Bài 4. Sự phát triển của từ vựng

Chào mừng quý thầy cô
Về dự giờ Ngữ văn
lớp 9a2
Năm học: 2014 - 2015
Giáo viên dạy: Lê Thành Chung
Kiểm tra bài cũ
Thế nào là cách dẫn trực tiếp, cách dẫn gián tiếp ?
Trong hai ví dụ sau đâu là cách dẫn trực tiếp đâu cách dẫn gián tiếp?
a. Anh ấy nói: “Ngày mai tôi về quê”.



b. Thầy chủ nhiệm nhắc chúng mình ngày mai đi lao động phải mang theo dụng cụ đầy đủ.


-> Cách dẫn trực tiếp
-> Cách dẫn gián tiếp
Kiểm tra bài cũ
Chuyển hai ví dụ trên từ cách dẫn trực tiếp sang cách dẫn gián tiếp và ngược lại.
a. Anh ấy nói rằng ngày mai anh ấy về quê.



b. Thầy chủ nhiệm nhắc: “Ngày mai cả lớp đi lao động, khi đi phải mang theo đầy đủ dụng cụ”.



-> Cách dẫn gián tiếp
-> Cách dẫn trực tiếp
Tiết 21:
SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG
* Ví dụ 1: VÀO NHÀ NGỤC QUẢNG ĐÔNG CẢM TÁC

Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu,
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.
Đã khách không nhà trong bốn biển,
Lại người có tội giữa năm châu.
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế,
Mở miệng cười tan cuộc oán thù.
Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp,
Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu.

(Phan Bội Châu - Ngữ văn 8 - Tập1)
TIẾT: 21 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỰ VỰNG
? Cho biết từ “kinh tế” trong bài thơ này có nghĩa là gì. Ngày nay chúng ta có hiểu từ này theo nghĩa như Phan Bội Châu đã dùng hay không? Qua đó em rút ra nhận xét gì về nghĩa của từ?
TIẾT: 21 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỰ VỰNG
+ VD 2: - Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân(1).
Dập dìu tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quần như nêm.
- Ngày xuân(2) em hãy còn dài,
Xót tình máu mủ thay lời nước non.

+ VD 3: - Được lời như cởi tấm lòng,
Gởi kim thoa với khăn hồng trao tay(1).
- Cũng nhà hành viện xưa nay,
Cũng phường bán thịt cũng tay(2) buôn người.

Tra từ điển tiếng Việt để biết nghĩa của từ xuân, từ tay trong các câu trên và cho biết nghĩa nào là nghĩa gốc, nghĩa nào là nghĩa chuyển. Trong trường hợp có nghĩa chuyển thì nghĩa chuyển đó được hình thành theo phương thức chuyển nghĩa nào?

SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG
Xã hội phát triển, từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triển
Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng.
Phương thức
chuyển nghĩa
Phương thức
hoán dụ
Nghĩa chuyển
Phương thức
ẩn dụ
TIẾT: 21 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỰ VỰNG
Lưu ý: Cần phân biệt giữa biện pháp tu từ ẩn dụ, hoán với sự phát triển của từ vựng theo phương thức ẩn dụ, hoán dụ.
Biện pháp tu từ ẩn dụ, hoán dụ

Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

Nghĩa của từ ngữ chỉ là lâm thời (tức là nó chỉ có nghĩa trong ngữ cảnh đó còn khi tách nó khỏi ngữ cảnh khác thì từ ngữ đó không còn có nghĩa như vậy nữa).
Sự phát triển nghĩa của từ bằng phương thức ẩn dụ, hoán dụ

Tạo ra các từ nhiều nghĩa

Từ ngữ có thêm nghĩa được nhiều người chấp nhận (có thể đưa được vào trong từ điển).

TIẾT: 21 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỰ VỰNG
Lưu ý: Cần phân biệt giữa biện pháp tu từ ẩn dụ, hoán với sự phát triển của từ vựng theo phương thức ẩn dụ, hoán dụ.
Biện pháp tu từ ẩn dụ, hoán dụ
VD1:
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,
Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng.
-> Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ ẩn dụ.
VD2:
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
( Việt Bắc - Tố Hữu )
- Áo chàm: chỉ người Việt Bắc (lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật)
-> Phép tu từ hoán dụ.
Sự phát triển nghĩa của từ bằng phương thức ẩn dụ, hoán dụ
VD1:
a) Tôi rất thích ngắm biển lúc hoàng hôn.
b) Từ giây phút đó, Bác cùng với cả biển người đã hòa làm một.

VD2:
a) Nếu có tiền tiết kiệm, các bạn hãy gửi vào Ngân hàng.
b) Chúng ta sử dụng ngân hàng chai tại trung tâm để tái sử dụng các chai màu xanh, nâu và trong.
III.HÖÔÙNG DAÃN TÖÏ HOÏC:
- Học thuộc phần ghi nhớ, hoàn thiện các bài tập còn lại.
- Tìm ví dụ về sự phát triển nghĩa của từ vựng trên cơ sở nghĩa gốc
- Tìm ví dụ về hai phương thức phát triển nghĩa của từ vựng: phương thức ẩn dụ và phương thức hoán dụ.
- Đọc một số mục từ trong từ điển và xác định nghĩa gốc, nghĩa chuyển của từ đó. Chỉ ra trình tự trình bày nghĩa gốc và nghĩa chuyển của từ trong từ điển.
- Soạn bài: “ Hoàng Lê nhất thống chí” (hồi thứ 14).
Kính chúc quý thầy cô giáo mạnh khỏe
Các em chăm ngoan học giỏi.