Bài 6. Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

“…Xe chạy chầm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo :
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của đôi gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bấy lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại mà lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.”
( Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
- Kể lại sự việc : Bé Hồng được gặp lại mẹ.
Nhân vật: mẹ bé Hồng
+ Hành động: Cầm nón vẫy con; kéo con lên xe; lấy vạt áo lau nước mắt cho con.
+ Lời nói: Con nín đi…
Nhân vật: bé Hồng
+ Hành động: chạy theo xe; trèo lên xe; òa lên khóc; nhìn ngắm gương mặt mẹ; ngồi trong lòng mẹ và cảm nhận về mẹ.
Xe chạy chầm chậm… ríu cả chân lại. – Miêu tả cảnh bé Hồng chạy theo mẹ.
Mẹ tôi không còm cõi xơ xác...hai gò má; khuôn miệng xinh xắn nhai trầu… - Miêu tả khuôn mặt của mẹ.
Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi.- Miêu tả tư thế của bé Hồng.
- Tôi òa lên khóc nức nở - Nỗi xúc động trào dâng mãnh liệt của bé Hồng.
Hay tại sự sung …như thuở còn sung túc? – Niềm vui sướng của mẹ.
Tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt.- Cảm giác ấm áp, bình yên của bé Hồng;
Phải bé lại và lăn vào lòng … êm dịu vô cùng.- Niềm vui sướng cực độ của bé Hồng.
Yếu tố tự sự
Yếu tố miêu tả
Yếu tố biểu cảm
Diễn biến của sự việc và chân dung nhân vật.
Các cung bậc cảm xúc của nhân vật.
Truyện kể về việc gì?
Việc đó diễn ra như thế nào?
Các nhân vật có những thái độ và tình cảm gì?
- Kể lại sự việc : Bé Hồng được gặp lại mẹ.
Nhân vật: mẹ bé Hồng
+ Hành động: Cầm nón vẫy con; kéo con lên xe; lấy vạt áo lau nước mắt cho con.
+ Lời nói: Con nín đi…
Nhân vật: bé Hồng
+ Hành động: chạy theo xe; trèo lên xe; òa lên khóc; nhìn ngắm gương mặt mẹ; ngồi trong lòng mẹ và cảm nhận về mẹ.
Xe chạy chầm chậm… ríu cả chân lại. – Miêu tả cảnh bé Hồng chạy theo mẹ.
Mẹ tôi không còm cõi xơ xác...hai gò má; khuôn miệng xinh xắn nhai trầu… - Miêu tả khuôn mặt của mẹ.
Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi.- Miêu tả tư thế của bé Hồng.
- Tôi òa lên khóc nức nở - Nỗi xúc động trào dâng mãnh liệt của bé Hồng.
Hay tại sự sung …như thuở còn sung túc? – Niềm vui sướng của mẹ.
Tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt.- Cảm giác ấm áp, bình yên của bé Hồng;
Phải bé lại và lăn vào lòng … êm dịu vô cùng.- Niềm vui sướng cực độ của bé Hồng.
Yếu tố tự sự
Yếu tố miêu tả
Yếu tố biểu cảm
Truyện kể về việc gì?
Việc đó diễn ra như
thế nào?
Các nhân vật có những thái độ và tình cảm gì?
Đoạn văn sau khi lược bỏ yếu tố miêu tả và biểu cảm:

Mẹ tôi vẫy tôi. Tôi chạy theo chiếc xe chở
mẹ. Mẹ kéo tôi lên xe. Tôi òa khóc. Mẹ tôi cũng
khóc theo. Tôi ngồi bên mẹ, đầu ngả vào cánh
tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ.
- Kể lại sự việc : Bé Hồng được gặp lại mẹ.
Nhân vật: mẹ bé Hồng
+ Hành động: Cầm nón vẫy con; kéo con lên xe; lấy vạt áo lau nước mắt cho con.
+ Lời nói: Con nín đi…
Nhân vật: bé Hồng
+ Hành động: chạy theo xe; trèo lên xe; òa lên khóc; nhìn ngắm gương mặt mẹ; ngồi trong lòng mẹ và cảm nhận về mẹ.
Xe chạy chầm chậm… ríu cả chân lại. – Miêu tả cảnh bé Hồng chạy theo mẹ.
Mẹ tôi không còm cõi xơ xác...hai gò má; khuôn miệng xinh xắn nhai trầu… - Miêu tả khuôn mặt của mẹ.
Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi.- Miêu tả tư thế của bé Hồng.
- Tôi òa lên khóc nức nở - Nỗi xúc động trào dâng mãnh liệt của bé Hồng.
Hay tại sự sung …như thuở còn sung túc? – Niềm vui sướng của mẹ.
Tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt.- Cảm giác ấm áp, bình yên của bé Hồng;
Phải bé lại và lăn vào lòng … êm dịu vô cùng.- Niềm vui sướng cực độ của bé Hồng.
Yếu tố tự sự
Yếu tố miêu tả
Yếu tố biểu cảm
Truyện kể về việc gì?
Việc đó diễn ra như
thế nào?
Các nhân vật có những thái độ và tình cảm gì?
Trong văn tự sự thường đan xen các yếu tố miêu tả và biểu cảm, giúp cho câu chuyện sinh động và sâu sắc hơn.
Yếu tố miêu tả
Yếu tố biểu cảm
Tả cảnh vật (không gian, thời gian…)
Tả nhân vật ( ngoại hình, nội tâm… )
Thái độ, tâm trạng, cảm xúc của nhân vật.( vui, buồn, mừng, giận…)
Lời nói của nhân vật (ngữ điệu của lời nói), hành động…
Lời kể, tả của người kể; các kiểu câu (câu cảm thán, câu nghi vấn…)
Bài 1:Chỉ ra yếu tố miêu tả, biểu cảm và phân tích tác dụng của chúng trong 2 đoạn văn bản sau :
a. "Hàng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường. Tôi quên sao được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng" (Thanh Tịnh )

b. " Lão cố làm ra vẻ vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt ầng ậc nước, tôi muốn ôm choàng lấy lão mà òa lên khóc. Bây giờ thì tôi không xót xa năm quyển sách của tôi quá như trước nữa. Tôi chỉ ái ngại cho lão Hạc. Tôi hỏi cho có chuyện :
- Thế nó cho bắt à ?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những nếp nhăn xô lại với nhau ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu ngoẹo về một bên và cái miệng móm mem của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc.

( Nam Cao )
Hãy thảo luận theo dãy bàn!
Đoạn văn tham khảo: Kể giây phút đầu tiên gặp người thân sau bao ngày xa cách.
Tôi nhớ mãi cái giây phút đầu tiên gặp bà sau bao ngày xa cách. Còn nhớ, lần ấy bố bảo với tôi: “Hè năm nay, bố cho thằng Toàn về thăm nội. Lâu lắm rồi, ba năm rồi còn gì”. Tôi mừng rơn và hồi hộp chờ đợi ngày được về thăm nội. Tôi nhớ và thương nội lắm. Bà là người đã gắn bó, yêu thương, ẳm bồng, dạy dỗ tôi từ bé.Tôi cứ hình dung, mường tượng hình ảnh bà nơi quê xa. Và ngày gặp bà cũng đến. Lòng tôi náo nức nhịp theo tiếng động cơ của chiếc ô-tô Max đang bon bon trên đường. Xe dừng nơi đầu xóm, tôi hối hả bước xuống, phóng nhanh tầm mắt nhìn về cuối xóm, nơi có ngôi nhà thân yêu của bà. Và kìa, xa xa khuất sau hàng cây trứng cá xanh mướt , bà đang lom khom quét sân, nhặt rác. Tôi cuống quýt gọi to : “Bà ơi! Cháu về thăm bà đây”. Từ xa, bà ngước lên, đôi mắt nheo nắng, rồi ngạc nhiên, mừng rỡ. Bà mỉm cười nhìn tôi. Tôi chạy đến thật nhanh, ôm chầm lấy bà. Tôi bật khóc trong niềm sung sướng. Bà dắt tôi vào nhà, ngồi xuống phản, xoa đầu tôi, đôi mắt rưng rưng, bà bảo: “Thôi nào, cháu ngoan. Để bà xem cháu lớn thế nào ?”. Bà nhìn tôi với đôi mắt âu yếm. Tôi vùi đầu vào ngực bà, một mùi hương nồng nồng, ngai ngái thân quen lan tỏa từ khuôn miệng nhai trầu của bà. Tôi như muốn mở căng lồng ngực để nhận lấy cái hương vị thân quen ấy và cũng đề tận hưởng cái cảm giác êm ái, ấm áp khi được ngồi trong lòng bà mà bấy lâu nay tôi thiếu vắng. Tôi ngước lên nhìn bà và nhận ra bà có già hơn, đuôi mắt hằn nhiều dấu chân chim, tóc bạc trắng, nhưng làn da của bà vẫn hồng hào như xưa. Tôi thì thầm vào tai bà: “Bà ơi! Bà vẫn đẹp như xưa”. Bà cười, mắng yêu: “Cha mày, nói có hay không!”. Rồi hai bà cháu tôi dắt nhau ra vườn hái quả.
Hướng dẫn về nhà:
Học kĩ bài và hoàn thành làm bài 2, 3 (Sgk)
Soạn kĩ bài: “ Luyện tập viết đoạn văn tự sự kết hợp yếu tố miêu tả và biểu cảm.
Cảm ơn quý Thầy cô và các em!