Bài 47. Đại não

SINH LÝ TIỂU NÃO
Tiểu não là một cấu trúc thần kinh nằm ở hố sọ sau,nhận những bó thần kinh từ tủy sống,hành não,võ não đi đến và phát ra những bó sợi thần kinh đi đến vỏ não, hành não,cuống não và tủy sống




Chức năng cơ bản của tiểu não là điều hòa trương lực cơ.Do đó tiểu não chi phối các phản xạ tư thế,giữ thăng bằng cho cơ thể và điều hòa động tác


1.SƠ LƯỢC VỀ GiẢI PHẪU TiỂU NÃO

Tiểu não nằm bên dưới đại não,ở phía dưới và sau cầu não và cuống đại não,ở phía trên và sau hành não,dính vào thân não bởi 3 đôi cuống tiểu não:
-Hai cuống tiểu não dưới:dính vào hành não
-Hai cuống tiểu não giữa:dính vào cầu não
-Hai cuống tiểu não trên:dính vào não giữa
Về hình dáng tiểu não gồm 3 phần:ở giữa là thùy nhộng(vermis)và hai phần phình ra hai bên gọi là bán cầu tiểu não(hemisphere)
Khi cắt ngang tiểu não gồm 3 phần:
-Vỏ tiểu não
-Chất trắng
-Các nhân tiểu não

1.1 Vỏ tiểu não
Trên bề mặt có nhiều nếp gấp nông và sâu chia thành nhiều thùy,gồm rất nhiều noron và có thể chia thành ba lớp:
Lớp phân tử
Lớp tế bào Purkinje
Lớp tế bào hạt
1.1.1 Lớp phân tử
Gồm tế bào sao ngoài và tế bào rổ.Những tế bào này có sợi trục thần kinh ngắn ,là những tế bào trung gian gây ức chế,gây ra ức ngang với tế bào Purkinje bên cạnh,để làm nổi bật tín hiệu truyền đi từ tế bào Purknje nào đó.
Tế bào sao ngoài và tế bào rổ tiếp nhận xung động hưng phấn từ các nhánh nằm ngang song song của tế bào hạt
Đuôi gai của tế bào Purkinje và tế bào Golgi
Sợi trục tế bào hat đi theo hướng nằm ngang gọi là sợi song song
1.1.2 Lớp tế bào Purkinje
Gồm các tế bào Purkinje,tiếp nhận các xung động hoạt hóa từ các nhánh nằm ngang song song của tế bào hạt do sợi rêu và sợi leo từ nhân trám dưới của hành não kích hoạt,đồng thời phát ra xung động theo sợi trục thần kinh tới ức chế hoạt động của các nhân tiểu não như nhân răng ,nhân mái,nhân xen;
Ngoài ra còn ức chế hoạt động của nhân tiền đình bên.
1.1.3 Lớp tế bào hạt
Gồm tế bào hạt và tế bào Golgi
-Tế bào hạt tiếp nhận các xung độnghoạt hóa từ các sợi rêu,tức là các sợi tới tiểu não từ nhiều nơi như từ thân não,tủy sống,đại não.Sợi rêu đi vào lớp hạt cho nhiều nhánh bên,tận cùng là nhánh hoa hồng sợi rêu.Mỗi hoa hồng là trung tâm của tiểu cầu tiểu não gồm:hoa hồng sợi rêu,các tận cùng đuôi gai của tế bào hạt,tận cùng sợi trục thần kinh của tế bào Golgi
-Tế bào Golgi:có sợi trục thần kinh tận cùng ở tiểu cầu não,có tác dụng ức chế tiểu não.hay ức chế các tế bào hạt
1.2 Chất trắng
Tạo nên bởi những sợi thần kinh đi đến và đi ra của tiểu não

1.3 Các nhân tiểu não
Nhân tiểu não chịu ảnh hưởng của hai luồng xung thần kinh:
Luồng xung thần kinh kích thích nhân sâu tiểu não từ các nhánh bên của sợi leo và sợi rêu xảy ra trước
Luồng xung thần kinh ức chế tới từ tế bào Purkinje ở võ tiểu não
Các nhân tiểu não quan trọng:

Nhân mái: tiếp nhận sợi chủ yếu tù thùy nhộng và từ nhân tiền đình ,dây VIII qua cuống tiểu não dưới,đồng thời phát ra các sợi đi tới nhân tiền đình để điều chỉnh thăng bằng và cũng liên hệ với thể lưới để điều chỉnh tư thế
Nhân nút và nhân tiểu cầu hợp thành nhân xen
--Vùng trung gian bán cầu tiểu não cho sợi tới nhân xen sau đó:
+ Tới đồi thị và lên vỏ não
+ Tới nhân đỏ và nhân lưới ở phần trên thân não
+ Tới cấu trúc đường giữa của đồi thị rồi tới nhân hạch nền não.Đường này liên quan đến sự phối hợp giữa 2 nhóm cơ đối kháng nhau ở phần ngoại biên của chi
Nhân răng: phần ngoài bán cầu tiểu não tới nhân răng ,sau đó tới nhân bụng bên và nhân bụng trước của đồi thị vào tận cùng ở vỏ não


+ Đường này có vai trò quan trọng trong việc phối hợp các hoạt động vận động nối tiếp nhau khởi phát từ vỏ não
2.Sự phân chia tiểu não
Có nhiều cách phân chia các thùy của tiểu não:
Căn cứ vào sự phân bố không gian: thùy trước,thùy sau và thùy nhung cục.thùy nhung có liên quan với hệ tiền đình để duy trì thăng bằng cho cơ thể
Căn cứ vào chức năng:thùy nhộng(vermis) chủ yếu kiểm soát chức năng vận động của các cơ cột sống,cổ ,vai,hông.Ở mỗi bên thùy nhộng là hai bán cầu tiểu não,mỗi bán cầu chia làm hai vùng:
-Vùng trung gian và vùng ngoài

Căn cứ vào bậc thang tiến hóa động vật: tiểu não người là quan trọng nhất, xét mối liên quan chức năng với hệ thần kinh trung ương người ta chia làm 3 phần:
-Tiểu não cổ:là phần sớm nhất,được tao thành bởi thùy nhung cục và phần lân cận của thùy nhộng,có liên quan trực tiếp với nhân tiền đình ở hành não
-Tiểu não cũ:được tạo thành bởi thùy nhộng:thùy trước và phần sau của thùy sau và vung trung gian bán cầu tiểu não.
-Tiểu não mới:gồm phần trước của thùy sau và phần ngoài bán cầu tiểu não.phần này liên quan đến vỏ não
3.CHỨC NĂNG DẪN TRUYỀN TiỂU NÃO
3.1 Những đường đi vào tiểu não
- Bó tủy- tiểu não chéo
- Bó tủy- tiểu não thẳng
- Bó Goll và Burdach
- Bó tiền đình - tiểu não
- Bó lưới tiểu não
- Bó trám tiểu não
- Bó vỏ_cầu _tiểu não
3.2 Những đường từ tiểu não đi ra
-Những đường từ nhân mái đi ra
-Những đường từ nhân răng đi ra

3.1 Những đường đi vào tiểu não

3.1.1 Bó tủy- tiểu não chéo
-Xuất phát từ cột Clark,sợi trục chạy chéo qua chất xám tủy sang cột bên và đi lên vào tiểu não đối bên bằng cuống trên.Bó tủy não chéo chủ yếu bị kích thích bởi các tín hiệu vận động từ bó tháp và bó đỏ - tủy tới sừng trước tủy sống và từ các đường trong nội bộ tủy.
-Bó tủy – tiểu não chéo cho biết các tín hiệu vận động đến sừng trước như thế nào
3.1.2 Bó tủy – tiểu não thẳng
Cũng đi từ cột Clark ,sợi trục đi ra cột bên cùng bên,từ đó đi lên vào tiểu não cùng bên bằng cuống dưới
Bó tủy tiểu não thẳng truyền tín hiệu cảm giác từ thoi cơ ,gân cơ ,các thụ thể ở da và ở khớp báo cho tiểu não tình trạng co cơ,mức độ căng trên gân cơ,vị trí,tư thế và tốc độ di chuyển của nhũng phần cơ thể để tiểu não điều hòa và phối hợp các động tác
3.1.3 Bó Goll và Burdach
Xuất phát từ hạch gai,sợi trục đi ra cột sau bụng bên,từ đó đi lên nhân Goll và Burdach ở hạch não,đa số các sợi này đi lên đồi thị đối
,một số sợi rẽ vào cuống dưới của tiểu não bụng bên.Các bó này đưa đến tiểu não những xung động về cảm giác bản thể của cơ thể

3.1.4 Bó tiền đình- tiểu não
Xuất phát từ các bộ phận nhận cảm ở mê tới nhân tiền đình ở hành não ,từ đó theo cuống dưới vào tiểu não cùng bên và tận cùng ở thùy nhung cục và lưỡi gà
Bó dẫn truyền cảm giác về không gian ,tiểu não giữ thăng bằng cho cơ thể bằng cách điều hòa trương lực cơ.
3.1.5 Bó lưới tiểu não
Phát xuất từ chất lưới theo cuống dưới đến thùy nhộng tiểu não
3.1.6 Bó trám tiểu não
Khi kích thích vùng vận động,hạch nền co,chất lưới và tủy sống,các xung động thần kinh sẽ tiếp hợp ở nhân trám (nhân ô-liu dưới) sau đó theo cuống dưới vào tiểu não đối bên
3.1.7 Bó vỏ- cầu – tiểu não
Xuất phát từ vỏ não vùng vận động và tiền động (vùng 4,6 của Brodman) của thùy trán,thùy thái dương và thùy đỉnh,sẽ cho sợi trục đến nhân cầu não cùng bên,sau đó sang tiểu não đối bên
Bó này có nhiệm vụ liên hệ giữa vỏ não với tiểu não

3.2 Những đường tiểu não đi ra
3.2.1 Những đường từ nhân mái đi ra
Nó đi đến các nhân của thân não,từ đó đến nowrron vận động sừng trước tủy sống ,và các nhân điều khiển cơ mắt gồm:
Bó tiểu não – tiền đình (bó không bắt chéo)
Não giữa (đi đến các nhân vận nhãn) và những sợi đi thẳng xuống đến noron vận động ở sừng trước tủy sống cùng bên
Bó móc bắt chéo,vong lên cuống tiểu não đi đến:
+ Chất lưới ở hành não hai bên
+ Tiền đình(đối bên)
+ Cầu não
+ Tủy(Bó mái – tủy)

3.2.2 Những đường từ nhân răng đi ra
Gồm:
Bó tiểu não – nhân đỏ
Sợi trục qua cuống tiểu não đi đến nhân đỏ đối bên tiếp xúc với noron ở đây,rồi sợi trục của bó nhân đỏ - tủy bắt chéo sang đối bên,và tận cùng ở sừng trước đối bên với nhân đỏ.
Bó tiểu não – đồi thị - vỏ não
Sợi trục đi bằng cuống tiểu não trên đi qua nhân đỏ đến đồi thị đối bên,và cho sợi trục đi đến vỏ não thùy trán đối bên.
4.CHỨC NĂNG ĐiỀU HÒA CỬ ĐỘNG CỦA TiỂU NÃO
Về phương diện chức năng ,tiểu não được coi là bộ phận kiểm soát và điều chỉnh vận động,kể cả vận động tùy ý lẫn không tùy ý.Triệu chứng chính của tổn thương tiểu não là rối loạn hoạt động.Ngoài ra ,tiểu não còn tham gia vào chức năng thực vật ,nên trong trường hợp tổn thương tiểu não,các rối loạn thực vật cũng biểu hiện rõ
4.1 Kiểm soát và điều chỉnh vận động không tùy ý
Kiểm soát và điều chỉnh trương lực cơ
Kiểm soát sự phối hợp động tác và duy trì tư thế trong không gian khi hoạt động nhanh.
Kiểm soát và điều chỉnh thăng bằng cơ thể
Tiểu não đặc biệt điều hòa thăng bằng của cơ thể khi đang vận động nhanh:điều hòa sự quân bình giữa hai nhóm cơ đối kháng nhau của trục cơ thể như xương sống,hông ,vai.Dù co đổi hướng vận động ,tiểu não tiền đình vẫn tính toán được tốc độ và chiều hướng cử động sắp tới để giữ thăng bằng
4.2 Kiểm soát và điều chỉnh vận động tùy ý
4.2.1 Chức năng kiểm soát vận động ngọn chi do vùng trung gian bán cầu tiểu não đảm nhiệm
- Vỏ não phát ra xung động đi theo bó tháp đến các noron sừng trước tủy sống nhằm thực hiện các động tác có chủ đích đồng thời vỏ não cũng gửi các xung này đến tiểu não.Khi các cơ hoạt động thì tín hiệu hoạt động đó được các bộ phận nhận cảm thông báo ngược trở lại cho tiểu não.Tiểu não sẽ so sánh hai thông tin này và sau đó nhân xen sẽ gửi tín hiệu tới vỏ não và nhân đỏ để sửa cho phù hợp

Tiểu não cung cấp tín hiệu bật nhanh và mạnh cơ đồng vận vào lúc khởi đầu cử động và cơ đối vận bị ức chế.Đến cuối cử động thì có hiên tượng ngược lại
-Tiểu não làm giảm các cử động đi quá mức và làm hãm lại cử động đu đưa nên làm cử động đúng tầm ,đúng hướng
-Các cử động nhanh của cỏ thể như đánh máy ,viết…được lên kế hoạch trước nên xảy ra tự động,nhịp nhàng
4.2.2 Chức năng của vùng ngoài bán cầu tiểu não
Chức năng lập kế hoạch cho những cử động liên tiếp nhau
Định thời gian thích hợp cho mọi cử động liên tiếp nhau.Các cử động như việc chạy ,nói,viết trở thành phối hợp tốt.
4.2.3 Vai trò của tiểu não trong hoạt động thực vật
Trong thực tế lâm sàng ,những bệnh nhân khi bi tổn thương tiểu não thường có các rối loạn kèm theo như:rối loạn dinh dưỡng,tim mạch,thân nhiệt,chuyển hóa…Cơ chế của hiện tượng này là bình thường,tiểu não có mối liên hệ không thể tách rời về giải phẫu và chức năng của vùng dưới đồivà thể lưới,nơi có những vai trò vô cùng quan trọng trong sự điều hòa các chức năng thực vật
5.NHỮNG RỐI LOẠN DO CẮT BỎ TiỂU NÃO TRÊN ĐỘNG VẬT
5.1.Những rối loạn do cắt bỏ tiểu não trên động vật
Cắt bỏ tiểu não trên động vật cấp cao sẽ gây những rối loạn có thể chia thành 3 giai đoạn sau:
GĐ1:con vật bị tăng trương lực cơ như trong duỗi cứng mất não
GĐ2:các rối loạn trên nhẹ đi,con vật vẫn còn cảm giác,còn vận động tùy ý,còn các phản xạ tủy-hành-cầu não
GĐ3:sau 1 thời gian dài,các triệu chứng trên giảm nhiều nhưng vẫn còn tồn tại
5.2 Hội chứng tiểu não trên lâm sàng
Giảm trương lực cơ:
Cử động sai tầm
Cử động sai hướng
Cử động loạn nhịp
Run
Lay tròng mắt khi nhìn cố định vào một vật
Mất thăng bằng,lảo đảo
Rối loạn phát âm,nói khó,rối loạn chữ viết do không phối hợp được các cơ tương ứng