Bài 44. Thấu kính phân kì

KIỂM TRA BÀI CŨ
Câu hỏi:
1. Nêu đặc điểm ảnh của một vật tạo bởi TKHT?
2. Có những cách nào để nhận biết TKHT?
2. Có thể nhận biết TKHT bằng một trong ba cách sau:
a) Dùng tay để nhận biết độ dày phần rìa so với độ dày phần giữa của thấu kính. Nếu phần rìa mỏng hơn thì đó là TKHT.
b) Đưa thấu kính lại gần dòng chữ trên trang sách. Nếu nhìn qua thấu kính thấy hình ảnh dòng chữ to hơn so với dòng chữ trên trang sách khi nhìn trực tiếp thì đó là TKHT.
c) Dùng thấu kính hứng ánh sáng Mặt Trời hoặc ánh sáng ngọn đèn đặt ở xa lên màn hứng. Nếu chùm sáng đó hội tụ trên màn thì đó là TKHT.

1. Đối với TKHT:
Vật đặt ngoài khoảng tiêu cự (d > f) cho ảnh thật, ngược chiều với vật. Khi vật đặt rất xa thấu kính (d > 2f) thì ảnh thật có vị trí cách thấu kính một khoảng bằng tiêu cự.
Vật đặt trong khoảng tiêu cự (d < f) cho ảnh ảo, lớn hơn vật và cùng chiều với vật.

I. Đặc điểm của thấu kính phân kì:
1. Quan sát và tìm cách nhận biết:
* TKPK có độ dày phần rìa dày hơn phần giữa, ngược hẳn với TKHT.
* Tiết diện của một số TKPK (h.44.2a,b,c SGK).
* Kí hiệu TKPK được vẽ như hình 44.2d (SGK).
a
b
c
d
I. Đặc điểm của thấu kính phân kì:
1. Quan sát và tìm cách nhận biết:
Bố trí thí nghiệm như hình 44.1 SGK. Chiếu một chùm sáng tới song song theo phương vuông góc với mặt của TKPK.
C3: Chùm tia ló có đặc điểm gì mà người ta gọi thấu kính này là TKPK?
* Chùm tia tới song song cho chùm tia ló là chùm phân kì nên ta gọi thấu kính đó là TKPK.
2. Thí nghiệm:
- TKPK có độ dày phần rìa dày hơn phần giữa.
3. Kết luận:
I. Đặc điểm của thấu kính phân kì:
1. Quan sát và tìm cách nhận biết:
2. Thí nghiệm:
- Chùm tia tới song song với trục chính thì cho chùm tia ló phân kì.

- Kí hiệu:
II. Trục chính, Quang tâm, Tiêu điểm, Tiêu cự của TKPK:
Trong 3 tia tới thấu kính phân kì , tia nào đi qua thấu kính không bị đổi hướng ?
1. Trục chính:
- Trục chính: Trong các tia tới vuông góc với mặt của thấu kính, có một tia cho tia ló truyền thẳng không đổi hướng. Tia này trùng với một đường thẳng được gọi là trục chính (∆) của TK.
C4 (SGK):
2. Quang tâm:
Trục chính của TKPK đi qua một điểm O trong thấu kính mà mọi tia sáng tới điểm này đều truyền thẳng, không đổi hướng. Điểm O gọi là quang tâm của thấu kính.
Nếu kéo dài chùm tia ló ở TKPK thì chúng sẽ gặp nhau tại một điểm trên trục chính, cùng phía với chùm tia tới. Dùng thước thẳng để kiểm tra.
C6 (SGK):
3. Tiêu điểm:
F
C5 (SGK):
F
F
F`
Tiêu điểm của thấu kính phân kỳ
- Mỗi TKPK có hai tiêu điểm F và F’ nằm về hai phía của thấu kính, cách đều quang tâm O.
Khoảng cách từ quang tâm tới mỗi tiêu điểm OF = OF’ = f gọi là tiêu cự của thấu kính.
4. Tiêu cự:
3. Tiêu điểm:
2. Quang tâm: O
1. Trục chính:
II. Trục chính, Quang tâm, Tiêu điểm, Tiêu cự của TKPK:
Mỗi TKPK có hai tiêu điểm F và F’ nằm về hai phía của thấu kính, cách đều quang tâm O.
∆
F `
F
F
F`
Các tia sáng đặc biệt truyền qua thấu kính phân kỳ
Tia tới song song với trục chính thì tia ló kéo dài đi qua tiêu điểm.
Tia tới đến quang tâm, thì tia ló tiếp tục truyền thẳng theo phương của tia tới.
III. Vận dụng:
C7: Vẽ tia ló của các tia tới 1, 2 (h. 44.5 SGK).
* Từ bài tập C7: (1), (2) là hai tia sáng đặc biệt đi qua TKPK.
C8: (SGK).
Kính cận là một TKPK. Có thể nhận biết bằng một trong hai cách sau:
Phần rìa của thấu kính này dày hơn phần giữa.
- Đặt thấu kính gần dòng chữ trên trang sách. Nhìn qua thấu kính thấy ảnh dòng chữ nhỏ hơn so với khi nhìn trực tiếp dòng chữ đó.
TKPK có những đặc điểm trái ngược với TKHT:
- Phần rìa của TKPK dày hơn phần giữa.
Chùm sáng tới song song với trục chính của TKPK, cho chùm tia ló phân kì.
- Khi đặt TKPK lại gần dòng chữ trên trang sách, nhìn qua thấu kính ta thấy hình ảnh dòng chữ bé hơn so với khi nhìn trực tiếp.
Trong tay em có một kính cận thị. Làm thế nào để biết kính đó là thấu kính hội tụ hay phân kì ?
C9: (SGK). Trả lời câu hỏi ở phần mở bài.
PHẦN GHI NHỚ
* TKPK thường dùng có phần rìa dày hơn phần giữa.
* Chùm tia tới song song với trục chính của TKPK cho chùm tia ló phân kì.
* Đường tuyền của hai tia sáng đặc biệt qua TKPK:
- Tia tới song song với trục chính tia ló kéo dài đi qua tiêu điểm.
- Tia tới đến quang tâm thì tia ló tiếp tục truyền thẳng theo phương của tia tới.
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
* Học phần ghi nhớ; Đọc phần có thể em chưa biết trong SGK.
* Làm các bài tập 44-45.1; 44-45.2; 44-45.3 Sách BTVL 9.
* Đọc và nghiên cứu trước Bài 45 SGK chuẩn bị tiết học sau.