Bài 6. Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM
TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ
UBND THỊ XÃ LONG KHÁNH
TRƯỜNG THCS NGUYỄN TRÃI
GIÁO VIÊN:
LÊ THỊ HỒNG
KIỂM TRA BÀI CŨ
- Nêu các bước tóm tắt một văn bản tự sự?
Gồm 4 bước:
- Bước 1: Đọc kỹ toàn bộ văn bản để nắm nội dung chính;
- Bước 2: Lựa chọn những sự việc chính và nhân vật chính;
- Bước 3: Sắp xếp cốt truyện theo một trình tự hợp lý;
- Bước 4: Viết văn bản tóm tắt bằng lời văn của mình.
Thứ bảy ngày 26 tháng 9 năm 2015
MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM
TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ
NGỮ VĂN
TIẾT 24:
I. Bài học:
1. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự:
Xe chạy chậm chậm... Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và, khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi nói. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong, và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người miệng, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.
Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu
Sự việc chính trong đoạn trích là gì?
Cuộc gặp gỡ đó diễn ra bằng các chi tiết nào?
- Mẹ cầm nón vẫy tôi.
- Mẹ kéo tay tôi,
- Tôi oà khóc, mẹ sụt sùi theo.
- Mẹ xốc nách lên xe.
- Tôi nhận ra gương mặt mẹ vẫn tươi sáng, nước da mịn…
-Tôi ngồi bên mẹ, cảm nhận tình mẹ bằng tất cả các giác quan.
Tìm các yếu tố miêu tả trong đoạn văn?
- Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, ríu cả chân lại. …mẹ tôi không còm cõi, xơ xác quá.
- Gương mặt mẹ vẫn tươi sáng, đôi mắt trong, nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má.
Tìm các yếu tố biểu cảm trong đoạn văn? Tác dụng của yếu tố đó?
- Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thủa còn sung túc.
Diễn tả sự suy nghĩ.
- …tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mươn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
 Bộc lộ sự cảm nhận.
- Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi ôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
 Nêu cảm tưởng.
Xe chạy chậm chậm... Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và, khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi nói. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong, và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người miệng, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.
Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu
2. Tác dụng của yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự.
“Mẹ tôi vẫy tôi. Tôi chạy theo chiếc xe chở mẹ. Mẹ kéo tôi lên xe. Tôi oà khóc. Tôi ngồi gần mẹ tôi, ngã đầu vào cánh tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ”.
- Yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho ý nghĩa truyện thêm sinh động và sâu sắc hơn.
- Các yếu tố miêu tả giúp cho việc kể lại cuộc gặp gỡ giữa hai mẹ con thêm sinh động về màu sắc, hình dáng, diện mạo của sự việc, nhân vật hành động.
- Yếu tố miêu tả giúp người viết thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng, sâu nặng.
- Nhờ đó, đoạn văn làm cho người đọc thêm xúc động, trăn trở, suy nghĩ trước sự việc của nhân vật.
II. Luyện tập
Bài tập 1.Tìm đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm trong các văn bản đã học như: Tôi đi học (Thanh Tịnh), Tức nước vỡ bờ (Ngô Tất Tố), Lão Hạc (Nam Cao)…Phân tích giá trị của các yếu tố đó.
Thảo luận nhóm
Văn bản: Tôi đi học.
- (Vị trí: phần đầu văn bản)
Hằng năm, cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man cửa buổi tựu trường.
Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.

- (Vị trí: cuối trang 6, đầu trang 7)
“Sau một hồi trống thúc vang dội cả lòng tôi, mấy người học trò cũ đến sắp hàng dưới hiền rồi đi vào lớp. Cảm thấy mình chơ vơ là lúc này. Vì chung quanh là những cậu bé vụng về, lúng túng như tôi cả. Các cậu không đi. Các cậu chỉ theo sức mạnh kéo dìu cậu tới trước. Nói các cậu không đứng lại càng đúng hơn nữa, hai chân các cậu cứ dềnh dàng mãi. Hết co lên một chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một quả ban tưởng tượng. Chính lúc này toàn thân các cậu cũng đang run run theo nhịp bước rộn ràng trong các lớp”.

- (Vị trí: Cuối trang 7)
Sau khi thấy hai mươi ám cậu học trò sắp hàng điều đặn…Tôi cũng lấy làm lạ)
Văn bản: Tức nước vỡ bờ.
(Phần giữa trang 29)
Thằng Dần vục đầu vừa thổi vừa húp soàn soạt. Chị Dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm:
-Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
Rồi chị đón lấy cái Tỉu và ngồi xuống đó như có ý chờ chồng chị ăn có ngon miệng hay không.

- (Gần cuối trang 30)
Người nhà lý trưởng…Sầm sập đến chỗ anh Dậu.

- (Trang 31)
Rồi chị túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa. sức…vợ chồng kẻ thiếu sưu.
Văn bản: Lão Hạc.
- (Vị trí:Cuối trang 41)
Lão cố làm ra vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt lão ầng ậng nước, tôi muốn ôm choàng lấy lão mà oà lên khóc. Bây giờ thì tôi không xót xa năm quyển sách của tôi quá như trước nữa. Tôi chỉ ái ngại cho lão.

- (Đầu tiên trang 42)
Mặt lão đột nhiên co rúm lại…Lão hu hu khóc.

- (Vị trí gần cuối truyện, trang 45)
Tôi xồng xộc chạy vào…Cái chết thật dữ dội.
Vai trò của yếu tố miêu tả và biểu cảm:
Yếu tố miêu tả làm hiện ra trước mắt người đọc những sự việc, hành động. Yếu tố biểu cảm làm cho việc kể chuyện sinh động, hấp dẫn hơn.
Bài tập 2. Hãy viết một đoạn văn kể về những giây phút đầu tiên khi em gặp lại một người thân (ông, bà, bố, mẹ, anh, chị, em…) sau một thời gian xa cách (chú ý sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong khi kể)
Không gì có thể so sánh được với niềm vui của gia đình em lúc ấy. Mọi người ngạc nhiên đến sững sờ trước sự xuất hiện bất ngờ của một anh lính hải quân cao to, vạm vỡ, nước da nâu bóng như đồng hun, đang tươi cười đứng trước mặt. Anh dập chân đứng nghiêm rồi giơ tay chào kiểu nhà binh: “Con chào ba! Con chào mẹ!”. Em cứ đứng ngẩn ra vì sung sướng. Ôi! Anh trai của em! Người anh thân thiết nay đã trở về! Em ngắm mãi không chán gương mặt trẻ trung, nụ cười tươi rói và đôi mắt đen sáng của anh. Căn nhà nhỏ xôn xao tiếng chào hỏi của bà con hàng xóm kéo sang chia vui.
Miêu tả, biểu cảm
tự sự
Tự sự:
nhân vật, sự việc
cốt lõi tạo nên
Mô tả:
Giúp hình dung
Nhân vật, sự việc
Biểu cảm:
Tỏ thái độ, tình cảm
của người viết
Giúp
câu chuyện
sinh động,
sâu sắc