Bài 6. Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
I. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự
1. Ví dụ

Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
Ví Dụ: Xe chạy chầm chậm. mẹ cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật mầu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thưở còn sung túc. Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.
(Nguyên Hồng - Những ngày thơ ấu)
Sự việc nhỏ:
Mẹ tôi vẫy tôi.
Tôi chạy theo chiếc xe chở mẹ
Mẹ kéo tôi lên xe
Tôi khóc
Tôi ngồi bên mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ
Ví Dụ: Xe chạy chầm chậm. mẹ cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật mầu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thưở còn sung túc. Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.
(Nguyên Hồng - Những ngày thơ ấu)
Ví Dụ: Xe chạy chầm chậm. mẹ cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật mầu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như còn sung túc. Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.
(Nguyên Hồng - Những ngày thơ ấu)
Cuộc gặp gỡ đầy xúc động giữa nhân vật tôi với người mẹ của mình sau bao ngày xa cách.

Sự việc chính
Miêu tả hoạt động của vật, người
Miêu tả ngoại hình
Suy nghĩ
Cảm nhận
Cảm tưởng

















Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
I. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
a. Cách sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm trong văn bản tự sự
Trong văn bản tự sự rất ít khi các tác giả chỉ thuần kể người, kể việc (kể chuyện) mà khi kể thường đan xen các yếu tố miêu tả, biểu cảm.


















Ví Dụ: Xe chạy chầm chậm. mẹ cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật mầu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc. Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.
(Nguyên Hồng - Những ngày thơ ấu)
Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
đoạn văn
Xe chạy chậm,mẹ cầm nón vẫy tôi. Tôi đuổi kịp. Khi trèo lên xe, mẹ kéo tay tôi, hỏi tôi thì tôi oà khóc. Mẹ cũng khóc theo. Tôi ngồi bên mẹ, quan sát gương mặt mẹ, ngả đầu vào cánh tay mẹ. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ những gì.
So sánh hai đoạn văn và cho biết đoạn văn nào hay hơn? Vì sao?

















Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
I. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự
1. Ví dụ
2. Ghi nhớ
a. Cách sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm trong văn bản tự sự
Trong văn bản tự sự rất ít khi các tác giả chỉ thuần kể người, kể việc (kể chuyện) mà khi kể thường đan xen các yếu tố miêu tả, biểu cảm
b. Tác dụng
Các yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho việc kể chuyện thêm sinh động và sâu sắc hơn


















Ví Dụ: Xe chạy chầm chậm. mẹ cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật mầu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thưở còn sung túc. Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.
(Nguyên Hồng - Những ngày thơ ấu)
Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

















Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
I Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự
1. Ví dụ
2. Ghi nhớ
a. Cách sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm trong văn bản tự sự
Trong văn bản tự sự rất ít khi các tác giả chỉ thuầnkể người, kể việc (kể chuyện) mà khi kể thường đan xen các yếu tố miêu tả, biểu cảm.
b. Tác dụng
Các yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho việc kể chuyện thêm sinh động và sâu sắc hơn.
c. Chú ý
- Khi kể chuyện, sự phối hợp đan xen giữa miêu tả, biểu cảm với tự sự phải hợp lý.
- Tự sự đóng vai trò chủ đạo, các yếu tố miêu tả, biểu cảm chỉ đóng vai trò hỗ trợ cho tự sự.

















I. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự
1. Ví dụ
2. Ghi nhớ
a. Cách sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm trong văn bản tự sự
Trong văn bản tự sự rất ít khi các tác giả chỉ thuần kể người, kể việc (kể chuyện) mà khi kể thường đan xen các yếu tố miêu tả, biểu cảm
b. Tác dụng
Các yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho việc kể chuyện thêm sinh động và sâu sắc hơn
c. Chú ý
Khi kể chuyện, sự phối hợp đan xen giữa miêu tả, biểu cảm với tự sự phải hợp lí.
Tự sự đóng vai trò chủ đạo, các yếu tố miêu tả, biểu cảm đóng vai trò hỗ trợ cho tự sự.
II. Luyện tập
1.Bài tập 1

Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
Bài tập 1: Tìm một số doạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm trong các văn bản đã học như "Tôi đi học" - Thanh Tịnh, "Tức nước vỡ bờ" - Ngô Tất Tố, "Lão Hạc" - Nam Cao.. Phân tích giá trị của các yếu tố đó?

















Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
Đoạn văn 1
Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.

Trả lời:
- Yếu tố miêu tả: lá ngoài đường rụng nhiều, trên không có những đám mây bàng bạc
* Tác dụng: Khắc hoạ cảnh thiên nhiên mùa thu thật đẹp, thật gợi cảm, vô cùng tươi sáng và mang nét đặc trưng của mùa thu.
Yếu tố biểu cảm: lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường
* Tác dụng: Biểu đạt tâm trạng xúc động và niềm vui sướng, bồi hồi khi nhớ lại những kỉ niệm trong sáng của buổi tựu trường đầu tiên. Tác giả thấy tâm hồn như tươi trẻ lại, trong sáng hơn, đẹp đẽ hơn. Đó cũng chính là tâm trạng, cảm xúc của biết bao lứa tuổi học trò.
Nhờ các yếu tố miêu tả, biểu cảm mà đoạn văn thêm giàu chất trữ tình, giầu chất thơ và để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng độc giả.

















Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
Đoạn văn 2: Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc.

Trả lời :
- Yếu tố miêu tả: mặt lão đột nhiên co rúm lại, những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra, cái đầu ngoẹo về một bên, cái miệng móm mém mếu như con nít, hu hu khóc
* Tác dụng: Làm hiện lên trước mắt người đọc hình ảnh lão Hạc với khuôn mặt già nua, khắc khổ, một hình hài thật đáng thương.
Từ đó lột tả tâm trạng day dứt, hối hận, đau đớn của lão Hạc khi phải bán cậu Vàng. Nỗi đau khổ ấy giúp ta hiểu được tấm lòng vị tha, nhân hậu vô cùng cao đẹp, tình yêu thương con sâu sắc của lão Hạc . Nhờ đó đoạn văn trở lên sinh động, hấp dẫn.
-> Biểu cảm gián tiếp
Bài tập 2: Cho đoạn văn tự sự sau, hãy bổ sung thêm yếu tố miêu tả và biểu cảm để đoạn văn sinh động hấp dẫn.

Giữa trưa mùa hạ, trời nắng...... ....vậy mà, lũ trẻ chúng tôi vẫn hội tụ đông đủ tại gốc đa.. đầu làng để nô đùa... .Các trò chơi diễn ra...........Ai cũng. hứng thú vui chơi nên quên cả nóng bức.
Đoạn văn mẫu:
Giữa trưa mùa hạ, trời nắng như đổ lửa. Cái nóng mới đáng sợ làm sao? vậy mà, lũ trẻ chúng tôi vẫn hội tụ đông đủ tại gốc đa già đầu làng để nô đùa vui vẻ . Các trò chơi diễn ra sôi nổi, tiếng nói cười rộn rã. Ai cũng cảm thấy hứng thú vui chơi nên quên cả nóng bức.

















Bài 6 - tiết 24
Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
I. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự
1. Ví dụ
2. Ghi nhớ
a. Cách sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm trong văn bản tự sự
Trong văn bản tự sự rất ít khi các tác giả chỉ thuần kể người, kể việc (kể chuyện) mà khi kể thường đan xen các yếu tố miêu tả, biểu cảm
b. Tác dụng
Các yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho việc kể chuyện thêm sinh động và sâu sắc hơn
c. Chú ý
Khi kể chuyện, sự phối hợp đan xen giữa miêu tả, biểu cảm với tự sự phải hợp lí. Tự sự đóng vai trò chủ đạo làm nên cốt truyện, yếu tố miêu tả, biểu cảm đóng vai trò bổ trợ.
II. Luyện tập
Bài tập 1
Bài tập 2
Bài tập 3
Bài tập 3: Hãy viết một đoạn văn kể về những giây phút đầu tiên khi em gặp lại một người thân (ông, bà, bố, mẹ, anh, chị, em) sau một thời gian xa cách dài từ 5 - 7 câu (chú ý sử dụng các yếu tố miêu tả, biểu cảm trong khi kể).
Gợi ý: Đoạn văn phải đảm bảo về nội dung và hình thức
- Nội dung: Kể về những giây phút dầu tiên khi em gặp lại một người thân
- Hình thức:
+ Đoạn văn dài từ 5- 7 câu
+ Viết theo lối diễn dịch hoặc quy nạp, hoặc song hành.
+ Có sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm




Học thuộc phần ghi nhớ
Hoàn chỉnh các bài tập vào vở bài tập Ngữ văn
Soạn bài "Đánh nhau với cối xay gió"