Bài 45. Ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì

Tiết 49 - Bài 45 :
ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ
Kiểm tra bài cũ
1.Vẽ đường truyền của hai tia sáng đã học qua thấu kính phân kì?
2.Hãy ghép mỗi nội dung ở cột bên trái với một nội dung ở cột bên phải để thành một câu đúng:
Đối với thấu kính hội tụ:
Đáp án: 1 - C; 2 - B; 3 - A;





Vẽ đường truyền của hai tia sáng đã học qua thấu kính phân kì?





Tia tới song song với trục chính thì tia ló kéo dài đi qua tiêu điểm F.
Tia tới đi qua quang tâm thì tia ló tiếp tục truyền thẳng theo phương của tia tới.





I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì.
1>Thí nghiệm (hình 45.1)
Muốn quan sát ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì, cần những dụng cụ gì? Nêu cách bố trí và tiến hành thí nghiệm.
A
B
?
Đặt ngọn nến ở vị trí bất kì trên trục chính của thấu kính và vuông góc với trục chính.
Đặt màn chắn sát thấu kính,từ từ dịch chuyển màn ra xa thấu kính. Quan sát trên màn chắn có ảnh của vật hay không?
Đặt mắt quan sát ảnh của ngọn nến qua thấu kính phân kì, nhận xét ảnh của nó.
Mắt
Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
Giữ yên màn chắn, dịch chuyển vật và quan sát trên màn chắn có ảnh hay không?
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ
O
.
.
F
F`


Qua thấu kính phân kì, ta luôn nhìn thấy ảnh của một vật đặt trước thấu kính nhưng không hứng được trên màn. Vậy đó là ảnh thật hay ảnh ảo?

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
ảnh đó có đặc điểm gì so với vật?

-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.

II.Cách dựng ảnh:
Hãy nêu cách dựng ảnh của vật AB qua thấu kính phân kì, biết AB vuông góc với trục chính, A nằm trên trục chính?





B
A

-Dựng ảnh B` của điểm B qua thấu kính phân kì, ảnh này là điểm đồng qui kéo dài của chùm tia ló.
-Từ ảnh B` hạ đường vuông góc với trục chính cắt trục chính tại A`, A` là ảnh của điểm A; A`B` là ảnh của AB tạo bởi thấu kính phân kỳ.

B`

A`

Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ
F
F`
.
.

O

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.

II.Cách dựng ảnh:
Dựng ảnh A` B` của vật AB qua thấu kính phân kì, biết vật AB đặt vuông góc với trục chính của thấu kính có tiêu cự f=12cm. Điểm A nằm trên trục chính và cách quang tâm O một khoảng OA=24cm.


A`
B`
A
B
I
K

Dựa vào hình vẽ hãy lập luận để chứng tỏ rằng ảnh A` B` của vật AB luôn nằm trong khoảng tiêu cự của thấu kính.

Gợi ý: - Khi dịch chuyển vật AB vào gần hay ra xa thấu kính thì tia tới BI luôn có vị trí tương đối như thế nào so với trục chính? Từ đó suy ra tia ló IK có bị thay đổi hay không? - ảnh B` của điểm B là giao điểm của những tia nào?
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ
Khi tịnh tiến vật AB luôn vuông góc với trục chính thì thì tại mọi vị trí, tia BI là không đổi, cho tia ló IK cũng không đổi. Do đó tia BO luôn cắt tia IK kéo dài tại B` nằm trong đoạn FI. Chính vì vậy ảnh A` B` luôn nằm trong khoảng tiêu cự của thấu kính.

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.

II.Cách dựng ảnh:
Nhận xét: ảnh A` B` luôn nằm trong khoảng tiêu cự của thấu kính.
III.Độ lớn của ảnh ảo tạo bởi các thấu kính:
Đặt vật AB vuông góc với trục chính của một thấu kính có tiêu cự f= 12 cm, cách thấu kính một khoảng d= 8cm, A nằm trên trục chính. Hãy dựng ảnh A` B` của AB trong hai trường hợp:
+ Thấu kính là hội tụ
+ Thấu kính là phân kì.
Trường hợp thấu kính là hội tụ
Trường hợp thấu kính là phân kì
Nhận xét về độ lớn của ảnh so với vật trong hai trường hợp vừa vẽ?
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.

II.Cách dựng ảnh:
III.Độ lớn của ảnh ảo tạo bởi các thấu kính:
ảnh ảo của vật AB tạo bởi thấu kính hội tụ lớn hơn vật.
ảnh ảo của vật AB tạo bởi thấu kính phân kì nhỏ hơn vật.
Từ bài toán trên, hãy cho biết ảnh ảo của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ và thấu kính phân kì có đặc điểm gì giống và khác nhau?
Hãy nêu cách nhận biết nhanh chóng một thấu kính là hội tụ hay phân kì.
IV. Vận dụng:
C6
ảnh ảo ở thấu kính hội tụ và phân kì:
+ Giống nhau: cùng chiều với vật.
+ Khác nhau:
Đối với thấu kính hội tụ thì ảnh lớn hơn vật và ở xa thấu kính hơn vật.
Đối với thấu kính phân kỳ thì ảnh nhỏ hơn vật và ở gần thấu kính hơn vật.

Đưa thấu kính lại gần một vật, nếu nhìn qua thấu kính thấy ảnh của vật cùng chiều lớn hơn vật thì đó là thấu kính hội tụ. Ngược lại, nếu nhìn qua thấu kính thấy ảnh của vật cùng chiều nhỏ hơn vật thì đó là thấu kính phân kì.
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.

II.Cách dựng ảnh:
IV. Vận dụng:
III.Độ lớn của ảnh ảo tạo bởi các thấu kính:
C6
C8
Bạn Đông bị cận thị nặng. Nếu bạn Đông bỏ kính ra, ta nhìn thấy mắt bạn to hơn hay nhỏ hơn khi nhìn mắt bạn lúc đang đeo kính?
Nếu Đông bỏ kính ra, ta nhìn thấy mắt bạn to hơn khi nhìn mắt bạn lúc đang đeo kính, vì kính của bạn là thấu kính phân kì. Khi ta nhìn mắt bạn qua thấu kính phân kì, ta nhìn thấy ảnh ảo của mắt nhỏ hơn mắt khi không đeo kính.
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ
I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.

II.Cách dựng ảnh:
III.Độ lớn của ảnh ảo tạo bởi các thấu kính:
IV. Vận dụng:
C6
C8
C7
Vận dụng kiến thức hình học, tính khoảng cách d `= OA` từ ảnh đến thấu kính và chiều cao h` = A` B` của ảnh trong hai trường hợp ở C5 khi vật có chiêù cao h = 6 mm.
*Trường hợp TKPK:
Tam giác OB`F đồng dạng với tam giác BB`I Nên:









*Trường hợp TKHT:
Tam giác OB`F`đồng dạng với tam giác BB`I Nên:









Ta lại có tam giác OAB đồng dạng với tam giác OA`B` Nên :
Tam giác OAB đồng dạng với tam giác OA`B` có:
Theo hình vẽ
h = AB = 6mm = 0,6cm.
d = OA = 8 cm.
f = OF = 12cm.

d` = OA` = ? cm
h`= A`B` = ? cm


Vận dụng kiến thức hình học nào để tìm d`= OA` và h` = A` B` trên hình vẽ?
Gợi ý: xét hai cặp tam giác đồng dạng để tính tỉ số A` B`/AB
Hướng dẫn C7

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ

I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.

II.Cách dựng ảnh:
III.Độ lớn của ảnh ảo tạo bởi các thấu kính:
IV. Vận dụng:
V.Bài tập củng cố:
* Ghi nhớ: SGK/Tr 123
*Có thể em chưa biết: SGK/Tr 123
1.Bài 44-45..2 (vở bài tập)

.
S`
.
S
F
O
Đối với thấu kính phân kì:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật và luôn nằm trong khoảng tiêu cự của thấu kính.
-Vật đặt rất xa thấu kính, ảnh ảo của vật có vị trí cách thấu kính một khoảng bằng tiêu cự.
a.Vì S và S` nằm cùng phía so với trục chính nên S` là ảnh ảo.







b. S`nằm gần trục chính hơn S nên thấu kính đã cho là thấu kính phân kì.
K
c. Nối S với S` cắt trục chính của thấu kính tại O, điểm O chính là quang tâm của thấu kính.
Dựng đường thẳng vuông góc với trục chính tại O, đó là vị trí đặt thấu kính.
Dựng tia tới SI song song với trục chính cho tia ló IK xuất phát từ ảnh S`.

Nối I với S` kéo dài cắt trục chính tại tiêu điểm F, lấy OF` = OF ta được tiêu điểm thứ hai của thấu kính.
I
F`

Thứ 4 ngày 12 tháng 3 năm 2008
Tiết 49-bài 45: ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ
I.Đặc điểm của ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kỳ:
1.Thí nghiệm: SGK/122
2.Kết luận:
-Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật.

II.Cách dựng ảnh:
III.Độ lớn của ảnh ảo tạo bởi các thấu kính:
IV. Vận dụng:
* Ghi nhớ: SGK/Tr 123
*Có thể em chưa biết: SGK/Tr 123
V.Bài tập củng cố:
1.Bài 44-45.1 (vở bài tập)
2.Xác định loại thấu kính khi biết vị trí tương đối giữa vật và ảnh của vật đó qua thấu kính










Trong các thấu kính tạo ảnh sau đây đâu là thấu kính hội tụ, thấu kính phân kì? Giải thích?
A>
B>
C>
D>
Thấu kính hội tụ
Thấu kính hội tụ
Thấu kính phân kì
Thấu kính hội tụ
Bài tập về nhà
- Học thuộc phần ghi nhớ.
- Hoàn thành C7 SGK.
- Làm các bài tập trong vở bài tập.
- Chuẩn bị báo cáo thực hành bài 46 SGK.
