốc chạy đi múc nước. Mấy bạn khác cũng xúm lại trầm trồ nhìn ngắm. Trinh lại khẽ nâng lên một cành ổi. Còn nguyên cả lá và lúc lỉu đế năm, sáu quả tròn to, lắng bóng. Lại những tiếng xuýt xoa bàn tán. Trinh cười quay sang tôi:
       - Trang còn nhớ chùm ổi này không? Không à ? Quả của cây ổi găng góc ao đấy thôi!
       Tôi “à” lên một tiếng, mi mắt bỗng nọng nóng và sống mũi cay xộc. Tôi nhớ ra rồi. Lâu lắm, từ mấy tháng trước, lúc ổi đang ra hoa, tôi có lên nhà Trinh chơi. Trinh dẫn tôi vào vườn, đến góc bờ ao, Trinh nói nhỏ về bí mật:
       -Trang! Trang! Lại đây tớ cho xem cái này, hay lắm!
       Trinh lom khom, luồn qua những cành ổi la đà gần sát mặt đất, rẽ lối cho tôi luồn theo. Đến gốc ao, Trinh vít một cành ổi xa nhất, thích thú chỉ cho tôi xem một chùm hoa trắng muốt. Trinh thì thào:


-Cậu xem có thích không? Cả một chùm mọc sát nhau nhé! Cây ổi này là giống ổi găng, ngon nhất vườn đấy. Quả to, cùi dày, ăn dòn và thơm chẳng kém gì lê. Tớ phát hiện ra chùm hoa này, tuyệt không? Một, hai , ba,.. sáu, bảy, tám,.. phải hơn chục hoa là ít. Mà lại nở chụm vào một đầu cành mới thích chứ.
       Thấy tôi chăm chú nhìn cành hoa ổi. Trinh nói tiếp:
       -Tớ đang có một “âm mưu” này. Trang ạ - rất thú vị nhé!
       Tôi gặng hỏi mãi. Trinh cũng không chịu nói, Trinh bảo chưa muốn nói bây giờ vì muốn dành cho tôi một sự bất ngờ. Và bây giờ thì chùm ổi đã chín vàng trên hai bàn tay tôi. Nâng chùm ổi trên tay, giọng nói run run:
       -Cái “âm mưu” Trinh nói dạo ấy là chuyện này phải không?
       Trinh vẫn lặng lẽ cười, chỉ gật đầu không nói.
       Cảm ơn Trinh quá. Mòn quà ngày sinh Trinh mang đến cho mình mới quý giá làm sao! Nó không phải món quà mua vội vàng trên vỉa hè, trong cửa hiệu, chỉ cốt bỏ tiền ra là mua đựơc; mà nó là cả một tấm lòng trân trọng của Trinh; Trinh đã ấp ủ, nanag niu, hằng nghĩ đến suốt bao ngày nay. Trinh đã săn sắc chùm ổi ấy, để mắt đến nó, từ khi nó mới chỉ là những chiếc nụ nhỏ xíu, rồi nở hoa, rồi kết quả. Trinh đã mong ngày mong đêm, tìm mọi cách giữ cho chùm hoa ấy lại nguyên vẹn để hôm nay có được chùm quả vàng tươi thơm mát này
       Trần Hoài Dưong (Lược trích Những ngôi sao trong mưa)
-Ph?n 1: T? d�
TIẾT 32:
LẬP DÀN Ý CHO BÀI VĂN TỰ SỰ KẾT HỢP VỚI MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM
Bài học
Dàn ý của bài văn tự sự
a. Tìm hiểu dàn ý của bài văn tự sự

* BỐ CỤC: 3 phần:
Qua ví dụ trên, em hiểu vai xã hội là gì?
- Vai trên: người cô.
- Vai dưới: bé Hồng
? Quan hệ thân tộc trên dưới
I. Vai xã hội trong hội thoại:

Ví dụ: Đoạn trích văn bản " Trong lòng mẹ"
hội thọai
* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
Ví dụ 2
Trong cuộc hội thoại, quan hệ giữa quan tể tướng và nữ hoàng là gì? Quan hệ đó được xác định theo căn cứ nào?
Quan hệ trên dưới
( theo địa vị trong xã hội)
Ví dụ: Đoạn trích văn bản " Trong lòng mẹ"
- Vai trên: người cô.
- Vai dưới: bé Hồng
? Quan hệ thân tộc trên dưới
hội thọai
I. Vai xã hội trong hội thoại:

* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
Quan hệ xã hội
Quan hệ trên dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)
Đọc và chỉ ra sự khác nhau trong quan hệ giữa hai người vợ với chồng ở hai cuộc hội thoại sau:
[.] Chị Dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm:
Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột. [.]
(Tắt đèn)
[.]Đồ ngu! Đòi một cái máng lợn thật à? Một cái máng thì thấm vào đâu! Đi tìm lại con cá và đòi một cái nhà rộng [.]
(Ông lão đánh cá và con cá vàng)
Ví dụ 4:
Ví dụ: Đoạn trích văn bản " Trong lòng mẹ"
- Vai trên: người cô.
- Vai dưới: bé Hồng
? Quan hệ thân tộc trên dưới
hội thọai
I. Vai xã hội trong hội thoại:

* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
Quan hệ xã hội
Quan hệ trên dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)
Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
Câu hỏi thảo luận
Trong giao tiếp, có phải mỗi người tham gia hội thoại chỉ có một vai xã hội không? Xét bản thân em trong gia đình em thuộc những vai nào ?
Trong lớp học em thuộc vai nào ?
Trả lời :
Trong gia đình :
Vai dưới : đối với ông bà cha mẹ, anh chị.
Vai trên : đối với em út nh?.
Trong lớp học :
Vai dưới : đối với thầy cô
Ngang hàng : đối với bạn bè
Vì sao chúng ta cần chú ý đến vai xã hội trong cuộc thoại?
Ở ví dụ 1, trong cách xử sự của người cô có gì đáng chê trách?
Ví dụ 1:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tội, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng ... ... thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nge. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ..hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Em có nhận xét gì về� cách xử sự của bé Hồng
Ví dụ 1:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tội, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng ... ... thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nge. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ..hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Bài tập : Xác định vai và nhận xét về lời thoại của các nhân vật tham gia trong cuộc thoại sau :
* Vào giờ ra chơi, thấy Lam ăn quà vặt và vứt bao ni lông ngay trước cửa lớp, Loan lên tiếng :
Này Lam, sao cậu vứt rác bừa bãi thế ?
Lam liền đáp lại :
Kệ tui, tui có vứt chỗ bà đâu ?
Vừa lúc đó, Hoa - lớp trưởng bước vào - thấy vậy liền lên tiếng :
Cậu phải nhặt lên ngay nếu không tớ báo với cô giáo thì cậu phải trực nhật cả tuần đấy!
Lam đành miễn cưỡng đáp lại :
- Ừ thì để tui nhặt, mấy bà làm gì ghê quá!
Trả lời :
Xác định vai :
Lam, Loan, Hoa : ngang hàng nhau
Lời thoại của Lam thiếu thiện chí, xưng hô không phù hợp (bà -tui)
* Khi tham gia hội thoại cần chú ý lựa chọn lời nói cho phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp :
- Lời nói chẳng mất tiền mua
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.
- Học ăn, học nói, học gói, học mở.
Ghi nhớ:
. Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội:
+ Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội.
+ Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
. Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
Ví dụ: Đoạn trích văn bản " Trong lòng mẹ"
- Vai trên: người cô.
- Vai dưới: bé Hồng
? Quan hệ thân tộc trên dưới
hội thọai
I. Bài học :
1. Vai xã hội trong hội thoại:

* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
Quan hệ xã hội
Quan hệ trên dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)
Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
Ghi nhớ
(SGK / 94)
II. Luyện tập:
Bài 1:
Bài 1:
Hãy tìm những chi tiết trong bài Hịch Tướng Sĩ thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với những binh sĩ dưới quyền.
- Phê phán nghiêm khắc hành động hưởng lạc, thái độ bàng quan trước vận mệnh đất nước.
* Ví dụ: "Nay các ngươi.biết căm"
- Chân tình chỉ bảo những việc làm sai.
- Chỉ ra những việc đúng nên làm.
* Ví dụ : "Nếu các ngươi.nghịch thù"
Bài 2:
Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi:
-��Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phảng này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào. thế là sung sướng.
-� Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.
���� Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:
-�Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xướng đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.
-���Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.
(Nam Cao, Lão Hạc)
Bài 2:
a.���� Dựa vào đoạn trích và những điều em biết về truyện Lão Hạc, hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên.
b.���� Tìm những chi tiết trong lời thoại của nhân vật và lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ông giáo đối với lão Hạc.
c.���� Những chi tiết nào trong lời thoại của lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối vơí ông giáo? Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc?
a - Địa vị: ông giáo vai trên, lão Hạc vai dưới
- Tuổi tác: lão Hạc vai trên, ông giáo vai dưới.

b. Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc:
- Thái độ kính trọng : Gọi lão Hạc là "cụ", xưng hô gộp: "ông con mình".
- Thái độ thân tình : Xưng tôi, nắm lấy vai gầy của lão, mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai.
c. Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối với ông giáo:
- Thái độ quý trọng :Gọi là "ông giáo", dùng từ "dạy" thay cho từ "nói".
- Thái độ thân tình : Xưng hô gộp "chúng mình", cách nói chuyện xuề xoà.
*Chi tiết thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc:
- Lão Hạc cười đưa đà, cười gượng, "nói đùa thế...khi khác".

Đọc mẩu chuyện sau:
Một sớm, thằng Hùng, mới "nhập cư" vào xóm tôi, dắt chiếc xe đạp gần hết hơi ra tiệm sửa xe của bác Hai. Nó hất hàm với bác Hai:
- Bơm cho cái bánh trước. Nhanh lên nhé, trễ giờ học rồi.
Bác hai nhìn thằng Hùng rồi nói:
- Tiệm của bác hổng có bơm thuê.
- Vậy mượn cái bơm, tôi bơm lấy vậy.
- Bơm của bác bị hư, cháu chịu khó dắt đến tiệm khác vậy.
Vừa lúc ấy, cái Hoa nhà ở cuối ngõ cũng dắt xe đạp chạy vào tíu tít chào hỏi:
- Cháu chào bác Hai ạ! Bác ơi, cháu mượn cái bơm nhé. Chiều nay cháu đi học về, bác coi dùm cháu nghe, hổng biết sao nó cứ xì hơi hoài.
Được rồi. Nào để bác bơm cho. Cháu là con gái, biết bơm không mà bơm!
- Cháu cảm ơn bác nhiều.
(Theo Thành Long)

Hãy nhận xét về cách nói năng của hai bạn Hùng và Hoa.

Trước hết phải xác định rõ vai xã hội giữa bác Hai và hai bạn nhỏ (quan hệ trên - dưới). Với vai xã hội như vậy, cách nói của Hoa phù hợp, còn cách nói của Hùng tỏ ra hổn láo, nói trống không.
Dặn dò:
*Học bài
*Làm bài tập : 3 trang 95
*Soạn bài:
"Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận"