Bài 6. Thuật ngữ

MÔN NGỮ VĂN
Bài dạy:

THUẬT NGỮ
I.Thuật ngữ là gì?
So sánh hai cách giải thích sau đây về nghĩa của từ
Nước và muối.
a. Cách thứ nhất:
-Nước là chất lỏng không màu, không mùi
có trong sông, hồ, biển …
-Muối là tinh thể trắng, vị mặn, thường tách từ nước
biển dùng để ăn.
b. Cách thứ hai:
-Nước là hợp chất của các nguyên tố hi-drô và ôxi
có công thức là H20
-Muối là hợp chất mà phân tử gồm có một hay nhiều
nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều gốc axit
a.Giải thích ở đặc tính bên ngoài của
sự vật, trên cơ sở khái niệm, cảm tính
ai cũng hiểu được.
b.Giải thích không nhận biết qua khái
niệm cảm tính mà qua nghiên cứu
bằng phương pháp khoa học.
Tìm một số thuật ngữ khoa học trong các bộ môn:
Toán học:
Luỹ thừa, bình phương, phân số, giao hoán…
Sinh học:
Quang hợp, hô hấp, thụ phấn…
Địa lý:
Nham thạch, Khí áp, khí quyển. . .
Hóa học:
Hydrô, ôxy, phản ứng. . .
M«i tr­êng:
Thuû quyÓn, th¹ch quyÓn, sinh quyÓn,« nhiÔm, m«i tr­êng…
Dọc những định nghĩa sau:

-Thạch nhũ l� s?n ph?m hỡnh th�nh trong cỏc
hang d?ng do s? nh? gi?t c?a dung d?ch dỏ vụi
hũa tan trong nu?c cú ch?a axit cac-bụ-nic.
-Ba-dơ l� h?p ch?t m� phõn t? g?m m?t nguyờn t? kim lo?i liờn k?t v?i m?t hay nhi?u nhúm hi-drụ-xit.
-ẩn dụ l� g?i tờn s? v?t hi?n tu?ng n�y b?ng tờn, s?
v?t hi?n tu?ng khỏc cú nột tuong d?ng v?i nú.
-Phân số thập phân l� phõn s? m� m?u s? l� luy th?a c?a 10.
(Địa lí)
(Hoá học)
(Ngữ văn)
(Toán học)
Thuật ngữ là những từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ, thường được dùng trong các văn bản khoa học, công nghệ.
Ghi nhớ
II. Đăc điểm của thuật ngữ
1.VD: *Đọc các định nghĩa sau đây:
-Thạch nhũ là sản phẩm hình thành trong các hang động do sự nhỏ giọt của dung dịch đá vôi hoà tan trong nước có chứa a-xít các -bô-níc.
-Ba-dơ là hợp chất mà phân tử gồm có một nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều nhóm hi-đrô-xit.
ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên gọi của sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó.
-Phân số thập phân là phân số mà mẫu là luỹ thừa của 10.
*mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm
*§äc VD sau:
Ví dụ 1: So s¸nh lµ gäi tªn sù vËt, hiÖn t­îng nµy b»ng tªn gäi cña sù vËt, hiÖn t­îng kh¸c cã nÐt t­¬ng ®ång víi nã.
Ví dụ 2: Èn dụ lµ gäi tªn sù vËt, hiÖn t­îng nµy b»ng tªn gäi cña sù vËt, hiÖn t­îng kh¸c cã nÐt t­¬ng ®ång víi nã.
* Mỗi kh¸i niÖm chØ ®­îc biÓu thÞ b»ng mét thuËt ng÷.
*VÝ dô:
a.Muối là một hợp chất có thể hòa tan
trong nước.
b. Tay nâng chén muối đĩa gừng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau.
(ca dao)
* Đặc điểm 2: Thuật ngữ không có tính
biểu cảm.
- Về nguyên tắc, trong một lĩnh vực khoa học công nghệ nhất định,mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm, và ngược lại, mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ.
- Thuật ngữ không có tính biểu cảm.
Ghi nhớ
Luyện tập
1.Tìm thuật ngữ thích hợp với mỗi ô trống. Cho biết thuật ngữ vừa tìm thuộc lĩnh vực khoa học nào?
…… ………………lµ t¸c dông ®Èy,kÐo cña vËt nµy lªn vËt kh¸c
……………………lµ lµm huû ho¹i dÇn líp ®Êt ®¸ phñ trªn bÒ mÆt do c¸c t¸c nh©n: giã,b¨ng hµ,n­íc ch¶y,…
……………………..lµ hiÖn t­îng trong ®ã cã sinh ra chÊt míi
……………………lµ t©p h¬p nh÷ng tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜa
……………………..lµ n¬i cã dÊu vÕt c­ tró cña ng­êi x­a.
……………………. lµ hiÖn t­îng h¹t phÊn tiÕp xóc víi ®Çu nhôy
……………………..lµ l­îng n­íc ch¶y qua mÆt c¾t cña dßng s«ng ë mét ®iÓm nµo ®ã,trong mét gi©y ®ång hå.§¬n vÞ ®o m3/s.
……………………..lµ lùc hót cña Tr¸i §Êt.
……………………..lµ søc Ðp cña khÝ quyÓn lªn bÒ mÆt Tr¸i §Êt.
……………………..lµ nh÷ng chÊt do mét nguyªn tè ho¸ hoc cÊu t¹o nªn.
………………lµ thÞ téc theo dßng hä ng­êi cha ,trong ®ã nam cã quyÒn h¬n n÷
……………………..lµ ®­êng th¼ng vu«ng gãc víi mét ®o¹n th¼ng tai ®iÓm gi÷a cña ®o¹n Êy
Lực
(vật lí)
Xâm thực
(Địa lí)
Hiện tượng hoá học
(Hoá học)
Trường từ vựng
(Ngữ văn)
Di chỉ
(Lịch sử)
Thụ phấn
(Sinh học)
Lưu lượng
(Địa lí)
Trọng lực
(vật lí)
Khí áp
(Địa lí)
Đơn chất
(Hoá học)
Thị tộc phụ hệ
(Lịch sử)
Đường trung trực
(Toán học)


2. Nếu được làm hạt giống
để mùa sau
Nếu lịch sử chọn ta làm điểm tựa,
Vui gì hơn làm người lính đi đầu
Trong đêm tối, tim ta làm ngọn löa!
( Tè H÷u-chµo xu©n 67 )
Trong ®o¹n trÝch ®iÓm tùa cã ®­îc dïng nh­ mét thuËt ng÷ vËt lÝ kh«ng? ë ®©y nã cã ý nghÜa g×?
Điểm tựa l� điểm cố định của một
đòn bẩy,thông qua đó lực tác động
được truyền tới lực cản.
Điểm tựa => không dùng như một
Thuật ngữ m� chỉ nơi l�m chỗ dựa
chính là nơi gửi gắm niềm tin, niềm hi vọng.
3. Trong 2 câu sau, trường hợp nào hỗn hợp ®­îc dïng nh­ mét thuËt ng÷,tr­êng hîp nµo dïng nh­ mét tõ ng÷ th­êng?
a.Nước tự nhiên ở ao, hồ, sông, biển.
. . là một hỗn hợp
b.Đó là chương trình biểu diễn hỗn hợp nhiều tiết mục.
Hỗn hợp a là thuật ngữ.
Bài tập 4:Trong sinh học, cá voi, cá heo được xếp vào lớp thú, vì tuy những động vật này có xương sống, ở dưới nước, bơi bằng vây nhưng không thở bằng mang mà thở bằng phổi.Căn cứ vào cách xác định của sinh học, hãy định nghĩa thuật ngữ cá.Có gì khác nhau giữa nghĩa của thuật này với nghĩa của từ cá theo cách hiểu thông thường của người Việt(thể hiện qua cách gọi cá voi, cá heo)?
-Định nghĩa từ cá của sinh học: Cá là động vật có xương sống, ở dưới nước; bơi bằng vây, thở bằng mang…
-Theo cách hiểu thông thường của người Việt, khi ta nói cá voi, cá heo, cá sấu…nghĩa là ta gọi tên bằng “trực giác” vì thấy môi trường sống của chúng là “ở dưới nước”,còn chúng thở bằng gì không quan trọng lắm,bởi đó là công việc của các nhà sinh học.
Bài tập 5: Trong kinh tế học, thuật ngữ thị trường (thị:chợ-yếu tố Hán Việt) chỉ nơi thường xuyên tiêu thụ hàng hóa, còn trong quang học(phân nghành vật lý nghiên cứu về ánh sáng và tương tác của ánh sáng với vật chất), thị trường (thị:thấy-yếu tố Hán Việt)chỉ phần không gian mà mắt có thể quan sát được.
Hiện tượng đồng âm này có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ một khái niệm đã nêu ở phần ghi nhớ không?Vì sao?
-Hai thuật ngữ thị trường đã nêu không vi phạm nguyên tắc “một thuật ngữ - một khái niệm” vì chúng được dùng trong hai lĩnh vực khoa học riêng biệt.Có thể xem đây là một hiện tượng đồng âm do sự trùng hợp ngẫu nhiên về vỏ âm thanh của từ.
Bài tập trắc nghiệm

2.Từ xuân nào sau đây là thuật ngữ:
Ôi, những nàng xuân rất dịu dàng.
b. Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân.
c. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội.
d. Xuân: có nghĩa là năm, dùng để tính thời
gian trôi qua hay tuổi con người.
d
Bài tập
Hãy cho biết từ gạch chân trong hai câu thơ sau có phải là thuật ngữ không?
"Có phải duyên nhau thì thắm lại
đừng xanh như lá, bạc như vôi."
(Hồ Xuân Hương)

Tiết học kết thúc
Xin trân trọng cảm ơn các cô giáo cùng các em học sinh