Bài 6. Thuật ngữ

Người thực hiện : Nguyễn Thông Dĩnh


Người thực hiện : Nguyễn Thông Dĩnh


Tiết 29 : THUẬT NGỮ
I.THUẬT NGỮ LÀ GÌ ?
1.So sánh hai cách giải thích sau đây về nghĩa của từ nước và muối
a. Cách thứ nhất
- Nước là chất lỏng không màu, không mùi ,có ở sông, hồ biển . . .
- Muối là tinh thể trắng,vị mặn, thường tách từ nước biển , dùng để ăn .
b.Cách thứ hai
-Nước là hợp chất của các nguyên tố hi -đrô và ôxi có công thức H2O
- Muối là hợp chất mà phân tử gồm có một hay nhiều nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều gốc a xit

Caùch giaûi thích thöù nhaát chæ döøng laïi ñaëc tính beân ngoaøi cuûa söï vaät ( daïng loûng hay raén , maøu saéc, muøi vò nhö theá naøo ? Coù ôû ñaâu hay töø ñaâu maø coù ) Ñoù laø caùch giaûi thích hình thaønh treân cô sôû kinh nghieäm, coù tính chaát caûm tính .
Caùch giaûi thích thöù hai : theå hieän ñaëc tính beân trong söï vaät ( ñöôïc caáu taïo töø nhöõng yeáu toá naøo? Quan heä giöõa nhöõng yeáu toá ñoù nhö theá naøo ? Nhöõng ñaëc tính cuûa cuûa muoái vaø nöôùc khoâng theå nhaän bieát qua kinh nghieäm vaø caûm tính ñöôïc maø phaûi qua nghieân cöùu baèng lí thuyeát vaø phöông phaùp khoa hoïc qua vieäc taùc ñoäng vaøo söï vaät ñeå söï vaät boäc loä ñöôïc nhöõng ñaëc tính cuûa noù .Do ñoù khoâng coù kieán thöùc chuyeân moân veà lónh vöïc hoùa hoïc thì ngöôøi tieáp thu khoâng theå hieåu theo caùch giaûi thích naøy .
@Vaäy caùch giaûi thích thöù nhaát laø caùch giaûi thích nghóa töø ngöõ thoâng thöôøng .Caùch giaûi thích thöù hai laø caùch giaûi thích thuaät ngöõ .
2. Đọc những định nghĩa sau và cho biết em đã học các định nghĩa này ở bộ môn nào ? Và những từ ngữ được in đậm chủ yếu dùng trong văn bản nào ?
Thạch nhũ : là sản phẩm hình thành trong các hang động do sự nhỏ giọt của dung dịch đá vôi hòa tan trong nước có chứa a xit các bon nic .
? ( Bộ môn địa lí)
Ba-zơ : là hợp chất mà phân tử gồm có một nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều nhóm hy- đrô -xit.
?(Bộ môn hóa học).
A�n dụ : là gọi tên sự vật hiện tượng này bằng tên sự vật hiện tượng khác có nét tương đồng với nó.
? (Bộ môn Ngữ văn ).
Phân số thập phân : là phân số mà mẫu là lũy thừa của 10 .
?(Bộ môn Toán học) .
Qua tìm hieåu baøi taäp 1, 2 em haõy cho bieát theá naøo laø Thuaät ngöõ .
@Ghi nhôù( SGK/88) :
 Thuaät ngöõ laø nhöõng töø bieåu thò khaùi nieäm khoa hoïc, coâng ngheä thöôøng ñöôïc duøng trong caùc vaên baûn khoa hoïc, coâng ngheä

Em haõy cho moät soá ví duï veà thuaät ngöõ maø em bieát ?
Ví duï : Vi sinh , huyeát hoïc ,chaån ñoaùn laâm saøng.
( y hoïc)
Ví duï : internet, chat, email . . .( Tin hoïc )
Ví duï:Saøn giao dòch, phaùt leänh, coå phieáu, (Thò tröôøng chöùng khoaùn)

Thaûo luaän :
Coù yù kieán cho raèng Thuaät ngöõ chæ ñöôïc söû duïng trong vaên baûn khoa hoïc ,coâng ngheä , em coù ñoàng yù vôùi yù kieán ñoù khoâng ?YÙ kieán em theá naøo ?
Ý kiến trên là đúng nhưng chưa đầy dủ , cần lưu ý thuật ngữ đôi khi cũng được dùng trong các văn bản khác.Ví dụ một bản tin , một phóng sự hay một bài bình luận nào đó trên báo chí cũng có thể sử dụng thuật ngữ khi đề cập đến những khái niệm có liên quan .
Ví dụ: ( Tin tr�n b�o Lao D?ng )
-Cháu như thế nào rồi ?
-Họ phẩu thuật con tôi rồi đưa ra phòng hậu phẩu anh à .Chắc cháu cũng qua khỏi .

II.Ñaëc ñieåm thuaät ngöõ
1.Thöû tìm xem nhöõng thuaät ngöõ ñaõ xeùt ôû treân nhö :
Thaïch nhuõ : laø saûn phaåm hình thaønh trong caùc hang ñoäng do söï nhoû gioït cuûa dung dòch ñaù voâi hoøa tan trong nöôùc coù chöùa a xit caùc bon nic .
 ( Boä moân ñòa lí)
Ba-zô : laø hôïp chaát maø phaân töû goàm coù moät nguyeân töû kim loaïi lieân keát vôùi moät hay nhieàu nhoùm hy- ñroâ –xit.
(Boä moân hoùa hoïc).
Aån duï : laø goïi teân söï vaät hieän töôïng naøy baèng teân söï vaät hieän töôïng khaùc coù neùt töông ñoàng vôùi noù.
 (Boä moân Ngöõ vaên ).
Phaân soá thaäp phaân : laø phaân soá maø maãu laø luõy thöøa cuûa 10 .
(Boä moân Toaùn hoïc) .
Coøn coù nghóa naøo khaùc hôn ?
@Vậy em rút ra điểm gì về đặc điểm thứ nhất của thuật ngữ ?
?về nguyên tắc, trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ nhất định mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm và ngược lại, mỗi khái niệm chỉ biểu thị bằng một thuật ngữ .
2.Xét 2 ví dụ sau cho biết từ muối nào có sắc thái biểu cảm :
a.Muối là hợp chất có thể hòa tan trong nước.
b. Tay nâng chén muối đĩa gừng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau .
?(b) Từ muối là một từ thông thường mang tính biểu cảm, gừng cay muối mặn chỉ tình cảm sâu đậm của con ngưòi .
@ Qua xét ví dụ 2 em hãy rút ra đặc điểm thứ hai của thuật ngữ ?
Thuật ngữ không có tính biểu cảm
Ghi nhớ 2/ 89


LUYỆN TẬP
Bài tập 1:
.. là tác dụng của lực đẩy, kéo vật này lên vật khác.
.. là làm hủy hoại dần dần lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân, gió,băng hà, nước chảy, . . .
. . .. là hiện tượng sinh ra chất mới .

.. . . . là tập hợp những từ có ít nhất một nét chung về nghĩa .
Lực
Xâm thực
Hiện tượng hóa học
(Vật lí)
(Địa lí)
(Hóa học )
Trường từ vựng
(Ngữ Văn) )
....là nơi có dấu vết cư trú và sinh sống của người xưa.

là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy.

......là lượng nước chảy qua mặt cắt ngang lòng sông ở một điểm nào đó trong một giây đồng hồ.Đơn vị đo :

..... là lực hút của Trái Đất .

.... Là sức ép của khí quyển lên bề mặt Trái Đất

... là những chất do một nguyên chất hóa học cấu tạo nên

. . . .. Là thị tộc theo dòng họ người cha, trong đó nam có quyền hơn nữ .


. . . .. là đường thẳng vuông góc với một đoạn thẳng tại điểm giữa của đoạn ấy .
m3/s
Di chỉ
Bộ môn Sử học
Thụ phấn
Bộ môn Sinh học
Lưu lượng
Bộ môn Địa lí
Trọng lực
Bộ môn Vật lí
Khí áp
Bộ môn Địa lí
Đơn chất
Bộ môn Hóa học
thị tộc phụ hệ
Bộ môn sử học
Đường trung trực
Bộ môn Toán học
Bài tập 2:Đọc đoạn trích sau :
Nếu được làm hạt giống để mùa sau
Nếu lịch sử chọn ta làm điểm tựa
Vui gì hơn làm ngưòi lính đi đầu
Trong đêm tối tim ta làm ngọn lửa !
Trong đoạn trích này điểm tựa được dùng như thuật ngữ vật lí hay không ? Ở đây có ý nghĩa gì ?
@Điểm tựa (:là điểm cố định của một đòn bẫy, thông qua đó lực tác động được truyền tới lực cản)? thuật ngữ vật lí
-Trong trường hợp này nó không được dùng như một thuật ngữ , nó chỉ nơi làm chỗ dựa chính.
Baøi taäp 3 :
- Tröôøng hôïp a: (Nöôùc töï nhieân ôû soâng, hoà, ao, bieån . . . )laø moät hoãn hôïp , töø hoãn hôïp ñöôïc duøng nhö moät thuaät ngöõ coøn trong tröôøng hôïp b ( Ñoù laø . . . hoãn hôïp nhieàu tieát muïc) töø hoãn hôïp ñöôïc duøng nhö moät töø thoâng thöôøng.
* ñaët caâu :
+ Thöùc aên hoãn hôïp
+ ñoäi quaân hoãn hôïp
Bài tập 4 Trong sinh học ,cá voi, cá heo được xếp vào lớp thú vì tuy động vật này có xương sống ở dưới nước nhưng bơi bằng vây nhưng không thở bằng mang mà thở bằng phổi. Căn cứ vào cách xác định của sinh học hãy định nghĩa thuật ngữ cá. Có gì khác nhau giữa những nghĩa của thuật ngữ này với nghĩa của từ cá theo cách hiểu thông thường.( thể hiện qua cách gọi cá heo )?
@Định nghĩa từ cá của sinh học : động vật có xương sống ở dưới nước, di chuyển bằng vây, hô hấp bằng mang .
-Theo cách hiểu thông thường ( Cá voi, cá heo , cá sấu ) cá không nhất thiết thở bằng mang .


Bài tập 5 :

-Trong kinh tế học thuật ngữ Thị trường chỉ nơi tiêu thụ hàng hóa còn trong quang học (phân ngành vật lí nghiên cứu về ánh sáng và tương tác của ánh dáng với vật chất, thuật ngữ Thị trường chỉ phần không gian mà mắt có thể quan sát đựơc. Hiện tượng này có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ không ? Vì Sao ?.

-Hiện tượng đồng âm giữa thuật ngữ Thị trường của kinh tế học và thuật ngữ thị trường của quang học không vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ, một khái niệm, vì hai thuật ngữ này được dùng trong hai lĩnh vực khoa học riêng .

Thị trường
Kinh tế học
Quang học
Chỉ nơi thường
xuyên mua bán
hàng hóa
Chỉ phần không
gian mà mắt có
thể quan sát được
B�i t?p tr?c nghi?m
1.Thế nào là thuật ngữ
a. Là những từ ngữ được dùng trong lời ăn tiếng nói hằng ngày của nhân dân lao động và mang sắc thái biểu cảm .
b. Là những từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ,thường được dùng trong các văn bản khoa học công nghệ.
c. Là những từ ngữ được sử dụng trên báo chí để cung cấp thông tin về các lĩnh vực trong đời sống hành ngày .
d. Là những từ ngữ dung trong văn bản hành chính của các cơ quan nhà nước .
D�p �n b
2. Nhận định nào nói đúng đặc điểm của thuật ngữ
a. Mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm .
b.Thuật ngữ không có tính biểu cảm .
c. Cả a,b đều sai.
d. Cả a,b đều đúng .
D�p �n d

3. Những từ in đậm gạch chân trong đoạn thơ sau có được coi là các thuật ngữ không ?
Em là ai cô gái hay nàng tiên ?
Em có tuổi hay không có tuổi ?
Mái tóc em đây là mây hay là suối ?
Đôi mắt em nhìn hay chớp lửa đêm dông ?
Thịt da em hay là sắt là đồng ?
a. Không b.Có

D�p �n A
Hu?ng d?n h?c ? nh�
-Nắm kỹ bài học
-Sưu tầm các thuật ngữ mới trong cuộc sống hôm nay mà em biết qua các kênh thông tin .
- Soạn bài : Mã Giám Sinh mua Kiều