Bài 4. Sự phát triển của từ vựng

Kiểm tra bài cũ
Thế nào là lời dẫn trực tiếp, lời dẫn gián tiếp?
BT: ChØ ra lêi dÉn trong vÝ dô sau vµ cho biÕt ®ã lµ lêi dÉn trùc tiÕp hay lêi dÉn gi¸n tiÕp?
Nó đưa cho tôi ba đồng và bảo : “Con biếu thầy ba đồng để thỉnh thoảng thầy ăn quà; xưa nay con ở nhà mãi cũng chẳng nuôi thầy được bữa nào, thì con đi cũng chẳng phải lo…”
(Nam Cao, Lão Hạc )



-> Lời dẫn trực tiếp
















SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG


Tiết 21
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
VÀO NHÀ NGỤC QUẢNG ĐÔNG CẢM TÁC

Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu,
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.
Đã khách không nhà trong bốn biển,
Lại người có tội giữa năm châu.
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế,
Mở miệng cười tan cuộc oán thù.
Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp,
Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu.
Phan Bội Châu
(Ngữ văn 8 - Tập1)

Ví dụ 1: (SGK )

- Kinh tÕ (nghÜa trong bµi th¬): C¸ch nãi t¾t cña kinh bang tÕ thÕ cã nghÜa lµ trÞ nưíc cøu ®êi .
- Kinh tÕ (ngµy nay): Toµn bé ho¹t ®éng cña con ngưêi trong lao ®éng s¶n xuÊt, trao ®æi, ph©n phèi vµ sö dông cña c¶i, vËt chÊt lµm ra.
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
Sự
Phát
triển
từ
vựng
Xã hội phát triển
Từ vựng của ngôn ngữ cũng phát triển
* Vớ d? 2: (SGK )
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
VDa: - Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân(1).
Dập dìu tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quần như nêm.
- Ngày xuân(2) em hãy còn dài,
Xót tình máu mủ thay lời nước non.
VDb: - Được lời như cởi tấm lòng,
Giở kim thoa với khăn hồng trao tay(1).
- Cũng nhà hành viện xưa nay,
Cũng phường bán thịt cũng tay(2) buôn người.
a) - Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân(1).
Dập dìu tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quần như nêm.
- Ngày xuân(2) em hãy còn dài,
Xót tình máu mủ thay lời nước non.

- Xuân (1): mùa chuyển tiếp từ đông sang, mùa mở đầu một năm.

- Xuân (2): chỉ tuổi trẻ
* VD2: (SGK)
b) - Được lời như cởi tấm lòng,
Giở kim thoa với khăn hồng trao tay(1).
- Cũng nhà hành viện xưa nay,
Cũng phường bán thịt cũng tay(2) buôn người.

- Tay(1): bộ phận phía trên của cơ thể, từ vai đến ngón, dùng để cầm, nắm

- Tay(2): người chuyên hoạt động hay giỏi về một môn, một nghề nào đó.
* VD 2 (SGK )
Sự
Phát
triển
từ
vựng
Xã hội phát triển
Từ vựng của ngôn ngữ cũng phát triển
Một trong những cách phát triển từ vựng TV là phát triển nghĩa của từ trên cơ sở nghĩa gốc
Phương thức ẩn dụ
Phương thức hoán dụ
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
*BT 5 ( SGK):
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. (Viễn Phương - Viếng lăng Bác)
- Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ ẩn dụ.
- Đây không phải là hiện tượng phát triển nghĩa của từ, bởi vì sự chuyển nghĩa của từ mặt trời trong câu thơ có tính chất lâm thời, nó không làm cho từ có thêm nghĩa mới.
Ví d? :
áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gỡ hôm nay.
( Tố H?u, Việt Bắc )


- áo chàm: con nguời Việt Bắc (Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật) -> Phộp tu t? hoán dụ .
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
*Lưu ý: sự khác nhau giữa phương thức phát triển nghĩa ẩn dụ, hoán dụ với phép tu từ ẩn dụ, hoán dụ:
Ẩn dụ, hoán dụ tu từ nó chỉ mang nghĩa lâm thời không tạo ra ý nghĩa mới cho từ.(đây là cách diễn đạt bằng hình ảnh, hình tượng, mang tính biểu cảm cho câu nói).
- Phương thức phát triển nghĩa ẩn dụ, hoán dụ tạo nghĩa mới thực sự cho từ, các nghĩa này được ghi trong từ điển.
Bài tập 1(SGK-T56)

a) Đề huề lưng túi gió trăng,
Sau chân theo một vài thằng con con.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Chân: một bộ phận trên cơ thể con người.
 Nghĩa gốc

b) Năm em học sinh lớp 9A có chân trong đội tuyển của trường đi dự “Hội khỏe Phù Đổng”.
Chân: một vị trí trong đội tuyển
 Nghĩa chuyển ( Phương thức hoán dụ)
Bài tập 1(SGK-T56)

c) Dù ai nói ngả nói nghiêng,
Thì ta vẫn vững như kiềng ba chân
(Ca dao)
- Chân: vị trí tiếp xúc của kiềng với đất.
 Nghĩa chuyển ( Phương thức ẩn dụ)

d) Buồn trông nội cỏ rầu rầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)
- Chân: vị trí tiếp giáp của đất với mây.
 Nghĩa chuyển ( Phương thức ẩn dụ)
Bài tập 2 (SGK):
Nghĩa của từ trà trong những cách dùng như: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua ( mướp đắng)
- Từ trà được dùng với nghĩa chuyển
- Trà trong cách dùng này có nghĩa là sản phẩm từ thực vật, được chế biến dưới dạng khô, dùng để pha nước uống.
 Từ trà chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
Bài tập 4 (SGK-T57)

Héi chøng

- NghÜa gèc: TËp hîp nhiÒu triÖu chøng cïng xuÊt hiÖn cña bÖnh.
- NghÜa chuyÓn: TËp hîp nhiÒu hiÖn t­ưîng, sù kiÖn biÓu hiÖn mét tình tr¹ng, mét vÊn ®Ò x· héi, cïng xuÊt hiÖn nhiÒu n¬i.
VD: Héi chøng suy tho¸i kinh tÕ
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
Bài tập 4 (SGK-T57)
b) Ng©n hµng
- NghÜa gèc: Tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh vµ qu¶n lÝ c¸c nghiÖp vô tiÒn tÖ, tÝn dông.
- NghÜa chuyÓn: Kho l­u trữ dữ liÖu, bé phËn c¬ thÓ ®Ó sö dông khi cÇn thiÕt. VD: Ng©n hµng m¸u, Ng©n hµng dữ liÖu, Ng©n hµng ®Ò thi,...
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
Bài tập 4 (SGK-T57)
c) Sèt
- NghÜa gèc: NhiÖt ®é c¬ thÓ lªn qu¸ cao so møc bình thư­êng do bÞ bÖnh.
- NghÜa chuyÓn: Tr¹ng th¸i tăng ®ét ngét vÒ nhu cÇu khiÕn hµng trë nªn khan hiÕm, tăng nhanh. VD: C¬n sèt ®Êt, c¬n sèt vµng …
d) Vua
- NghÜa gèc: ngư­êi ®øng ®Çu nhµ n­ưíc qu©n chñ
- NghÜa chuyÓn: ngư­êi ®­ưîc coi lµ nhÊt trong một lÜnh vùc nhÊt ®Þnh. VD: vua dÇu ho¶, vua « t«, vua bãng ®¸, vua nh¹c rèc …
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
Bài tập 3 (SGK-T57)

- Trong những cách dùng như: đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng… từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển (chỉ khí cụ dùng để đo có bề ngoài giống đồng hồ)
 Chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
Cảm ơn các cô giáo và các em!