Bài 52. Phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện

TRƯỜNG THCS QUẢNG LẠC
TỔ TỰ NHIÊN
Lớp giảng dạy: 8C
Giáo viên thực hiện: Nguyễn Khánh Quỳnh
Bài 52: PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN
VÀ PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN
KIỂM TRA BÀI CŨ
Phản xạ là gì? Lấy ví dụ? Khi chạm tay vào cây xấu hổ (cây trinh nữ) có hiện tượng cụp lá lại, đấy có phải là phản xạ không? Vì sao?
Đáp án
- Phản xạ là phản ứng của cơ thể trả lời các kích thích của môi trường thông qua hệ thần kinh.
- VD: Bất kì đứa trẻ nào khi mới sinh ra đều biết thở, biết khóc, biết cười, biết bú tí mẹ,…
Một đứa trẻ nếu chưa ăn me bao giờ thì khi nhìn thấy trái me sẽ không có phản ứng gì (thèm muốn, tiết nước bọt), nhưng nếu đã vài lần được ăn me thì sau đó chỉ cần trông thấy trái me là trong miệng nó đã tiết nước bọt.
- Hiện tượng cụp lá ở cây trinh nữ khi ta chạm tay vào không phải là phản xạ vì ở thực vật chưa có hệ thần kinh, đó chỉ là hiện tượng cảm ứng ở thực vật (liên quan tới sức trương nước của tế bào thực vật).
Bài 52: PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN
VÀ PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN
I. Phân biệt phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện
Cho 2 VD sau:
VD1: Bất kì đứa trẻ nào khi mới sinh ra đều biết thở, biết khóc, biết cười, biết bú tí mẹ,…
VD2: Một đứa trẻ nếu chưa ăn me bao giờ thì khi nhìn thấy trái me sẽ không có phản ứng gì (thèm muốn, tiết nước bọt), nhưng nếu đã vài lần được ăn me thì sau đó chỉ cần trông thấy trái me là trong miệng nó đã tiết nước bọt.
Trong 2 phản xạ nêu ở 2 VD trên em hãy cho biết:
Phản xạ nào sinh ra đã có, không cần phải học tập?
- Phản xạ nào được hình thành trong đời sống cá thể, là kết quả của quả của quá trình học tập, rèn luyện thường xuyên mới có?
Đáp án
Phản xạ ở VD1 sinh ra đã có, không cần phải học tập.
- Phản xạ ở VD2 là phản xạ được hình thành trong đời sống cá thể, là kết quả của quá trình học tập, rèn luyện thường xuyên mới có.
Bài 52: PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN
VÀ PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN
Em hãy dự đoán xem trong 2 phản xạ trên thì phản xạ nào là phản xạ không điều kiện và phản xạ nào là phản xạ có điều kiện?
Phản xạ ở VD1 là PXKĐK, còn phản xạ ở VD2 là PXCĐK.
Hãy cho biết, PXKĐK là gì? PXCĐK là gì?
- PXKĐK là phản xạ sinh ra đã có, không cần phải học tập.
- PXCĐK là phản xạ được hình thành trong đời sống cá thể, là kết quả của quá trình học tập, rèn luyện.


Hãy hoàn thành bảng sau bằng cách đánh dấu + vào cột tương ứng.

Đáp án
Phản xạ nào có tính chất bẩm sinh và di truyền được? Phản xạ nào được hình thành trong đời sống, có tính chất cá thể và không di truyền được?
PXKĐK có số lượng hạn chế, còn PXCĐK có số lượng không hạn định
PXKĐK có tính chất bẩm sinh và di truyền được, còn PXCĐK được hình thành trong đời sống cá thể, không di truyền được.
Phản xạ nào có tính chất bền vững, còn phản xạ nào dễ mất đi khi không củng cố thường xuyên?
PXKĐK có tính chất bền vững, còn PXCĐK dễ mất đi nếu không được củng cố thường xuyên.
Phản xạ nào có số lượng hạn chế, còn phản xạ nào có số lượng không hạn định?
Bài 52: PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN
VÀ PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN
II. Sự hình thành phản xạ có điều kiện
1. Hình thành phản xạ có điều kiện
Em hãy mô tả lại thí nghiệm của I.P. Paplôp về thành lập PXCĐK tiết nước bọt khi có ánh đèn ở chó?
- Khi bật đènvùng thị giác hưng phấnchó hướng mắt về phiá có ánh sáng đèn PXKĐK (h.52.1)
- Khi cho chó ăn  trung khu tiết nước bọt nằm ở trụ não hưng phấn  vùng ăn uống ở vỏ não cũng hưng phấn chó tiết nước bọt PXKĐK (h.51.2).
- Bật đèn, cho chó ăn  chó tiết nước bọt . Lặp lại nhiều lần như vậy, sau đó không cho chó ăn mà chỉ bật đèn chó vẫn tiết nước bọt.
Để thành lập được PXCĐK cần có những điều kiện gì?
 Để thành lập được PXCĐK cần:
Phải có sự kết hợp giữa kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện.
Quá trình đó phải được lặp đi lặp lại nhiều lần.
- Vỏ não phải nguyên vẹn về mặt cấu tạo và bình thường về mặt sinh lí, vì đường liên hệ thần kinh tạm thời được thành lập trên vỏ não. Nếu vỏ não bị cắt bỏ thì không thành lập được PXCĐK, còn nếu một vùng nào đó bị cắt, hay bị phá huỷ thì không thành lập được PXCĐK liên quan tới vùng đó.
Thực chất của việc thành lập PXCĐK là gì?
Thực chất của việc thành lập PXCĐK là sự hình thành đường liên hệ thần kinh tạm thời nối các vùng của vỏ đại não với nhau.
Trung ương của PXCĐK nằm ở đâu?
Trung ương của PXCĐK nằm ở vỏ não.
Sau khi thành lập được ở chó PXCĐK tiết nước bọt khi bật đèn, người ta không cho chó ăn nữa mà chỉ bật đèn thì thu được kết quả như sau:

Em có nhận xét gì về kết quả thí nghiệm trong bảng số liệu trên?
Trong thí nghiệm trên nếu ta chỉ bật đèn mà không cho chó ăn thì hiện tượng gì sẽ xảy ra?
Nhận xét
Số giọt nước bọt giảm dần theo thời gian.
- Nếu ta chỉ bật đèn mà không cho chó ăn thì chó sẽ không tiết nước bọt khi có ánh đèn nữa.
2. Ức chế phản xạ có điều kiện
Nêu ý nghĩa của sự hình thành và ức chế của PXCĐK đối với đời sống?

Ý nghĩa:
Đảm bảo sự thích nghi với môi trường và điều kiện sống luôn thay đổi.
- Hình thành các thói quen tập quán tốt đối với con người.
Dựa vào kiến thức vừa học về quá trình thành lập và ức chế PXCĐK, hãy trình bày quá trình thành lập và ức chế PXCĐK đã thành lập để thành lập một phản xạ mới thông qua 1 VD tự chọn.
Bài 52: PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN
VÀ PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN
III. So sánh các tính chất của phản xạ không điều kiện
với phản xạ có điều kiện
Bằng kiến thức đã học hãy hoàn thành bảng sau:
Đáp án:
Củng cố
Câu 1: Trong các phản xạ sau đây, phản xạ nào không phải là PXKĐK?
Ai cũng phải học mới biết chữ.
Bất kì ai khi chạm tay vào lửa cũng đều rụt tay lại.
Đèn sáng chói chiếu vào mắt làm mắt nheo lại và con ngươi thu nhỏ.
Khi trời lạnh sẽ nổi da gà.
Đáp án: A
Câu 2: Trong các phản xạ sau, phản xạ nào không phải là PXCĐK?
A. Cứ 5h sáng là tôi dạy tập thể dục.
B. Để học giỏi bạn ấy đã phải rất cố gắng.
C. Nóng quá mà ai cũng toát mồ hôi.
D. Cứ sau bữa ăn tối là tôi xem ti vi.
Đáp án: C
Hướng dẫn về nhà