Bài 6. Các nước châu Phi

Khái quát phong trào giải phóng các nước Châu Phi từ sau chiến tranh thế giới thư nhất đến nay.
1. Châu Phi giữa hai cuộc chiến tranh(1918-1945).
- Châu Phi là quê hương của nền văn minh lớn trên thế giới như nền văn minh Ai Cập, nền văn minh Gana thời kỳ đồ sắt nền văn minh Mani, nền văn minh Rađi ở Xu đăng...châu Phi có diện tích trên 30 triệu km và dân số 800 triệu người(năm 2000) chiếm 13% diện tích thế giới.
Là một châu lục giàu có về tài nguyên thiên nhiên
nên các nước châu Phi đã bị thực dân châu Âu nhòm ngó từ rất sớm.
-ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ®· ®Ó l¹i nh÷nghËu qu¶ nghiªm trong vÒ kinh tÕ, x· héi ®èi víich©u Phi, v× c¸c n­íc ch©u Phi lµ thuéc ®Þa cñahai bªn tham chiÕn.

-ChÝnh s¸ch khai th¸c vµ thèng trÞ cña chñ nghÜa thùc d©n
sau chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®· dÉn ®Õn nh÷ng chuyÓn biÕn quan träng vÒ kinh tÕ x· héi ë ch©u Phi. ViÖc ®Çu t­ khai th¸c má ®­îc t¨ng c­êng mang l¹ilîi nhuËn khæng lå cho c¸c «ng chñ thùc d©n.

NÒn kinh tÕ nh×n chung mang nÆng tÝnh thuéc ®Þa,quÌ quÆt
vµ chËm ph¸t triÓn. Sù x©m nhËp cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµm cho c¬ cÊu x· héi truyÒn thèng ë ch©u Phi bÞ ph¸ vì, c¸c giai cÊp míi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn c¬ së sù tan r· cña c¸c tæ chøc bé l¹c truyÒn thèng ë ch©u Phi.
giữa các nước thành viên cấm s/d vũ lực hoặc đe doạ s/d vũ lực giữa các nước thành viên,không can thiệp vào nội bộ của nhau.

Hiện nay, châu Âu đang đứng trước rất nhiều thách thức để giải quyết những kk của châu lục nghèo đói và bất ổn nhất hành tinh này. Các quốc gia châu Phi đang nỗ lực triên khai kế hoạch "Đối tác mới về sự phát triển châu Phi"(NEPAD), một mục tiêu chiến lược trong những năm đầu của TK 21.
Lược đồ các nước Châu Phi
- ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ®· ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ nghiªm trong vÒ kinh tÕ, x· héi ®èi víi ch©u Phi, v× c¸c n­íc ch©u Phi lµ thuéc ®Þa cña hai bªn tham chiÕn.
-ChÝnh s¸ch khai th¸c vµ thèng trÞ cña chñ nghÜa thùc d©n
sau chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®· dÉn ®Õn nh÷ng chuyÓn biÕn quan träng vÒ kinh tÕ x· héi ë ch©u Phi. ViÖc ®Çu t­ khai th¸c má ®­îc t¨ng c­êng mang l¹ilîi nhuËn khæng lå cho c¸c «ng chñ thùc d©n.
NÒn kinh tÕ nh×n chung mang nÆng tÝnh thuéc ®Þa,quÌ quÆt
vµ chËm ph¸t triÓn. Sù x©m nhËp cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµm cho c¬ cÊu x· héi truyÒn thèng ë ch©u Phi bÞ ph¸ vì, c¸c giai cÊp míi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn c¬ së sù tan r· cña c¸c tæ chøc bé l¹c truyÒn thèng ë ch©u Phi.
+ giai cấp công nhân châu Phi phát triển chủ yếu từ khi bắt đầu cuộc CTTG 1. Số lượng CN tăng lên một cách nhanh chóng và giai cấp CN ở châu Phi có những đặc diểm riêng:
Trước hết, là sự phân bố không đồng đều lượng CN ở các vùng,miền khác nhau. Ai Cập và Nam Phi là nơi tập trung số lượng CN đông nhất (Nam Phi có khoảng 6 triệu CN vào năm 1940). Trong khi đó,ở Trung và Tây Phi, số lượng CN rất thấp.
Thứ hai, tính lưu động của CN châu Phi khá cao, tỉ lệ CN lành nghề thấp. Họ thường sống nay đây mai đó và ít có cơ hội để trở thành CN chuyên nghiệp.
Thứ ba, do bị áp bức bóc lột tàn bạo và bị kỳ thị chủng tộc nên tinh thần đấu tranh cách mạng của CN châu Phi rất cao. Tuy nhiên giai cấp CN châu Phi chưa có cơ hội nắm quyền lãnh đạo trong cuộc đấu tranh giải phóng DT.
- G/c Tư sản DT châu Phi ra đời muộn hơn so với g/c CN, sự xâm nhập của chủ nghĩa thực dân vào châu Phi và đặc biệt là cuộc chiến tranh TG thứ nhất đã tạo cơ hội cho sự xuất hiện của g/c TS.
Do chịu sự khống chế chèn ép của TB nước ngoài g/c TS DT châu Phi bị hạn chế về nhiều mặt và chưa có ĐK trở thành 1 lực lượng chính trị độc lập.
Chính vì vậy, quyền lãnh đạo PTGPDT trở thành 1 bộ phận tiên tiến CM nhất ở châu Phi- Lực lượng trí thức tiểu TS nhiều người được thức tỉnh về ý thức DT và tinh thần chống CNTD giành độc lập DT.
Trong thời gian giữa 2 cuộc chiến tranh thế giới phong trào đấu tranh chống CNTD bùng nổ ở các nước châu Phi dưới a/h của CM tháng 10 Nga và phong trào CM TG phong trào lên cao ở Bắc Phi, tiêu biểu là phong trào đấu tranh chống thực dân Anh của nhân dân Ai Cập (1919-1922)cuộc khởi nghĩa vũ trang chống thực dân Pháp ở Tây Ban Nha ở Marốc (1921-1916) cuộc đấu tranh chống phát xít Italia của nhân dân Etiôpia (1935-1941).
Chiến tranh ở Êtiopia
2.Châu Phi từ sau chiến tranh TG thứ 2 đến nay.

- Sau CTTG thứ 2, tiếp theo châu á, châu Phi đã
trở thành 1 trung tâm của phong trào giai phóng DT TG. Châu Phi trở thành lục địa mới trỗi dậy trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc chủ nghĩa thực dân. Quá trình phát triển và thắng lợi của phong trào giai phóng DT ở châu Phi đã trải qua những giai đoạn sau:

+ Từ 1945-1954: Phong trào giải phóng DT bùng nổ sớm nhất ở Bắc Phi với thắng lợi cuộc chính biến CM của binh lính sĩ quan Ai Cập (3/7/1952).
+ Từ 1954-1960 chiến thắng Điện Biên Phủ 1954 ở VN có a/h mạnh mẽ đến phong trào giải phóng DT ở châu Phi, phong trào giải phóng DT lên cao mạnh mẽ ở vùng Bắc Phi, Tây Phi, và châu Phi xích đạo.
+ Từ 1960-1975 phong trào giải phong DT phát triển rộng khắp ở châu Phi. Năm 1960: 17 nước ở Tây Phi,Đông Phi, Trung Phi đã giành được độc lập dân tộc. Được lịch sử ghi nhận "là năm chau Phi", mở đầu giai đoạn phát triển mới của phong trào giải phóng DT ở châu Phi.
+ Từ 1975 đến nay: giai đoạn hoàn thành cuộc đấu tranh đánh đổ nền thống trị thực dân cũ giành độc lập dân tộc cho tất cả các quốc gia ở châu Phi..
* Khác với các nước ở châu á phong trào giải phóng DT mang những đặc điểm sau:

a. Phong trào giải phóng DT ở châu Phi từ sau CTTG thứ 2 tuy phát triển rộng khắp và lên cao nhưng đã diễn ra không đồng đều giữa các quốc gia và DT ở châu Phi.
- ở Bắc Phi, phong trào giải phóng DT lên cao sớm nhất và cuộc đấu tranh chống CN thực dân cũ và mới diễn ra sôi nổi mãnh liệt hơn so với các khu vực khác.
Các nước Angiêri, Tuynidi,Ai Cập, Marốc,Ribi là những nước có nền kinh tế chính trị văn hoá phát triển nhất ở châu Phi .Vào đầu thập niên 50, có nhiều nước đã giành được độc lập: Ai Cập(1952), Libi(1952), Tuynêdi(1956), Marốc(1956).
- ở Tây Phi phong trào giải phóng DT bắt đầu lên cao từ 1957 đánh dấu bằng sự ra đời của nước cộng hoà Gana. Tây Phi gồm có nhiều nước là thuộc địa của Anh và 1 số nước là thuộc địa của Pháp.
Đây là khu vực có nền kinh tế lạc hậu về trình độ phát triển kinh tế xã hội, g/c CN vẫn ở giai đoạn tự phát chưa có chính đảng của riêng mình. Phong trào giải phóng DT ở Tây Phi nói chung do g/c TS lãnh đạo.
Nạn đói ở châu Phi
- Ch©u Phi xÝch ®¹o vèn lµ vïng thèng trÞ cò cña thùc d©n Ph¸p. §©y lµ vïng ®Êt ®ai réng lín nh­ng d©n c­ th­a thít, tr×nh ®é chÝnh trÞ kinh tÕ l¹c hËu nhÊt ë ch©u Phi.
- §«ngPhi vèn lµ vïng thèng trÞ cña c¸c ®Õ quèc Anh, Ph¸p, Italia.
- Vïng Trung Phi bao gåm cã nhiÒu n­íc réng lín víi tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó. Cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng DT ë Trung phi diÔn ra t­¬ng ®èi phøc t¹p do vÞ trÝ quan träng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù cña c¸c n­íc nµy lµ do chÝnh s¸ch x¶o quyÖt cña c¸c ®Õ quèc ph­¬ng T©y.
-Vùng Nam Phi, gồm các nước cộng hoà Nam Phi và Tây Nam Phi. Tây Nam Phi là thuộc địa của Đức từ năm 1884.
Cuộc đấu tranh của nhân dân Nam Phi và sự ủng hộ mạnh mẽ của dư luận TG đã dẫn đến sự xoá bỏ chế độ phân biệt chủng tộc tồn tại trên 3000 năm ở đất nước này.
b. Phong trào giải phóng DT ở châu Phi nói chung do g/c TSDT lãnh đạo.

ở châu Phi g/c TS đều có tố chức chính đảng của mình và chính đảng này cũng có a/h to lớn trong nông dân và các tầng lớp nhân dân. G/c CN ở các nước châu Phi đã có tăng cường về số lượng nhưng phần lớn chưa có tổ chức chính đảng của mình.
c. Một đặc điểm quan trọng khác là khi chủ nghĩa
đế quốc phương tây xâm lược, các nước Châu Phi
nói chung còn ở trong tình trạng bộ lạc đang
chuyển sang xã hội có giai cấp, và chưa hình
thành các quốc gia dân tộc.

Trong bối cảnh đó, tổ chức thống nhất châu Phi (OAU) thành lập năm 1963 đóng vai trò đặc biệt
quan trọng trong việc phối hợp hành động và
thúc đẩy dân tộc của nhân dân châu Phi.
- Sau khi tho¸t khëi ¸ch thèng trÞ cña chñ nghÜa
thùc d©n, c¸c n­íc ch©u Phi ®Òu b¾t tay ngay vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi .
Tuy nhiªn nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc ch­a ®ñ ®Ó thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n bé mÆt kinh tÕ nghÌo nµn, l¹c hËu.
- Trong nh÷ng n¨m 80-90, ch©u Phi trë thµnh lôc ®Þa cña chiÕn tranh, tôt hËu vµ ®ãi nghÌo. Ch©u Phi hiÖn lµ lôc ®Þa bÊt æn nhÊt thÕ giíi.
-Tình trạng đói nghèo và chậm phát triển ở châu Phi, càng làm cho mâu thuẫn sắc tộc ở đây thêm trầm trọng.
- Chiến tranh càng làm bi đát tình hình kinh tế xã hội của lục địa vốn là khu vực chậm phát triển nhất thế giới.
Số lượng lương thực bình quân đầu người của châu Phi hiện nay chỉ còn 70% so với những năm đầu 70.

Vào đầu những năm 60, châu Phi còn tự túc được lương thực và vẫn đạt sản lượng dư thừa để xuất khẩu thì hiện tại 2/5 số nước của lục địa này không đủ ăn.
Nguyên nhân chính gây ra nạn đói là do khủng hoảng kinh tế, hạn hán kéo dài, chiến tranh liên miên, nội chiến và bùng nổ dân số .

Bùng nổ dân số là một trong những nguyên nhân
dẫn đến thảm kịch của châu Phi, chỉ trong vòng 20 năm, dân số châu Phi đã tăng gấp đôi với tỉ lệ tăng từ 2,9% đến 3%, cao nhất thế giới.
Nhìn chung có thể thấy, các yếu tố bên trong
và các yếu tố bên ngoài khong thuận lợi đã dẫn
đến tình trạng tụt hậu về kinh tế của châu lục này,
mặc dù các nước châu Phi đã tích cực tìm kiếm
những giải pháp để khắc phục nhưng cho đến nay
tình hình vẫn chưa có những cải thiện căn bản.
1.3 Quá trình liên kết khu vực ở châu Phi: Từ tổ chức thống nhất châu Phi (OAU) đến liên minh châu Phi (AU).

- Trong quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc, nhu cầu đoàn kết, tập hợp lực lượng giữa các nước châu Phi dẫn tới việc thành lập một số tổ chức liên kết KT-CT, tiêu biểu là "tổ chức thống nhất châu Phi (OAU) .
OAU thành lập ngày 25/5/1963 với mục tiêu tăng cường đoàn kết thống nhất giữa các nước châu Phi ,bảo vệ chủ quyền lãnh thổ,độc lập dân tộc chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc xóa bỏ chủ nghĩa thực dân dưới mọi hình thức.
- Tuy nhiên tình hình thực tế của châu Phi cùng với quá trình toàn cầu hóa và xu thế hội nhập kinh tế TG đã đặt ra hàng loạt thách thức đối với châu Phi .
7/2002 OAU đã tổ chức hội nghị cấp ca ở Tôgo đã thông qua hiệp ước về thành lập liên minh châu Phi (AU) đây là một tổ chức mô phỏng theo hình mẫu của lên minh châu Âu (EU).

AU hoạt động dựa trên những nguyên tắc bình đẳng gắn bó giữa các nước thành viên tôn trọng biên giới của nhau, đưa ra chính sách quốc phòng chung, giải quyết bất đồng.
xin chân thành cảm ơn